«Қирол Лир», «Отелло», «Ғариблар», «41 йил олмалари», «Келинлар қўзғолони» сингари юзлаб спектакль ва киноларда ўлмас роллар ижро этган актёр, Ўзбекистон халқ артисти Наби Раҳимов 7 ноябрда таваллуд топган. Мазкур сана муносабати билан буюк актёрнинг ҳаёт ва ижод йўли ҳақида ҳикоя қиламиз.
Қўқондан пойтахтга...
Наби Раҳимов 1911 йилда Қўқон шаҳрида оддий ишчи оиласида дунёга келади. Отаси керосин чироқлар ва қулфларни тузатадиган, челакларни ямайдиган уста бўлиб, Наби кичкиналигидан дадасининг яқин кўмакчисига айланади.
У 14 ёшида мактабда ўқиш билан бирга, бадиий ҳаваскорлик тўгарагига қатнайди, кларнет чалишни ўрганади. Шу тариқа унинг қалбидаги санъатга, театрга нисбатан муҳаббат аланга олади.
Ўша даврнинг таниқли комик актёри Миршоҳид Мироқилов туфайли Қўқон театрига борган Наби 17 ёшидан саҳнада роллар ўйнай бошлайди. Бир неча йил водийда фаолият юритгач, пойтахтга келишга қарор қилади ва бир йил давомида драма студиясида ўқийди.
У Олим Хўжаев, Шукур Бурҳонов, Ғани Аъзамов, Қудрат Хўжаев каби бир гуруҳ қобилиятли ёшлар қаторида Ҳамза номидаги театр (ҳозирги Ўзбек миллий академик драма театри)га кириб келади ва ижодини давом эттиради.
Олий ўқув юртида ўқимаган профессионал актёр
Профессионал саҳнадаги илк ролини «Исён» спектаклида ижро этади. Егор роли билан ўзидаги истеъдодни намоён этиб, театр жамоасининг назарига тушади.
Шундан кейин Комил Яшин, Умаржон Исмоилов, Зиннат Фатхуллин сингари драматургларнинг асарларида турли характердаги замонавий кишилар қиёфасини гавдалантиради. Островский, Гогол, Шиллер, Шекспир каби классик драматурглар ёзган асарларда ҳам роллар ўйнаб, маҳоратини чархлаб боради.
«Ҳамза» спектаклида Нодирий, «Момақалдироқ»да Тихон, «Маликайи Турандот»да Труфалдино, «Ниқоб йиртилди»да Сайфи, «Ревизор»да Бобчинский, «Уйланиш»да Кочкарёв ролларини талқин этади. Илк бор ўзбек саҳнасида саҳналаштирилган «Гамлет» трагедиясида Лаерт образида саҳнага чиқади. Мазкур спектакль Наби Раҳимов учун ҳақиқий мактаб вазифасини ўтайди.
Олий ўқув юртида таҳсил олмаган Наби Раҳимов Ҳамза театрини университет, ҳамкасбларини эса ўзининг устози деб билган. Маннон Уйғур, Етим Бобожонов, Обид Жалилов, Аброр Ҳидоятов, Шариф Қаюмов, Ғуломназир Исомов, Сора Эшонтўраева каби актёрлар кўмагида саҳна нутқи, маданияти ва сирларини, образга киришни ўрганади.
Урушдан кейинги баракали ижод
Наби Раҳимов уруш туфайли театрдаги фаолиятини вақтинчалик тўхтатишга мажбур бўлади. У 1941 йили ҳарбий билим юртига ўқишга жалб қилинади. 1942—1943 йилларда Ўзбекистон санъат арбобларидан иборат фронт бригадаси таркибида юради. Яъни фашистларга қарши жанглар орасидаги танаффусларда ўзининг ҳазиллари ва қизиқарли ҳикоялари билан ватандош жангчиларнинг руҳи, кайфиятини кўтаради.
1943 йилда фронтдан қайтгач, театрдаги ижодини яна давом эттиради ва актёр фаолиятида янги давр бошланади. Уруш ва тинчлик мавзусидаги «Денгиздагилар шарафига», «Рус масаласи», «Джон – тинчлик солдати» сингари спектаклларда ҳам ўзига хос роллар ўйнайди.
