1908 йил 28 декабрда Италиянинг жанубий қисмида жойлашган Сицилия ва Калабрияда содир бўлган Мессина зилзиласи шу пайтгача Европа тарихида юз берган энг кучли зилзилалардан бири эди. 7,1 балли ушбу зилзила натижасида Мессина ва Регжио Калабрия шаҳарлари деярли бутунлай вайрона ҳолатига келиб қолди. «Дарё» 75 мингдан 82 минггача одамнинг умрига зомин бўлган ушбу зилзила ҳақида ҳикоя қилади.
Зилзила қандай содир бўлди?
1908 йил 28 декабрь тахминан соат 05:20 да магнитуда шкаласи бўйича 7,1 балл бўлган даҳшатли зилзила содир бўлди. Зилзиланинг эпицентри Мессина порт шаҳри ва Регжио Калабрияни ажратиб турадиган Мессина бўғози эди (Geophysical Research Letters Vol. 35, Issue 6, March 2008. “On the cause of the 1908 Messina sunami, southern Italy”).
Зилзила Мессинани деярли текисликка айлантирди. Шаҳардаги, тахминан, 91 фоиз иншоот вайрона ҳолига келиб қолди ёки тузатиб бўлмайдиган даражада шикастланишга юз тутди. Зилзила рўй берган ҳудуд ва унга ёндош шаҳарларда 75 мингга яқин одам ҳалок бўлди. Регжио Калабрия ва Калабриянинг бошқа ҳудудлари ҳам катта зарар кўрди, 25 мингга яқин одам ҳаётдан кўз юмди. Регжионинг узоқ йиллик тарихга эга маркази деярли бутунлай йўқ бўлиб кетди.
Зилзила натижасида ер тахминан 30 сония давомида тўхтовсиз силкиниб турди, вайронагарчилик 4 300 километр квадрат майдонни эгаллади. Табиий офатдан қутулиб қолган ёш шифокор кейинчалик воқеаларни шундай эслайди: «Чуқур сукунатни минглаб бомба портлатилгандай ғайриоддий шовқин бузди, сўнг шиддатли ёмғир ёғиб юборди. Ўзининг сўзларига кўра, кейин у «даҳшатли ҳуштак овозини» эшитди ва бу товушни «сувда вишиллаётган минглаб қизиган дазмоллар» овозига ўхшатди.
Бошқа омон қолганлар 30–40 сония давом этган ҳодиса давомида учта ҳар хил ҳаракатлар содир бўлганини хабар қилди: орқага ва олдинга чайқалиш, шиддат билан юқорига силкиниш, айланма ҳаракат билан қимирлаш. Қурбонлар сонининг кўплиги зилзила содир бўлган вақт билан боғлиқ эди. Бу пайтда кўпчилик ухлаб ётганди ва улар ўз-ўзидан вайроналар остида қолиб қурбон бўлди.
Зилзиладан сўнг
Табиий офат натижасида шаҳар аҳолиси деярли ярмига қисқарди. Мессина қирғоқ чизиғи ўнгланмас даражада ўзгарди, чунки унинг катта қисми денгизга чўкиб кетган эди.Уйлар, черковлар, саройлар ва тарихий ёдгорликлар, ҳарбий казармалар, савдо, шаҳар ва жамоат бинолари бутунлай қулаб тушди ёки жиддий зарар кўрди. Ўғил болалар мактаб-интернати қулаб тушиши натижасида юзлаб ўқувчилар қурбон бўлди. Иккита темир йўл станциясининг қулаши натижасида жами 348 ходим ҳалок бўлди.
Америка элчихонаси вайроналар уюмига айланди. Буюк Британия элчихонасининг фақат байроқ осилган ташқи томонигина омон қолди – бинонинг ички қисми бутунлай вайрон бўлди. Америкалик элчи Артур Чени ва унинг рафиқаси Лауралар ҳалок бўлди. Француз элчиси ва унинг фарзандлари ҳам фожиа қурбонларига айланди.
