Ўзбекистоннинг ЯИМ ҳажми 7,4 фоизга ошди. Бунинг оддий аҳолига таъсири қандай?

Давлат статистика қўмитаси матбуот хизмати маълумотларига кўра, 2021 йилда Ўзбекистонда ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) ҳажми 7,4 фоизга ўсиб, 734,6 трлн сўмни ташкил қилди.

Бу кўрсаткич аввалги йилларга нисбатан баландроқ бўлди. Хусусан, 2020 йилда ЯИМ ҳажмида 1,6 фоизлик ўсиш қайд этилган эди. 2019 йил якунлари бўйича эса Ўзбекистонда ЯИМ ўсиши 5,5 фоизни ташкил этган. 2018 ва 2017 йилларда бу кўрсаткич мос равишда 5,1 ва 5,3 фоизга тенг эди.

ЯИМнинг ўсиши мамлакатда кўпроқ маҳсулот ва хизматлар ишлаб чиқарилганлигини англатади ва бу давлат бюджетига солиқ тушумларини кўпайтиради. 

ЯИМнинг камайиши иқтисодий таназзулнинг белгиси бўлиши мумкин: одамлар камроқ сотиб олади, компаниялар камроқ ишлаб чиқаради, бизнес ва давлат даромадлари пасаяди.

Бизнинг ҳаёт сифатимиз ЯИМ ўсиши ёки ўсмаслигига чамбарчас боғлиқ. 

ЯИМга қандай ҳолатлар ўз таъсирини кўрсатади? 

Биринчидан, иш ва иш ҳақи орқали таъсир кўрсатиш мумкин. Агар компания маҳсулот миқдорини кўпайтириш учун ишлаб чиқаришни кенгайтирса, у янги ишчиларни ёллайди ва иш ҳақини оширади.

Иккинчидан, солиқлар орқали. Компаниялар ўз фойдаларидан бюджетга солиқ тўлайди ва улардан давлат ўқитувчилар, шифокорлар ва бошқа тоифадаги ишчиларга иш ҳақи, ижтимоий нафақалар тўлайди. Фуқароларни иш билан таъминлайдиган инфратузилма лойиҳаларига пул ажратади. 

Шунга кўра, компаниялар қанча кўп ишласа, маҳсулот ишлаб чиқарса ва соца, уларнинг солиқ тушумлари шунчалик юқори бўлади ва давлат кўпроқ маблағ сарфлашга қодир бўлади. Мисол учун, йўллар ва метролар, тиббий асбоб-ускуналар ва мактабларни таъмирлаш имкониятлари ошади.

Иқтисодиёт жуда тез ўсганда, нархлар ҳам у билан бирга осмонга кўтарилса, яхши оқибатларга олиб келмайди. Бироқ ҳар қандай ҳолатда ҳам битта фуқаро учун ЯИМнинг ўсиши, ишсизлик кўпайганидан, аҳоли даромадлари пасайишидан яхшироқдир.

Инфляция ва ЯИМ

Инфляция, яъни товар ва хизматлар нархининг ошиши ҳамёнимиз учун энг сезгир ўлчов воситасидир. Инфляция ошиши, истеъмол нархлари индекси ошганини билдиради. 

Агар йил охирида инфляция қайд этилган бўлса, демак, маълум бир миқдордаги пулга бир йил олдингига қараганда камроқ товар ва хизматлар сотиб олиш мумкин бўлади.

Юқори инфляция шахсий бюджетга қаттиқ таъсир қилади, чунки пул қадрсизланади ва сиз одатдаги турмуш даражасини сақлаб қолиш учун кўпроқ пул сарфлашингиз керак. 

Инфляция даражаси товарларга бўлган талаб ва таклиф нисбатига боғлиқ, бу эса ЯИМнинг асосий таркибидир.

Ҳаёт сифатини баҳолаш учун аҳоли жон бошига ЯИМ каби кўрсаткич ҳам қўлланилади (умумий кўрсаткич аҳоли сонига бўлинади). Унинг қиймати кўпинча АҚШ долларига айлантирилади ва халқаро таққослаш учун ишлатилади.