Бу давр ичида у «Отелло» трагедиясида Яго ролини маҳорат билан талқин қилади. Гарчи бу образни унгача Олим Хўжаев ижро этиб келаётган бўлса-да, Наби Раҳимов қиёфасидаги Яго ҳам томошабинларга манзур бўлади. Унинг Ягоси ўта ҳозиржавоб, бутун вужуди билан Отелло ва Дездемонанинг пок муҳаббатини топташга қасд қилган шахс сифатида гавдаланади. У ўзининг ҳазил-мутойибаси, ҳатто баъзида хиргойи қилиши билан дилкаш кўринса-да, ниқоб остида ғаразли инсон яширингани кўриниб қолади.
Таниқли драматург ва ёзувчи Абдулла Қаҳҳор қаламига мансуб «Шоҳи сўзана», «Оғриқ тишлар», «Тобутдан товуш» каби саҳна асарларидаги бетакрор ижролари ҳам муваффақият қозонади.
1952 йили Александр Гинзбург ва Шариф Қаюмовлар саҳналаштирган «Ревизор» сатирик комедиясидаги Хлестаков роли Наби Раҳимовни комедия жанрида машҳур қилади. 1964 йилда СССР Ўзбекистон халқ артисти унвони билан тақдирланади.
Бир қатор спектаклларда яратган образлари, хусусан, «Тоға ва жиянлар»даги Бўрибой Бозорбоев, «Мирзо Улуғбек»даги Бобо Кайфий, «Қутлуғ қон»даги Шокир ота, «Қирол Лир»даги герцог Олбaни, «Комиссия»даги Саид Каримович, «Ғариблар»даги роллари ҳам актёр ижодида муҳим ўрин тутади.
1967 йилда Шекспирнинг «Қирол Лир» трагедиясидаги герцог Олбaни роли учун давлат мукофотига сазовор бўлгани ҳам бежиз эмас.
«41 йил олмалари»дан «Келинлар қўзғолони»гача...
60 йиллар охирида кино оламига кириб келган актёр 1969 йили суратга олинган «41 йил олмалари» фильмида кекса чойхоначи ролини ижро этади. Мазкур образ унга чинакам шуҳрат келтиради. У бу ижроси учун халқаро кинофестивалнинг «Энг яхши эркак роли учун» мукофотига сазовор бўлади.
Ушбу фильмдан кейин турли картиналарга таклифлар тушади. Кино соҳасида ҳам сермазмун ижод қилган актёр «Ўзбекфильм» ва Марказий Осиё республикалари киностудияларида суратга олинган элликка яқин бадиий фильмларда иштирок этади. «Ўткан кунлар»даги уста Олим, «Қутлуғ қон»даги Шоқосим, «Абу Райҳон Беруний»даги Хўжандий, «Келинлар қўзғолони»даги уста Боқи, «Қутлуғ қон»даги Ёрмат каби роллари фикримиз тасдиғидир.
«Стадионда учрашамиз»даги бухгалтер Алиев, «Мафтунингман»даги кино ишқибози Турдиев образлари Наби Раҳимовни экран орқали ҳам комик актёр сифатида элга танитади.
Серқирра ижодкор
Наби Раҳимов чинакам серқирра ижодкор сифатида санъатнинг турли йўналишларида ўзидан бой маънавий мерос қолдирган. У дубляжда ҳам фаолият юритиб, таниқли рус актёрлари — С.Филиппов, В.Басов, А.Папанов ижро этган ролларга моҳирона овоз берган.
Актёр Ўзбекистон радиосининг «Табассум» ҳажвий журнали бошловчиси ва ташкилотчиларидан бири ҳам бўлган. Радиоспектаклларда роллар ўйнаган, айримларига ўзи режиссёрлик қилган. Саид Аҳмаднинг «Турналар» ҳикояси асосида яратилган радиопостановка радиодаги режиссёрлик фаолияти маҳсулидир.
Бундан ташқари, 1950—1955 йилларда ҳозирги Ўзбекистон давлат санъат ва маданият институтида актёрлик маҳорати фанидан педагоглик қилади. Ўзбекистон халқ артистлари Обид Юнусов, Эргаш Каримов сингари кўплаб санъаткорларга билим берган.
Дон Кихот ва Фауст ролларини ижро этишни орзу қилган актёр 1994 йилнинг 23 ноябрида Тошкентда вафот этади. У Чиғатой қабристонига дафн қилинган.
2008 йил «Буюк хизматлари учун» орденига муносиб кўрилган Наби Раҳимовнинг ёлғиз ўғли Эдик Раҳимов кейинчалик Москвага кўчиб кетади.
Миролим Исажонов тайёрлади
Изоҳ (0)