Британиялик вице-консулнинг рафиқаси Этел Огстон турмуш ўртоғи иккаласи қочишга уринаётган пайтда қулаб тушаётган балкон остида қолиб ҳалок бўлди. АҚШнинг собиқ вице-консули ва Associated Press агентлигининг Мессинадаги мухбири Жозеф Пирс ва унинг оиласи зилзила юзага келтирган сунамининг қурбонларига айланди. Ҳалок бўлганлар орасида бир қатор таниқли италияликлар ҳам бор эди, улар орасида сиёсатчилар, жумладан, Мессина бош прокурори Крессензо Грилл бор эди.
Омон қолганлар жасадлар ва жароҳат олган одамларнинг ёрдам сўраб қичқираётганларини кўрганларини тасвирлаб берди. Кўчаларда авлиёларнинг расмларини кўтариб юрган яланғоч тирик қолганларнинг илтижоли юришлари пайдо бўлди. Воқеа жойидаги қутқарувчилар арқонлардан фойдаланган ҳолда юқори қаватлар деразалари ва балконларга ёпишиб олиб, омон қолган баъзи одамларни қутқаришга муваффақ бўлди.
Худди шундай ҳалокатли саҳналар Регжио Калабрияда ҳам такрорланди. Унинг тарихий маркази бутунлай вайронага айланди ва 1783 йилдаги зилзиладан омон қолган кам сонли бинолардан бири бўлган Арагонис қалъаси катта зарар кўрди. Регжиода атиги 50 га яқин уй «омон қолди».
Мессинадаги фуқаролик касалхоналари ва ҳарбий касалхоналар, Регжио Калабриядаги барча фуқаролик шифохоналари вайронага айланди, деярли барча шифокорлар ва ҳамширалар ҳалок бўлди. Ташқи ёрдам етиб келгунга ва шифохона чодирлари ўрнатилгунга қадар икки шаҳарда жароҳат олганлар учун тиббий ёрдам ҳам, дори-дармон ҳам мавжуд эмас эди. Телеграф линияларининг узилиши ташқи дунё билан алоқа қилиш имкониятини камайтириб юборди.
Мессинанинг кўпгина амалдорлари, шунингдек, деярли барча ҳарбий қисм ва гарнизон аскарлари ўз казармаларининг қулаб тушиши натижасида ҳалок бўлди. Қамоқхона қулаб тушганда омон қолган маҳбуслар шунингсиз ҳам катта талафот кўрган аҳоли мол-мулкини ва ҳаттоки жасадларнинг заргарлик буюмларини талон-торож қила бошлади. Регжиода, тахминан, 1 800 маҳкум қамоқхона қулаб тушиши натижасида ҳалок бўлди.
Қутқарувчилар бир неча ҳафта давомида харобалардан омон қолганларни қидириб топди. Шаҳардаги бинолар зилзилага чидамли қилиб қурилмаган, майда тошлардан барпо қилинган иншоотлар юмшоқ тупроқли заиф пойдеворларга тикланганди. Кўплаб бинолар тўрт ёки беш қаватли эди.
Зилзиладан сўнг Мессина ва Калабриядаги кўплаб уйсизлар Сицилиянинг турли қисмларига ва Италиянинг материк қисмига кўчиб кетди. Бошқалар, шу қаторда, Мессинанинг қашшоқликка учраган Авиноне кварталида омон қолганларнинг аксарияти Америкага кўчиб кетишга мажбур бўлди.
«Хотираларсиз шаҳар»
1908 йилдаги ҳалокатли зилзила ва 1943 йилги Иккинчи жаҳон уруши пайтида иттифоқчилар томонидан уюштирилган бомбардимон сабаб тарихий биноларининг камайиб кетгани учун Мессина «хотирасиз шаҳар» деган ном олди.Дилбар Исматуллаева тайёрлади.
Изоҳ (0)