«Дунёни сув босганидан бери кузатилмаган ларзалар», вилоятдан республикага айланган Қорақалпоғистонга алангали салом, «шумиди ҳали америкача ҳаёт?!». Ўзбек матбуоти 24 майда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир беқиёс устозлигича қолаверади.

Ўзбекистон ва жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Ўн йиллар муқаддам айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, ушбу воқеа-ҳодисаларга жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — бари «Кун матбуоти тарихи» рукни материалларида.

90 йил аввал. 1932 йил 24 май, сешанба

РСФСР таркибидаги Қорақалпоқ автоном вилояти 1932 йил мартида Қорақалпоғистон Автоном Совет Социалистик Республикасига айлантирилган. Яқин вақт ичида Қорақалпоғистон советларининг биринчи таъсис қурултойи бўлиб ўтиши керак. Шу муносабат билан «Ўзбекистон шўроларининг марказий ижроия қўмитаси социалист шўро Қорақалпоғистонига унинг мухториятли вилоятдан мухториятли шўро социалист жумҳуриятига айланиши муносабати билан алангали салом» йўллаган. «РСФСР ҳукуматининг шу тўғрида, Қорақалпоғистон меҳнаткашларининг иродасига асосланиб чиқарган қарори катта тарихий аҳамиятга эга бўлиб, миллатларнинг истиқлол ҳуқуқини асос қилиб қўйган Ленин миллий сиёсатининг тўғри эканини яна бир мартаба таъкидлайди», — дейилади ЎзССРнинг «аланлаги саломи»да.

«Рим папаси янги мурожаат билан чиқиб, Тўфон замонидан буён ер юзи бунчалик умумий моддий ва маънавий ларзаларни кечирмаган эди, дейди. Папа динга ишонувчиларнинг коммунистларга қарши бирлашган фронтини тузишга ва уларга қарши бутун чоралар билан курашувга чақиради», — дейилади «Қизил Ўзбекистон»нинг хориж янгиликлари бўлимида берилган «Рим папаси янгидан қутурди» хабарида.

«Бадриддиновчилар суди»га доир янги тафсилотлар:

60 йил аввал. 1962 йил 24 май, пайшанба

«Қизил Ўзбекистон»нинг бу кунги сони бош саҳифаси СССРга ташриф билан келган Мали президенти Модибо Кейта бошлиқ делегация билан Москвада ўтган учрашувлар тафсилотига бағишланган. Мали президенти Ўзбекистонга ҳам алоҳида келиши кутилмоқда, шу боис газеталарда Мали ўзи қанақа давлат, Модибо Кейта ким — шундай саволларга жавоб берувчи материаллар берилган.

Тошкентда яқин вақт ичида миллий мактабларда рус тилини ўқитиш масалаларига бағишланган республикалараро иккинчи конференция бўлиб ўтади. Марказий газеталарда шу тадбирга бағишланган мақолалар бериб борилмоқда. Тошкент давлат университети (ҳозирги ЎзМУ) ўқитувчиси К.Назаровнинг «Иккинчи она тилимиз» сарлавҳали материалида шундай дейилади: «Рус тили — энг ривожланган, такомиллашган тил... Бу ўринда рус графикасининг миллий тиллар тараққиётига кўрсатган самарали таъсирини алоҳида таъкидлаш ўринлидир. Ўзбек ёзувининг рус графикаси системасидаги ёзувга кўчиши ижобий натижалар берди: икки тилни бир-бирига яқинлаштирди, айниқса, тилларни ўрганиш ва саводхонликни оширишни осонлаштирди... Рус тилига қизиқиш, аввало, рус тилини севиш, ундан кўп нарсани билиш ҳамда унга бўлган ҳурмат ва муҳаббат туфайли туғилгандир».

25 майда сўнгги қўнғироқ, аммо ҳар доим ҳам бундай бўлмаган (ёки шундай бўлса-да, сўнгги қўнғироқдан кейин ҳам дарслар давом этаверган). ЎзССР Маориф министрлиги (ҳозирги Халқ таълими вазирлиги) мактабларда машғулотларни тамомлашнинг 1962 йилги муддатларини белгилаган. Масалан, шаҳарлардаги мактабларнинг 1—7-синф ўқувчилари учун ўқиш 31 майда тугайди, 8—9-синфлар учун эса 26 майда тугайди, аммо ундан кейин, 14 июнга қадар ўқув-ишлаб чиқариш амалиёти бор. Хуллас, мактабларнинг турига қараб, ўқишнинг тугаш вақти ҳам хилма-хил:

Доимги мавзу — қишлоқ хўжалигига қайтамиз. «Дала шийпонлари шу вақтгача жиҳозланган эмас. Колхозчиларга далада иссиқ овқат қилиб берилмайди. Болалар боғчалари ва яслилар яхши ишламайди. Бунинг натижасида ёш болали аёллар дала ишларига актив қатнаша олмаётирлар», — дейилади «Сариосиёда иш ёмон» материалида.

«Қизил Ўзбекистон»нинг кейинги саҳифасида Америкадаги аҳволни «фош этувчи» шарҳ берилган. Унда, жумладан, шундай дейилади: «Калифорния штатида жазирамада 10—12 соатлаб ишлаш орқасида деҳқонлар кўп касал бўлмоқда. Бу ерда болаларнинг меҳнат хавфсизлиги таъминланмаган. Расмий маълумотларга кўра, шу штатда ҳар йили 500 га яқин бола майиб бўлади, аёллар ўз чақалоқларини дала четида тахта яшикларга ётқизиб қўйиб ишлашга мажбурлар. Мана, америкача ҳаёт! Мана, ‘эркинлик’ ва ‘тенглик’ дунёсида кишиларга кўрсатилаётган ‘ғамхўрлик’».

Газетанинг бу сонида яна Тошкентдаги ажрашаётганлар ҳақида эълонлар берилган — ким хоҳласа, кўрсатилган суд манзилига бориб, оилалар нега ажрашаётганини бевосита кузатиши мумкин.

30 йил аввал. 1992 йил 24 май, якшанба

1992 йил 24 май куни Ўзбекистонда марказий газеталар чоп этилмаган.Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди