Каскадёр сўзи француз тилидан олинган бўлиб, «ҳийла-найранг устаси», «таваккалчи» деган маъноларни англатади. Бу спорт ва санъат уйғунлигидаги мураккаб касб ҳисобланади.Афсуски, каскадёрлар ҳар доим ҳам томошабинлар эътиборига тушмайди. Чунки улар актёр бажаролмаган мураккаб саҳналардагина суратга тушади. Шу боис томошабинлар бу саҳнани каскадёр эмас, актёр бажарди, деб ўйлашади. «Ўзбекистонда ҳам каскадёрлар борми, ўзбек киноси бу соҳа вакилларига зарурат сезадими?» деган саволлар ўзбек томошабинини ўйлантириши аниқ. Шу каби саволларга жавоб олиш учун 8 йиллик тажрибага эга ўзбекистонлик каскадёр Бахтиёр Поёнов билан суҳбатлашишга қарор қилдик.
«Асли актёрман, каскадёр эмас»
— 2003 йили Ўзбекистон давлат санъат ва маданият институтининг Драма актёрлиги бўлимида таҳсил олганман. Устозим Фатҳулла Хўжаевдан касб сирларини ўрганиб, «Ўзбекфильм»га келдим. Аввалига фильмларда кичик эпизод ва моссовка ролларни ижро этдим. Болалигимдан отда яхши чопганим учун экшн жанридаги фильмларда суратга тушишни орзу қилардим. Афсуски, у йилларда бу жанрдаги фильмлар деярли суратга олинмасди. Йилда бир-иккита олинган фильм эса актёрнинг яхши тажриба орттиришига камлик қиларди. 2014 йил режиссёр Ҳамидулла Ҳасанов «Болалик синовлари» номли фильмни суратга олди. Фильмда каскадёрга боғлиқ тўртта саҳна бор эди. Ўша фильмда илк каскадёрлик ишимни бажариб, тоғдан жарликка қуладим ва от бўридан ҳуркиб, чавандозни судраб кетиш саҳналарида суратга тушдим. Ундан кейин «Ойқиз» фильмида суратга тушдим. Отлар билан боғлиқ мураккаб трюкларни муваффақиятли бажарганимдан сўнг ўзимга бўлган ишончим ортди. Атрофдагилар ҳам каскадёр эканлигимга ишониб, янги фильмларга таклиф этишни бошлашди.
« ‘Саид ва Саида’ фильмида олов ичида қолдик»
— 2015 йилдан кейин жанг саҳналари билан боғлиқ кўплаб тарихий фильмлар суратга олинишни бошлади. Шундан кейин маҳоратли каскадёрлар жамоасига зарурат сезилди. Шу боис ёш спортчи йигитлардан иборат каскадёрлар жамоасини ташкил этдим. «Элпарвар» фильмида илк марта жамоа билан 100 дан ортиқ хавфли саҳналарда суратга тушдик. Йигитлар режиссёр топшириғини аъло даражада бажаришди. Фақатгина «Саид ва Саида» фильмида бироз кўнгилсиз воқеалар бўлди. Пиротехниклар адашиб эшикларга ҳам ёнувчи суюқлик сепиб юборишган экан. Аланга ичида қолган уйдан чиқиш эпизоди суратга олинаётганда, эшиклар ҳам ёниши оқибатида ичкаридан чиқолмай қолдик. Афсуски, ўша куни шогирдларимдан бирининг қўли ва юзи куйиб қолди. Бу касбни танлагандан кейин кўнгилсизликларга ҳам тайёр туриш керак. Ўзимга боғлиқ саҳналарда унчалик хавотир олмайман, аммо шогирдларимнинг ҳар бир ҳаракатларини назорат қилиб тураман. Каскадёрлик билиб туриб хавф ичига кириш ва у билан ўйнашишдек гап. Биргина эътиборсизлик сабаб вазият фожиага айланиши ҳеч гап эмас.
«Ташқи кўринишим сабаб актёр бўлолмадим»
— Яширмайман, биздаги режиссёрлар актёрнинг ташқи кўринишига қараб рол тақсимлашади. Актёрнинг маҳорати ташқи қиёфадан кейинги ўринда туради. Аслида профессионал актёрман, бу борадаги маҳоратим ҳам қандайлигини яхши билишади. Актёр сифатида ролларга чақиришмаганидан баъзан афсусланаман. Шунча йил ўқиб, рол ижро этолмасам, деган ўкинч ҳам бўлади. Чунки актёр сифатида қатнашсак, мураккаб трюкларни бажараётганда операторлар юзимни яширишга зарурат сезишмайди. Масалан, дунёга машҳур Жеки Чан каскадёрга зарурат сезмайди, шу боис ижроси ҳам ишончли чиқади.
«Голливудда шакарли ойна, бизда эса ҳақиқий»
— Шу касбни танладим, энди ортга қайтиш ниятим йўқ. Шу кунгача таклиф этилган бирорта каскадёрлик ишини рад этмаганман. Эпизод ўта мураккаб ва хавфли бўлса-да, розилик бераман. Тан олиш керак, Ўзбекистонда каскадёрлик у қадар ривожланмаган, бу соҳада ишлатиладиган махсус буюмлар ҳам йўқ. Масалан, Голливуд фильмларида шакарли ойналар бўлади ва у синганида одамга ҳеч қандай жароҳат етказмайди. Афсуски, бизда бундай ойналар йўқ. Шу боис оддий ойналардан фойдаланамиз. Бундан ташқари, ёниш саҳналарида суратга олишдан аввал суртиладиган махсус суртмалар йўқ. Ундан ёнғин вақтида танага жиддий шикаст етмаслиги учун фойдаланилади. Афсуски, буларнинг бирортаси Ўзбекистонда йўқ.
