“Dunyoni suv bosganidan beri kuzatilmagan larzalar”, viloyatdan respublikaga aylangan Qoraqalpog‘istonga alangali salom, “shumidi hali amerikacha hayot?!”. O‘zbek matbuoti 24-mayda nimalar haqida yozgan?

Tarix — hayot takrorlardan iborat ekani haqida saboq beruvchi eng yaxshi ustoz; har kunlik bu saboqlardan doim ham vaqtida va to‘g‘ri xulosalar chiqarilmasa-da, tarix baribir beqiyos ustozligicha qolaveradi.

O‘zbekiston va jahonning bundan 90, 60 va 30 yil avvalgi manzarasiga o‘zbek matbuoti ko‘zi bilan imkon qadar nazar solish ham qiziq, ham foydali ko‘rindi. O‘n yillar muqaddam aynan bugungi sanada nimalar bo‘lgan, davr matbuoti ular haqida nima deb yozgan, ushbu voqea-hodisalarga jamoatchilikning munosabati qanday edi — bari “Kun matbuoti tarixi” rukni materiallarida.

90 yil avval. 1932-yil 24-may, seshanba

RSFSR tarkibidagi Qoraqalpoq avtonom viloyati 1932-yil martida Qoraqalpog‘iston Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasiga aylantirilgan. Yaqin vaqt ichida Qoraqalpog‘iston sovetlarining birinchi ta’sis qurultoyi bo‘lib o‘tishi kerak. Shu munosabat bilan “O‘zbekiston sho‘rolarining markaziy ijroiya qo‘mitasi sotsialist sho‘ro Qoraqalpog‘istoniga uning muxtoriyatli viloyatdan muxtoriyatli sho‘ro sotsialist jumhuriyatiga aylanishi munosabati bilan alangali salom” yo‘llagan. “RSFSR hukumatining shu to‘g‘rida, Qoraqalpog‘iston mehnatkashlarining irodasiga asoslanib chiqargan qarori katta tarixiy ahamiyatga ega bo‘lib, millatlarning istiqlol huquqini asos qilib qo‘ygan Lenin milliy siyosatining to‘g‘ri ekanini yana bir martaba ta’kidlaydi”, — deyiladi O‘zSSRning “alanlagi salomi”da.

“Rim papasi yangi murojaat bilan chiqib, To‘fon zamonidan buyon yer yuzi bunchalik umumiy moddiy va ma’naviy larzalarni kechirmagan edi, deydi. Papa dinga ishonuvchilarning kommunistlarga qarshi birlashgan frontini tuzishga va ularga qarshi butun choralar bilan kurashuvga chaqiradi”, — deyiladi “Qizil O‘zbekiston”ning xorij yangiliklari bo‘limida berilgan “Rim papasi yangidan quturdi” xabarida.

“Badriddinovchilar sudi”ga doir yangi tafsilotlar:

60 yil avval. 1962-yil 24-may, payshanba

“Qizil O‘zbekiston”ning bu kungi soni bosh sahifasi SSSRga tashrif bilan kelgan Mali prezidenti Modibo Keyta boshliq delegatsiya bilan Moskvada o‘tgan uchrashuvlar tafsilotiga bag‘ishlangan. Mali prezidenti O‘zbekistonga ham alohida kelishi kutilmoqda, shu bois gazetalarda Mali o‘zi qanaqa davlat, Modibo Keyta kim — shunday savollarga javob beruvchi materiallar berilgan.

Toshkentda yaqin vaqt ichida milliy maktablarda rus tilini o‘qitish masalalariga bag‘ishlangan respublikalararo ikkinchi konferensiya bo‘lib o‘tadi. Markaziy gazetalarda shu tadbirga bag‘ishlangan maqolalar berib borilmoqda. Toshkent davlat universiteti (hozirgi O‘zMU) o‘qituvchisi K.Nazarovning “Ikkinchi ona tilimiz” sarlavhali materialida shunday deyiladi: “Rus tili — eng rivojlangan, takomillashgan til... Bu o‘rinda rus grafikasining milliy tillar taraqqiyotiga ko‘rsatgan samarali ta’sirini alohida ta’kidlash o‘rinlidir. O‘zbek yozuvining rus grafikasi sistemasidagi yozuvga ko‘chishi ijobiy natijalar berdi: ikki tilni bir-biriga yaqinlashtirdi, ayniqsa, tillarni o‘rganish va savodxonlikni oshirishni osonlashtirdi... Rus tiliga qiziqish, avvalo, rus tilini sevish, undan ko‘p narsani bilish hamda unga bo‘lgan hurmat va muhabbat tufayli tug‘ilgandir”.

25-mayda so‘nggi qo‘ng‘iroq, ammo har doim ham bunday bo‘lmagan (yoki shunday bo‘lsa-da, so‘nggi qo‘ng‘iroqdan keyin ham darslar davom etavergan). O‘zSSR Maorif ministrligi (hozirgi Xalq ta’limi vazirligi) maktablarda mashg‘ulotlarni tamomlashning 1962-yilgi muddatlarini belgilagan. Masalan, shaharlardagi maktablarning 1—7-sinf o‘quvchilari uchun o‘qish 31-mayda tugaydi, 8—9-sinflar uchun esa 26-mayda tugaydi, ammo undan keyin, 14-iyunga qadar o‘quv-ishlab chiqarish amaliyoti bor. Xullas, maktablarning turiga qarab, o‘qishning tugash vaqti ham xilma-xil:

Doimgi mavzu — qishloq xo‘jaligiga qaytamiz. “Dala shiyponlari shu vaqtgacha jihozlangan emas. Kolxozchilarga dalada issiq ovqat qilib berilmaydi. Bolalar bog‘chalari va yaslilar yaxshi ishlamaydi. Buning natijasida yosh bolali ayollar dala ishlariga aktiv qatnasha olmayotirlar”, — deyiladi “Sariosiyoda ish yomon” materialida.

“Qizil O‘zbekiston”ning keyingi sahifasida Amerikadagi ahvolni “fosh etuvchi” sharh berilgan. Unda, jumladan, shunday deyiladi: “Kaliforniya shtatida jaziramada 10—12 soatlab ishlash orqasida dehqonlar ko‘p kasal bo‘lmoqda. Bu yerda bolalarning mehnat xavfsizligi ta’minlanmagan. Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, shu shtatda har yili 500 ga yaqin bola mayib bo‘ladi, ayollar o‘z chaqaloqlarini dala chetida taxta yashiklarga yotqizib qo‘yib ishlashga majburlar. Mana, amerikacha hayot! Mana, ‘erkinlik’ va ‘tenglik’ dunyosida kishilarga ko‘rsatilayotgan ‘g‘amxo‘rlik’”.

Gazetaning bu sonida yana Toshkentdagi ajrashayotganlar haqida e’lonlar berilgan — kim xohlasa, ko‘rsatilgan sud manziliga borib, oilalar nega ajrashayotganini bevosita kuzatishi mumkin.

30 yil avval. 1992-yil 24-may, yakshanba

1992-yil 24-may kuni O‘zbekistonda markaziy gazetalar chop etilmagan.Ushbu material huquqlari mualliflarida saqlangan holda e’lon qilish sharti bilan “Daryo” internet-nashriga taqdim etildi