«Дарё» ўтаётган ҳафтада дунё матбуотида кенг ёритилган, кўпчиликнинг қизиқишига сабаб бўлган мақолалар шарҳига тўхталиб ўтади.
Британия Европа Иттифоқини Африка саммитига алмаштирди
Бош вазирлиги даврида обрўсини йўқотишга улгурган британиялик сиёсатчи Тони Блэр илк маротаба ўтказилган Буюк Британия – Африка инвестицион саммитини иштиёқ билан кутиб олди. Баландпарвоз режалар ҳақида гапирар экан, собиқ бош вазир «ўзини инсониятнинг энг муҳим муаммоларини ҳал қила оладигандек ҳис қилди шекилли», деб ёзади The Guardian нашри.
Тантанавор нутқида жаноб Блэр хилма-хил ва тарқоқ муаммоларни, шу жумладан Африкада самарали бошқарув тизимини яратиш ва қашшоқликни тугатиш масалаларини кўтарди.
Аслида эса унинг чиқиши «ёрдам эмас, савдо» ғоясига амал қиладиган Борис Жонсоннинг қарашларидан деярли фарқ қилмади. Яқинда Буюк Британия – Африка саммитини ўтказган Жонсон Британиянинг Африкага ёрдами мамлакатнинг сиёсий ва савдо манфаатларига хизмат қилиши ҳақида гапирган эди. Тони Блэр ҳам Буюк Британия учун нима яхши бўлса, Африка учун ҳам яхши деган фикрда.
Блэр Африкада таъсир доираси учун курашнинг янги босқичи бошланганини тан олмоқда. Аммо Блэр Британиянинг ютуқларини орзу қилар экан, Африкада миллиардлаб пул сарфлаётган Хитойни ҳамда шу мақсадда ҳарбий ёрдам ва ёлланма аскарларидан фойдаланаётган Россияни назардан қочирмоқда.
Блэр Африка раҳбарлари билан шахсий муносабати яхшилигига урғу бермоқда. Бу қанчалик яқин алоқалар?
Африкада қашшоқликни тугатадиган «тўртинчи саноат инқилоби» ғояси – ёш ва тез кўпайиб бораётган ишчи кучига таяниб қитъа мамлакатлари Шарқий Осиё «йўлбарслари» сингари тез ривожланиши таъминлаши мумкин экан. Аммо прогнозлар Африкада бунинг уддасидан чиқиш қийинлигини кўрсатмоқда. Чунки Африкада маҳсулот ишлаб чиқариш таннархи фавқулодда юқори, маҳсулот етказиб бериш занжири ўта суст ишлайди.
Бундан ташқари, Африкада ишлаб чиқариш харажатларини пасайтириш ва автоматлаштиришни жорий қилишнинг имкони йўқ. Африкадан иқтисодий мўъжиза кутиш мумкин эмас. Бу Буюк Британия Европа Иттифоқидан чиққач, Африкадан катта фойда кўради деган тахминларни йўққа чиқаради.
Хитой Африкага киритаётган маблағ Африка оёққа туришига эмас, уни янги қарз ботқоғига ботиришга қаратилган. Африка давлатлари қарзларни тўлашда катта қийинчиликларга дуч келади. Блэр Эфиопия қўлга киритаётгани ҳақида оғиз тўлдириб гапирар экан, Жаҳон банки ва халқаро валюта жамғармаси бу давлатнинг қарздорлик ҳажми хавфли даражага етганидан ташвиш билдирмоқда.
Бу ташкилотлар тахминларига кўра, Африка қитъаси мамлакатлари 2030 йилда ҳам қашшоқликни тугата олмайди. Рақамлар, мисол учун, Африканинг энг ривожланган мамлакати – Жанубий Африка Республикаси 2019 йилда бор-йўғи 0,7 фоизга ўсган бўлса, 2020 йилда бу 1,1 фоизга ўсишини кўрсатмоқда.
Шундай экан, воқеликни қанчалик ранглар ортига бекитишмасин, Буюк Британия ва Африка саммити Африка мамлакатларининг самарали бошқарилиши ва тараққиётига ҳеч қандай ёрдам бера олмайди. Бу Brexit’дан сўнг Британиянинг янги бозорлар топишга уриниши холос.
Африка қитъасидаги жами аёлларданда бойроқ 22 эркак
Oxfam халқаро хайрия ташкилоти ҳисоботида бойлар ва қашшоқлар ўртасидаги фарқ ўсиб бораётгани хавфли тус олаётганини таъкидлаб, капиталистик тузум самарасиз эканини эътироф қилди, деб ёзади CNN ахборот нашри.
Oxfam дунё ҳукуматларини аёлларнинг оғир меҳнатини енгилаштиришга қаратилган чора-тадбирлар ишлаб чиқаришга чақирди. Халқаро хайрия ташкилоти бойлардан олинадиган солиқ миқдорини оширишни, болаларга ғамхўрликни, соғлиқни сақлаш тизимига кўпроқ маблағ ажратишни таклиф қилди.
Oxfam’нинг йиллик ҳисоботи Давосдаги Бутужаҳон иқтисодий кенгаши очилиш маросимида эълон қилинди. Бу форум ҳар йили дунёнинг энг бой ва таъсирга эга кишилари йиғилиши билан машҳур.