«Шу кунгача етти марта ёндим»
— 2020 йили режиссёр Зулфиқор Мусоқовнинг «Ҳайрат» фильмида суратга тушдим. Сценарийга кўра, дарё ёниши ва бир тўда отлар олов қуршовида қолиши керак эди. Мураккаб эпизод якунида от устидаги чавандоз ёниши керак эди. Хуллас, аввалига устимдан бир литр бензин қуйишди. Эпизод битта дублда олинсин, деб шогирдларимга яна бензин сепишларини айтдим. «Нима қиляпсиз, бир литр етади», дейишди. Аммо эпизод ишончи чиқиши учун яна икки литр бензин септирдим. Хуллас, устимга ўт чақишиб, эпизодни суратга олишди. Аммо оловни ўчиришга улгуришолмади. Мана шу съёмкадан сўнг даволанишимга тўғри келди. Аммо ўзбек ижодкорлари орасида шов-шув бўлганидек, жонлантириш бўлимига тушганим йўқ. Тўққиз кунлик даволанишдан кейин Ҳилол Насимовнинг «Мерос» фильмининг съёмкасида иштирок этдим. Унда қаҳрамон от устида келаётганда душмани бошига уриши оқибатида отдан йиқилиш саҳнаси бор эди. Жароҳатим бўлса-да, ролни рад этмадим. Шу кунгача еттита фильмда «ёнишим»га тўғри келди. Фақат «Ҳайрат» фильмида юзим ва танамнинг бир нечта қисми куйди. Одатда бир марта олов чангалида қолган инсонда фобия пайдо бўлади, дейишади. Ҳатто «Ҳайрат» фильмидан кейин кўпчилик ёниш саҳналарини рад этасизми, деб сўрашди. Йўқ, ҳозирча қўрқув йўқ, ўтган йили Ҳилол Насимовнинг «Чегара» фильмида ҳам портлаш ва ёниш саҳналарида суратга тушдим.
«Каскадёрлик танланмайди»
— Каскадёрлик ўқитилмайди ёки танланадиган соҳа эмас. Менимча, инсон она қорнидан каскадёр бўлиб туғилсагина, бу соҳада ишлай олади. Ўзбекистонда каскадёр йўқ, деган гапни кўп эшитаман. Аммо профессионал каскадёрлар бор. Масалан, Йигитали Мамажонов, Абдураҳмон Мўминов, Миркомил Қорабоев каби маҳоратли актёр-каскадёрлар бор. Бундан ташқари, соҳани эгаллашга ҳаракат қилаётган шогирд укаларим ҳам бор. Инсон спорт билан шуғуллангани билан, каскадёр бўлиб қолмайди, бу соҳани эгаллаш учун «катта» юрак керак. Инсон абжир бўлгани билан, хавфдан қўрқса, ўзини йўқотиб қўяди. Шу боис каскадёр таваккалчи ҳам бўлиши керак. Аммо трюкни бажаришдан аввал, хавфдан ҳимояланиш чораларини ҳам кўриб қўйиши шарт. Яширмайман, съёмкага боришдан аввал вазиятни ўрганаман. Хаёлан трюкни бир неча бор бажариб кўраман.
«Камситишлари ёқмайди»
— Соҳамизда муаммолар кўп. Баъзи киноижодкорлар каскадёрга энг охирги инсон деб қарашади. Ёки бўлмаса, инсон ҳаёти билан боғлиқ бўлган вазифага совуққонлик билан қарашади. «Фалон артистнинг вақти тиғиз. Театрга бориши керак», деб бизнинг навбатимиз келганида уларни съёмка қилишади. Бу каби эътиборсизлик ёки камситиш сабаб съёмкадан кетгим келади. Аммо кўнгил бўш бўлса ҳам қийин экан. Бундан ташқари, суратга олиш жараёнларини бошлашдан аввал каскадёрлик трюкларини аниқ режа қилишмайди. Авария саҳнасида актёр енги калта кўйлакда суратга тушади, шундан кейин биз ҳам шундай кийинишимизга тўғри келади. Аммо қўлга махсус ҳимоя воситасини тақмай автоҳалокат саҳнасида суратга тушиш қийин-ку. Тарихий фильмларда эса либос усталари кийим ўлчамини тўғирлаш учун кийимларга катта тўғноғичлар санчиб қўйишади. Актёрларга билинмас, аммо бундай ҳолатда ишлаш бизга қийинчилик туғдиради. Отдан йиқилиш ёки жарликка сакраш пайтида тўғноғичлар бир неча марта кириб, трюкларни эркин бажаришимизга тўсқинлик қилади. Хуллас, айтсак гап кўп.
«Съёмкадан аввал даъвойим йўқлиги ҳақида тилхат ёзаман»
— Хорижда каскадёрнинг ҳаёти ва саломатлиги суғурталанади. Афсуски, бу тизим ҳали бизда йўлга қўйилгани йўқ. Аммо фильмда суратга тушишдан аввал «Трюкни ўз ихтиёрим билан бажардим, ҳеч кимдан даъвойим йўқ», деган мазмунда тилхат ёзиб, қўл қўямиз. Гонорар у қадар юқори эмас. Аммо нолимайман, шу ишим сабаб қозонимиз қайнаяпти. Муҳими, аввалгига қараганда, ҳозир каскадёрга зарурат туғиладиган фильмлар кўпроқ яратиляпти.
Суҳбатни тўлиқ ҳолда «Дарё»нинг YouTube’даги каналида томоша қилишингиз мумкин.
Изоҳ (0)