«Дарё» анъанавий жаҳон матбуоти шарҳи рукнини тақдим этади.
Бойлар ҳам тўлайдими? Форс кўрфази мамлакатлари нега қўшимча қиймат солиғини татбиқ қилмоқда?
Уммон султонлиги Форс кўрфази араб давлатлари ҳамкорлиги кенгашига аъзо бўлган мамлакатлар орасида қўшимча қиймат солиғини жорий қилган бешинчи давлат бўлди, деб ёзади The Gulf News нашри.
Қўшимча қиймат солиғини жорий этиш эстафетаси Форс кўрфази мамлакатларида 2016 йилнинг июнь ойида бошланди. Ўша даврда минтақанинг олти давлати ҚҚСни жорий қилиш борасида қарор қабул қилади. Мазкур қарор, энг аввало, нефть нархининг дунё бозоридаги паст нархи сабаб араб мамлакатлари бюджетидаги дефицитни қоплаш учун ташланган қадам сифатида баҳоланди.
ҚҚСни жорий қилиш икки даврга бўлинади. Биринчи даврда араб мамлакатлари мазкур солиқни жорий қилиш учун ҳуқуқий асос яратиш ва 2018 йилдан бошлаб 500 миллион доллар даромадга эга бўлган ташкилотларга ҚҚСни жорий қилиш билан солиқ ислоҳотининг биринчи даври якунланди. Иккинчи давр эса қачон бошланиши ҳозирча ноаниқ бўлиб қолмоқда. Чунки Форс кўрфази араб мамлакатлари ҚҚСнинг миқдори қанча бўлишида ягона фикрга эга эмас.
Қолаверса, Форз кўрфазидаги араб мамлакатларининг аксарида соғлиқни сақлаш, таълим, жамоат транспорти, кўчмас мулк олди-сотдиси ва ижараси, ҳарбий ва дипломатик юклар етказиб бериш соҳалари солиққа тортилмайдиган соҳалар саналади. Бундан ташқари қўшимча қиймат солиғи шариат тамойилларига кўра, асосий озиқ-овқат маҳсулотлари, дори-дармон ва тиббий буюмлар, қимматбаҳо металлар инвестицияси, углеводород ва экспорт маҳсулотларига ҳам жорий қилинмайди.
Шундай бир пайтда коронавирус Форс кўрфази араб мамлакатлари иқтисодиётига катта зарба бергани Форс кўрфазининг бой араб мамлакатлари учун кутилмаган вазият бўлди.
Саудия Арабистони
Айни пайтда Саудия Арабистони ҚҚСни 15 фоизга ошириб, солиқ борасида кескин сиёсат юритишни бошлаб юборган ягона Форс кўрфази мамлакати бўлиб қолмоқда. Иқтисодий тахминларга кўра, мамлакатнинг ялпи ички маҳсулоти 5,4 фоизга ёки 43 миллиард долларга қисқариши тахмин қилинганди. ҚҚСнинг жорий қилиниши эса бундай йўқотишни қоплаб бериши керак эди, бироқ мамлакатнинг ялпи ички маҳсулоти 6,8 фоизгача қулади ва Саудия Арабистони ҳукумати ижтимоий тўловлар ва бизнес учун субсидияларни тўхтатиб қўйишга мажбур бўлди. Саудия Арабистони савдо вазири Мажид ибн Абдуллоҳ Касаби инқироз бартараф этилгач, ҳукуматнинг субсидиялар борасидаги қарори қайта кўриб чиқилиши борасида баёнот беради. Инқироз эса айни пайтда ҳукумат эълон қилган «2030 йилги Арабистон» лойиҳасининг ҳам сустлашишига сабаб бўлмоқда.
Бирлашган Араб Амирликлари
2020 йил якунларига кўра, БАА ялпи ички маҳсулоти 4,5 фоизни ташкил қилди, бироқ БАА ҳукумати ҚҚСни оширишга қўл урмади. Шу билан биргаликда ҳукумат Саудия Арабистонидан фарқли равишда ўз аҳолисини пандемия шароитида қўллаб-қувватлаш сиёсатини ҳам тўхтатиб қўймади. БАА молия вазири Юнус ал-Хури ҳукумат ҳар доим эҳтиёткорлик билан қарор қабул қилиши ҳамда миллий иқтисодиёт ва бизнесни ҳимоя қилувчи турли молиявий ташаббусларга қўл уриши ҳақида баёнот берди.
