“Bizda islomiy banklar haqida miflar yaratilgan”. Iqtisodchilar islomiy bank tizimi iqtisodiy muammolarga yechim bo’lmasligini aytdi

Markaziy bank tomonidan ommaviy axborot vositalari xodimlari uchun iqtisodiy mavzularga oid seminar-trening tashkil etildi. Muloqot mavzularidan biri islomiy banklar haqida bo’ldi. Aytilishicha, O‘zbekistonda islomiy banklar ochilishi mamlakat iqtisodiy muammolariga yechim bo’la olmaydi. “Daryo” iqtisodchilarning mavzu borasidagi fikrlarni taqdim etadi.

“Ko‘pchilik islomiy moliya xizmatlarini tekin deb o‘ylaydi”

Markaziy bank departamenti direktori Sanjar Nosirov islomiy bank xizmatlari narxi an’anaviy banknikidan yuqori ekanini aytdi.

An’anaviy bank boshqa, islomiy bank tizimi boshqa. Qonunchiligimizning qurilishi an’anaviy bank tizimiga moslashgan. Agar islomiy bankni joriy qilmoqchi bo‘lsak, qonunchilikni to‘liq qayta ko‘rib chiqishga to‘g‘ri keladi. Ya’ni asosiy qonunlarimiz — Fuqarolik kodeksi, sud, soliq, bojxona nuqtayi nazardan ko‘p hujjatlarni qayta ko‘rib chiqish zarur bo‘ladi. Bu bo‘yicha birinchi qadam qo‘yilgan. Islomiy bank tizimini rivojlantirish masalasi o‘ylanmoqda. Hukumat komissiyasi tuzilgan bo‘lib, islom moliyasini nafaqat banklarda, balki boshqa sohalarda ham rivojlantirish reja qilingan. Endi raqobatga keladigan bo‘lsak. Mana Qozog‘iston va Tojikiston islomiy moliyalash tizimini yo‘lga qo‘ydi. Ammo bozorda raqobat u qadar kuchli emas. U davlatlarda pul qimmatroq va kamroq. Biz buni yo‘lga qo‘yishdan oldin nafaqat kredit berishni o‘ylashimiz, balki mablag‘ jalb qilishni ham o‘ylab ko‘rishimiz kerak. Bunga tayyormizmi yo‘qmi, aniqlash zarur.

Odamlar ‘muammolarim islomiy bank orqali yechilib ketadi’, deb hisoblaydi. Ko‘pchilik islomiy moliya xizmatini tekin deb o‘ylaydi. ‘An’anaviy bank menga kredit bermayapti, islom bankiga borsam aniq kredit beradi’, deb hisoblaydi. Lekin unday emas. Foiz ko‘rinishida bo‘lmagani bilan islomiy banklarda ham pulning narxi bor. Faqat u boshqacha ko‘rinishda bo‘ladi. Islom moliyasida pul bilan vaqtning o‘zi qo‘shilib, qo‘shimcha pul yaratmasin degan talab – shariatning qoidasi bor. Ya’ni pulni berdim, bir yildan keyin ko‘proq qilib berasan, degan narsa yo‘q. Yana bir jihat, islomiy bank xizmatining narxi doim qimmatroq bo‘ladi. Sababi uning bozori juda rivojlanib ketmagani uchun mablag‘ kam. Qolaversa, talab va taklif ham kam. Shu nuqtayi nazardan islomiy bank xizmatlari narxi yuqori.

Sanjar Nosirov, Markaziy bank departamenti direktori

Iqtisodchi Otabek Bakirovning aytishicha, islom shariati amal qiladigan mamlakatlarda ham islomiy bank ulushi an’anaviy banklarnikidan past hisoblanadi.

Bizda islomiy banklar haqida miflar yaratilgan. Fundamental muammolarimiz islomiy banklar orqali yechilib qoladi, degan qarash bor. Islomiy mamlakatlar, masalan, shariat amal qiladigan Saudiya Arabistonida ham islomiy bank ulushi an’anaviy bankdan orqada. Islomiy bank bo‘yicha eng yuqori ulush Eronda. Islom dini keng tarqalgan mamlakatlarda ham islom bankining ulushi hamma masalalarda an’anaviy bankka yutqizadi. Ya’ni resurs jamg‘arishda ham, moliyalashtirishda ham.

Aytmoqchi bo‘lganim, mana hozir o‘nga yaqin banklarimizda islomiy moliyalashtirish darchalari ochilgan. Qonunchilik bunga yo‘l beradi. Odamlar borib hisob-kitobini qilgandan keyin islomiy moliyalashtirishni istamaydi. Hech qachon islomiy bank an’anaviy bankka raqobatchi bo‘ladi deb hisoblamayman. Bular butunlay boshqa-boshqa segmentlar. Ularni raqobatlashadigan segmentlar deb hisoblamayman. Islomiy bank joriy etilsa ham an’anaviy bank o‘z ekotizimida yashashda davom etaveradi.

Otabek Bakirov, iqtisodchi

Markaziy bank departamenti direktori Nodirbek Ochilov masalaning makroiqtisodiy jihatlariga to‘xtaldi.

Har doim ‘islomiy bank ochilsa, hammasi yaxshi bo‘lib ketadi’, degan qarash bor. Lekin mana Qozog‘iston yoki Qirg‘izistonda u qadar katta o‘zgarish bo‘lgani yo‘q. Makroiqtisodiy ko‘rsatgichni oladigan bo‘lsak, rasmiy daromadga ega aholi soniga nisbatan olingan kreditlar va qarzlar normativlari oshib ketgan. Islomiy moliyani talab qilayotgan aholining rasmiy daromad manbaiga egaligi, rasmiy soliq to‘lovchi ekani va boshqa ko‘p hisob-kitobli ishlar bor. Bugungi kunda qarz yuki rasmiy ishlovchilarga nisbatan ortib ketyapti. Hali ko‘chalarda “rassrochka”ga berilayotgan mablag‘larni qamrab ololmayapmiz. Qarz yukining o‘zida ikkilanib qolyapmiz: ‘aholi ertaga bu pullarni qanday qilib qaytaradi‘, degan savol o‘ylantirmoqda. Buning ustiga islomiy moliya tizimini ochadigan bo‘lsak, vaziyat yanada murakkablashadi. Biz bundan oldin fundamental muammolarimizni hal qilishimiz kerak. Islomiy moliya hamma muammolarni yechadigan sabab emas. Uning ham o‘ziga yarasha talablari bor.

Nodirbek Ochilov, Markaziy bank departamenti direktori