Қўқонда дув-дув гап, 3-11 ёшли болаларни «ишлатган» колхоз, «бир грамм ҳам пилла хусусийларга кетмасин!» Ўзбек матбуоти 14 июнда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир беқиёс устозлигича қолаверади.

Ўзбекистон ва жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Ўн йиллар муқаддам айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, ушбу воқеа-ҳодисаларга жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — бари «Кун матбуоти тарихи» рукни материалларида.

Рукн материаллари ҳар куни тонг соат 7:30 да эълон қилинади.

90 йил аввал. 1932 йил 14 июнь, сешанба

Косон туманида 595 гектар ер ўрнига 240 гектар ерни ҳайдаб, «иш 100 фоизга бажарилди», деб сохта ҳисобот берган кўзбўямачилар икки йилга озодликдан маҳрум этилгани ҳақида:

«Қизил Ўзбекистон» газетасининг 1932 йил 14 июнь сонидан лавҳа

«Кейинги кунларда Бухоро, Нарпай ва Каттақўрғон раёнларидан пиллаларнинг чўкиши тўғрисида хабарлар олина бошлади. Ҳали қуриб улгурмаган пиллалар бу ерларнинг бозорларида сотилиб, аксари кустарлар (ҳунармандлар) томонидан йиғиб олина ётир», — бу «Қизил Ўзбекистон»да берилган «Бир грамм ҳам пилла хусусийларга кетмасин» хабаридан иқтибос эди.

1932 йилда газета тарқатиш муаммолари ҳақида: «Текширишлар натижасида олинган маълумотларга қараганда, Тошкентда чиқа турган ўлка ва жумҳурият газеталари шаҳар ўқувчиларига бир неча соат кечикиб етказилади ва баъзи вақтларда Тошкент жамоатчилиги ўз газеталарини иккинчи кунигина оладилар. Раён газеталари ўз ўқувчиларига — совхоз, МЦ ишчиларига, колхозчиларга ва якка хўжаликларга газета чиққанидан кейин ўрта ҳисоб билан 5—6 кун ўтганда топшириладилар, баъзи вақтларда эса 10 кунлар ҳам ўтиб кетади» (шу материалда таъкидланишича, Ўзбекистонда 1931 йилда 467 нафар почталён бўлган бўлса, 1932 йилда уларнинг сони атиги 413 нафар бўлган).

Дунёда нима гап? Масалан, «Югославияда чирик монархия силкина бошлади». Нега совет матбуоти Югославиядаги монархияни «чирик» деб атайди? Чунки бу Югославияда коммунистларни ёмон кўришади, мана, хабардан бир иқтибос: «Яқинда Марибор шаҳрида бўлиб ўтган фитна катта огоҳлантиришдир. Ҳукуматнинг эътироф қилишича, Мариборда 10 офицер коммунистлик тарғиботида айбланиб, қамоққа олинган».

Бу сарлавҳа эса шунчаки ажойиб: «Раҳбарлик ўрнига яланғоч маъмуриятчилик».

60 йил аввал. 1962 йил 14 июнь, пайшанба

Қўқонда дув-дув гап: шаҳарда 30 та чойхона ёпилган, яна 22 таси беркитиларкан. Нега? «Гап шундаки, Фарғона област ‘Ферганская правда‘ газетасининг шу йил 23 май сонида ‘Хусусий савдогарлар’ сарлавҳали, ‘Коммуна’ газетасининг 27 май сонида ‘Ниқоб йиртилди’ сарлавҳали мақолалар босилиб чиққан эди. Бу мақолаларда Қўқон шаҳар умумий овқатланиш трести ва унинг директори ўртоқ М.Мўминовнинг кирдикорлари ва ғайриқонуний ишлари фош қилинган эди. Мақола авторлари, жумладан, шаҳардаги бир қатор чойхоналарнинг хусусий бойиш манбаига айлантирилгани, улардан тушаётган пуллар давлат кассасига даромад қилинмасдан, умумий овқатланиш трестидаги айрим қаллоблар билан хусусий шахслар ўртасида ‘дохили жиғилдон’ қилинаётгани, қаровсизлик орқасида бу чойхоналарнинг ифлос ва яроқсиз ҳолга келиб қолганлиги конкрет фактлар билан кўрсатиб ўтган эдилар».

«Қизил Ўзбекистон» газетасининг 1962 йил 14 июнь сонидан лавҳа

«Колхоз мулкини талаганлар жазоланди» материалидан бир парча: «Қоракўл раёни ‘Москва’ колхози собиқ раиси Эргаш Давлатов ва унинг шериклари шахсий бойлик орттиришнинг яна ҳам осонроқ йўлларини ахтара бошлайдилар. 8-бригада текинхўрларнинг даромад манбаига айланиб қолади. Улар 3 ёшдан 11 ёшгача бўлган ёш болаларни ‘ишлади‘ деб, улар номига ўн минглаб меҳнат куни ёзиб, колхознинг юз минглаб маблағини ўзлаштирадилар».

«Қизил Ўзбекистон» хабар беради: «Ўзбекистон корхоналарида шу йилнинг ўтган беш ойи ва июнь ойининг бир ҳафтасида 2592 пахта териш машинаси, 3068 сеялка, 6224 култиватор, 7196 автоприцеп ва бошқа кўплаб қишлоқ хўжалиги машиналари тайёрланди» (таққослаш учун, бутун 2021 йил давомида Ўзбекистонда 213 дона трактор, 383 дона култиватор ва ер юмшаткичлар ишлаб чиқарилган).