Форс кўрфазидаги араб мамлакатларига хос умумий жиҳат шуки, бу мамлакатларда солиқсиз юрисдиксия кенг амалиётда бўлиб, фискал қонунчилик базасининг йўқлиги ва фискал қонунчиликни назорат қилувчи органлар мавжуд эмас. Пандемия шароитида эса БААда илк марта солиқ хизмати ташкил қилинди ва бу билан биргаликда иқтисод учун муҳим бўлган ҚҚСни мувофиқлаштиришга хизмат қилувчи қонунчилик базаси ҳам яратилди. Сўнгги пайтларда солиқ борасидаги сиёсат кундан кунга ривожланиб, мукаммаллашиб бормоқда.
Баҳрайн
Баҳрайн қироллиги қўшнилари Саудия Арабистони ва БАА тажрибасидан келиб чиққан ҳолда 2019 йилнинг январь ойида ҚҚСни жорий қилди. Баҳрайннинг айни пайтдаги солиқ қонунчилигидаги кўп бандлар Саудия Арабистони ва БААдаги қонунчиликдан тубдан фарқ қилади. Қолаверса, расмий Манама Форс кўрфази араб мамлакатлари ҳамкорлиги кенгаши қабул қилган кўплаб келишувларга аъзо бўлмаган. Баҳрайн ҳукумати, умуман олганда, ҚҚС бошқа араб давлатлари назарида ғарбга хос бўлган жиҳат эканлигини эътироф этар экан, Баҳрайн ҳукумати ғарбдаги баъзи иқтисодий қонуниятларни ислом динининг хусусиятларидан, халқнинг удуми ва одатларидан келиб чиққан ҳолда татбиқ қилишга ҳаракат қилиб келади.
Қувайт
Қувайт парламенти тамаки, газланган ва энергетик ичимликларга нисбатан акциз солиғини жорий этган бўлса-да, ҚҚС борасидаги қонунчилик қабул қилишни ортга суриб келмоқда. Асосий даромади нефтга боғлиқ бўлган Қувайт айни пайтда пандемия, нефть нархларининг пасайиши кузатилаётган бир вазиятда мураккаб аҳволда қолмоқда ва Халқаро валюта фондининг молиявий кўмагидан умид қилмоқда. Валюта фонди эса Қувайт ҳукуматидан 2022 йилга қадар янги солиқнинг қабул қилинишини умид қилмоқда. Қувайт ҳукумати эса Халқаро валюта фонди умидларини оқлади ва 5 фоизлик ҚҚСни жорий қилишни 2021 йил апрель ойидан ортга сурмаслигини билдирди. Айни пайтда Қувайт парламенти ҚҚС қонунчилиги базаси устида иш олиб бормоқда. Куз ойларига бориб эса янги солиқ борасидаги барча ишлар ниҳоясига етиши айтилмоқда.
Қатар
Расмий Доҳа ҚҚС борасидаги янгиликни 2021 йилда эълон қилишини билдирган бўлса-да, айни пайтда ҚҚС қачон жорий қилиниши борасида аниқ бир маълумотлар мавжуд эмас. Қатар яқин қўшниларидан фарқли равишда 2020 йилни нисбатан яхши йил сифатида якунлади. Мамлакат иқтисодиётида 0,4 фоизлик ўсиш кузатилди. Шу сабабдан ҳам Қатарда ҚҚСнинг жорий қилиниши борасида ҳозирча бирор нарса дейиш қийин. Бироқ вазият салбий тарафга ўзгарадиган бўлса, Қатар ҳукумати ҳам 2021 йилнинг куз ойларига бориб ҚҚСни жорий қилиши мумкин, деган тахминлар ҳам мавжуд.
Араб мамлакатларида ҚҚСни жорий қилиш билан боғлиқ вазиятнинг айни пайтда долзарб мавзуга айланаётгани, энг аввало, бу минтақа мамлакатларида кузатилаётган нефть нархи билан боғлиқ бўлмоқда ва қисман давлат бюджетини тўлдиришга бўлган рационал ҳаракатлар натижаси сифатида баҳоланмоқда. Шундай бўлса-да, Форс кўрфазидаги араб мамлакатлари учун асосий даромад манбайи ҚҚСнинг фоизи қанча бўлишидан қатъи назар углеводородлар бўлиб қолаверади.
Нега Байден қочқинларни қабул қилиш борасидаги ваъдаларини бузмоқда?