Хайрия ташкилоти ҳисоботи қуйидагилари билан диққатга сазовор:
- 2 153 миллиардер Ер сайёрасининг 4,6 миллиард аҳолисидан кўпроқ бойликка эга;
- 22 энг бой эркак Африка қитъасидаги жами аёллардан-да бойроқ. БМТ маълумотига кўра, Африкада 20 ёшдан юқори 326 миллион аёл истиқомат қилади;
- дунёнинг энг бой 1 фоиз аҳолиси 6,9 миллиард одамга нисбатан икки баравар бойроқ;
- кексалар ва болаларга ғамхўрлик қилиш учун аёллар сарфлайдиган маблағ10,8 триллион доллар;
- миллиардерлар сони кейинги 10 йилда икки карра кўпайди.
Аҳоли кексайиши ва бепул хизматлар қисқариши кексалар ва болаларга ғамхорлик қилиш ишларини кўпайтиради ва тенгсизлик янада ошишига имкон беради. Бунинг олдини олишнинг йўли сифатида қариялар ва болаларга ғамхўрлик қилишнинг миллий тизимларини яратиш, бепул хизматларни кўпайтириш ва бойлардан олинадиган солиқлани ошириш яхши натижа бериши таклиф қилинди.
Ҳисобот кўп мамлакатларда, шу жумладан, АҚШда ҳам миллиардерлар жамият учун қанчалик фойдали деган мунозара ортидан нашр қилинди.
Охфам хулосаларига кўра, капиталистик жамиятлар самарасиз, чунки бу монополиялар гуллаб-яшнаши ва бойлик айрим кишилар қўлида тўпланишига олиб келади.
Хамбантота келишуви: Хитой – Шри-Ланка савдо битими ҳақидаги ҳақиқатлар
Шри-Ланкада янги сайланган президент вазифасига киришар экан, Хамбантота порти келишуви борасида воқеалар ривожида ўзгариш юз бера бошлади. Шри-Ланканинг янги президенти Готабхая Ражапакса 2017 йилда имзоланган Хамбантота портини Хитойга ижарага бериш ҳақидаги шартномани бошқатдан кўриб чиқмоқчи эканини, шартнома бандлари борасида шубҳа-гумонлари мавжудлигини таъкидлади, деб ёзади The Diplomat нашри.
Шри-Ланка президенти шартноманинг тижорий бандларига ўзгартириш киритиш нияти йўқлигини, аммо порт хавфсизлиги билан боғлиқ бандларга ўзгартириш киритиш умидида эканини айтганидан сўнг Хитой Шри-Ланка мустақиллигини ҳурмат қилишини, порт хавфсизлиги тўла-тўкис давлат хавфсизлик кучларининг қўлида экани ҳақида баёнот берди.
Хамбантота порти «хитойча иқтисодий қопқон» деган атама юзага келишига асос бўлгани ортидан Шри-Ланка президентининг порт келишуви борасидаги изоҳлари барчанинг диққатини жалб қилгани ҳам рост. Шри-Ланка собиқ раҳбарияти ва Хитой ҳукумати имзолаган шартноманинг кўп жиҳатлари кам ёритилган ва оммага ҳавола қилинмаган эди.
Аксарият Хамбантота порти Хитой Эксимбанки Шри-Ланкага берган қарздан воз кечилиши ортидан Хитой тасарруфига ўтган деб ҳисобласа-да, Шри-Ланка ҳукумати қарзни тўлашда давом этмоқда.
2017 йилнинг август ойида имзоланган шартномага кўра, Хамбантота портининг 70 фоиз акцияси Хитой компаниясига, 30 фоизи Шри-Ланкага тегишли. Хитой портни 99 йилга ижарага олиш учун ажратган 1,12 миллиард доллар маблағ уни замонавий портга айлантиришга эмас, Шри-Ланканинг қисқа муддатли қарзларини ёпишга ва хориждаги активларини кучайтиришга сарфланди.
Шри-Ланка ҳукумати ҳозирда савдо қисқариши, икки тарафлама дефицит – савдо ва бюджет дефицитини бошидан кечирмоқда. Иқтисодчи олим Ниланти Самаранаяка ўз тадқиқотида «Жанубий Осиё мамлакатларининг Хитой билан муносабатларида тўғридан тўғри хориж сармояси камлиги, экспорт ва ундан келадиган даромад озлиги олинган қарзни долларда тўлаш имкониятидан маҳрум қилмоқда, натижада Хамбантота каби портларни тўғридан тўғри сармояларга алмаштириш қарорига келишга ундамоқда», дейди. Шундай экан, Шри-Ланка кечираётган иқтисодий таназзулни Хитойга ағдариш тўғри эмасдек.
Хамбантота 2011 йилда катта таъмирни бошидан кечириб қайта очилган бўлса-да, Шри-Ланка иқтисодиётига кутилган даромадни келтирмади. Порт Хитой тасарруфига ўтишидан олдин 300 миллион долларга яқин молиявий йўқотишлар гирдобида қолиб кетган эди.
Шундай экан, порт Хитой тасарруфига ўтса-да, кутилган молиявий харажатни қоплай олишини исботлаши керак бўлади.
Жаҳонгир Эргашев тайёрлади.
Изоҳ (0)