Душанба куни президент Жо Байден муҳожирларга қаратилган фармонни имзолади ва АҚШ конгрессменларининг танқидларига сазовор бўлди. Сайловолди кампанияси даврида амалдаги президент Байден ҳамкасби Дональд Трампнинг иммигрантлар борасидаги сиёсатини аждарҳо қонунларига тенглаштирганди. Бир неча ой президентлик курсисида ўтирган Байден тўсатдан йилига 15 минг нафар муҳожирни қабул қилиш квотаси сақлаб қолиниши ташаббуси билан чиқди, деб ёзади BBC.
Байденнинг янги фармонида АҚШга келаётган муҳожирларни қабул қилиш жараёнини тезлаштириш борасида гап кетар экан, Байден маъмурияти Африка, Яқин Шарқ, Марказий Америкадан келаётган муҳожирларга бериладиган квотани оширишни назарда тутиши билан биргаликда Сомали, Яман ва Суриядан келаётган муҳожирларга нисбатан қўйилган чекловларни ҳам бекор қилади. Бироқ Байден фармонига кўра, муҳожирларни қабул қилиш квотаси олдинги президент маъмурияти ўрнатган 15 минг нафар қилиб белгилаб қўйилмоқда. Байден маъмурияти эса президент фармонини миллий манфаатларга мос келиши ва инсонпарварлик нуқтаи назаридан тўғри эканлигини таъкидламоқда. АҚШ Вакиллар палатаси депутати Илҳан Умар Байденнинг мазкур фармонини танқид қилар экан «дунёдаги кўплаб аҳоли учун муносиб ватан топиш ҳаёт-мамот масаласи эканлигини, Байденнинг мигрантларни қабул қилиш борасидаги ваъдасини бузиши эса шармандали» эканлигини таъкидлади.
Конгрессмен Прамила Жаяпал Байден фармонини «юзсизлик» деб атаган бўлса, нью-йорклик Вакиллар палатаси аъзоси Александра Окасио Кортес Байденнинг сайловолди кампанияси даврида берган ваъдасини эсига солиб қўйишга уринар экан «Байден сайловлар даврида муҳожирларни қабул қилишга ваъда берган ва шунинг учун ҳам халқ унга овоз берган» дея таъкидлади ва Байденни ваъдасини бажаришга чақирди.
АҚШ президентининг матбуот котиби Жен Псаки эса баёнот тушунмовчиликка сабаб бўлгани, президент муҳожирлар миқдорини чекламоқчи эмаслигини, аксинча, муҳожирлар миқдори 15 мингга етиб боргудек бўлса, бу квота оширилишини изоҳлашга уринди.
Сайлов даврида Жо Байден АҚШга қабул қилинадиган мигрантлар сонини 125 мингга етказишни ваъда берганди. Байден ғалаба қозонганидан сўнг эса 2021 йилнинг февраль ойида шу йилнинг ўзида 62 500 муҳожирга АҚШ бошпана беришини ваъда қилганди.
Аммо 19 февралдан бошлаб АҚШ ҳукумати Мигрантларни ҳимоя қилиш протоколини ишга туширганлигини ва бошпана олишга ариза берган шахсларнинг маълумотлари ўрганилаётгани хабар қилинди. Бошпана олишга ариза берганлардан яшаб турган жойларидан бошқа жойга кўчиб кетмаслик талаб қилинди, талаб бузилган тақдирда улар депортация қилиниши мумкинлигидан огоҳлантирилди. Мазкур хабар эса Байденнинг ҳам муҳожирларга унча хуши йўқлигини оммага маълум қилиб қўйди. Бу эса Байден муҳожирларни қабул қилиш борасида иккиюзламачилик қилаётганидан дарак бермоқда. Жанжал эса анчага чўзиладиган кўринади. Бошқа тарафдан эса 2019 йилда 850 мингга яқин муҳожир АҚШ чегараларида тўхтатиб қолинган бўлса, 2021 йилнинг кузига бориб 1 миллионга яқин муҳожир АҚШдан бошпана олиш учун келиши кутилаётгани айтилади. АҚШ ҳукумати эса айни пайтда 15 минг нафар муҳожирнинг сўровларини ўрганишга қодир, холос. Бу рақамдан ортиқ муҳожирларнинг сўровларини кўриб чиқишга эса ҳукумат жисмонан тайёр эмас. Нима бўлганда ҳам айни пайтда Байден ўз ваъдаларининг қурбонига айланмоқда ва бу жанжалга айланиши ҳам мумкин.
Жаҳонгир Эргашев тайёрлади
Изоҳ (0)