Вируслар одамзотнинг энг ашаддий душманларидан биридир. Биз бутун цивилизация мобайнида инфекцияларнинг турли хиллари билан курашиб келмоқдамиз. Биз учун ҳозир арзимас кўринган айрим вируслар бир замонлар бутун бошли шаҳар ва қишлоқ аҳолиси бошига вабо бўлган.
Турли антивирус препаратлар, антибиотиклар ва, энг асосийси, вакцинация туфайли одамзот вирусли инфекцияларнинг кўп турлари устидан ғалаба қозонди. Чечак, безгак сингари касалликлар энди деярли хавфи солмаяпти. Бироқ, ютуқлар вирусларга қарши охири йўқ курашдаги қисман ғалабамиз холос. Ҳали жуда катта хатар билан одамзотга хавф солиб турган вирус турлари анчагина. Улардан энг хавфли тўққизтаси ҳақида «Дарё» колумнисти Музаффар Қосимов ҳикоя қилади.
Марбург вируси
Бу вирус 1967 йилда аниқланган. Ўшанда Германиядаги кичик лаборатория ходимларини қандайдир нотаниш эпидемия қамраб олган эди. Текширишлар шуни кўрсатдики, вирус лабораторияга Угандадан келтирилган маймунлар орқали кириб келган экан.
Марбург вируси кўп жиҳатдан Эболага ўхшайди. Унда одам танасида жуда кучли зўриқиш ва иситма юзага келади. Тана аъзоларининг деярли барчасидан қон кета бошлайди. Ички органлар бирин-кетин ишдан чиқади ва организм кучли шок ҳолатидан ўлимга юз тутади.
Марбург лабораториясида вирус эпидемияси илк марта қайд этилганда унга чалинганларнинг 25 фоизи вафот этганди. Лекин айнан шу вируснинг 1998–2000 йилларда Конгода авж олган эпидемиясида беморларнинг ўлим даражаси 80 фоизга етган. Шунга яқин даҳшатли кўрсаткич 2005 йилда Анголада ҳам қайд этилган.
Эбола вируси
Эбола вируси ҳозирги замон кишиси учун нисбатан таниқли вируслардан биридир. Уч-тўрт йил аввал Марказий Африка давлатларида бу вируснинг жуда кучли эпидемияси кузатилган ва ОАВ орқали жараён кенг ёритилган эди. Ўшанда Либерия, Гвинея, Нигерия, Сьерра-Леоне, Сенегал, Конго ва Малида жами 27 748 одам Эбола инфекциясига чалинганди. Уларнинг 41 фоизи вафот этганди.
Эбола вируси эпидемияси илк маротаба Заирдан оқиб ўтувчи Эбола дарёси ҳавзасида 1976 йилда қайд этилган эди. Ўшанда Судан ва Конго аҳолиси бу вирусдан катта жабр кўрди.
Эболанинг бир неча турдаги штаммлари маълум ва уларнинг ҳар бирида эпидемиянинг ўлим кўрсаткичи турлича бўлади. Бу вирус зарарланган организмдан чиқадиган суюқликлар – қон, сўлак, тер ва бошқа моддалар орқали юқади. Эбола вирусининг Рестон номли штамми касаллик қўзғаца ҳам, ўлимга олиб бормайди. Лекин Бундибугё штамми қўзғатган инфекция эпидемиясида ўлим 50 фоизга етади; «ЭболаСудан» штамми инфексион эпидемияси эса 71 фоизгача беморни ҳаётдан олиб кетади.
Қутуриш
Қутуриш ҳам деярли давосиз инфекция туфайли юзага келади. 1920-йилларда яратилган вакциналар қутуриш касали ҳайвонлар орасида тарқалишини бирмунча камайтиришга омил бўлди. Бироқ ҳозир ҳам Ҳиндистон ва Африкада қутуриш биринчи навбатда ҳайвонларга ва улар орқали одамларга катта хавф туғдирмоқда.
Қутуриш вирусидан мия фаолияти издан чиқади ва асаб тизими кескин салбий ўзгаришларга учрайди. Қутуришга қарши вакцина ва антитаналар яратилган бўлса-да, улар касалликка қарши курашнинг энг эрта босқичларида наф бермоқда холос. Бироқ қутуришни эрта аниқлаш жуда қийин ва касаллик намоён бўлиб бўлгандан кейин уни даволаш имконсиз бўлиб қолади. Қутуришда ўлим хавфи 100 фоиздир.
ОИТС
Замонавий дунёда энг хатарли вирус албатта ОИТС вирусидир. Ундан жуда кўп одам зарарланади; зарарланган одамларнинг деярли ҳаммаси вафот этади.
1980-йилларда ОИТС вируси ҳақидаги дастлабки илмий маълумот пайдо бўлган эди. 1981 йилда илк марта ОИТС ташхиси қўйилганидан бери касаллик тарихига бу ташхис битилган 36 миллиондан ортиқ бемор вафот этди.
Кучли антивирус препаратлар ОИТСга чалинган беморларга касаллик оқибатларини бироз юмшатишга ёрдам бераётган бўлса-да, бугунги кунда тиббиётда ОИТСнинг давоси ҳамон топилгани йўқ. Африканинг Саҳрои Кабирдан жанубидаги қашшоқ мамлакатларида ОИТСга чалинган одамлар сони аҳолининг 20 фоизигача бўлган қисмини ташкил этади.
Чечак
1980 йилда Бутунжаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти томонидан чечак вируси устидан бутунлай ғалаба қозонилгани эълон қилинди.
Чечак ҳақиқатан ҳам энг кучли вируслардан бири ҳисобланади. Унга чалинган беморларнинг тахминан 33 фоизи касалликдан вафот этган. Ўлмай қолган беморлар эса бир умрга кўр бўлиб қолган ва танасида хунук чандиқлар из қолдирган. Айниқса буюк географик кашфиётлар пайтида янги очилган орол ва қитъалардаги маҳаллий аҳоли европаликлар орқали кириб келган чечак ва шунга ўхшаш инфекцияли касалликлардан жуда қаттиқ жабр кўрган. Чунки маҳаллий аҳоли авваллари бундай касалликларни билмаган, унга ҳеч қачон чалинмаган ва шу туфайли уларнинг танасида бундай касалликларга қарши иммунитет бўлмаган.
ХХ асрнинг бошларида ҳам чечак инфекцияси туфайли бутун дунё бўйича 300 миллиондан ортиқ одам қурбон бўлгани манбаларда қайд этилади.
Хантавирус
1993 йилда АҚШда ёш келин-куёв нафас қисишидан шикоят қилиб врачга мурожаат қилган. Орадан атиги бир неча кун ўтиб улар бирин-кетин вафот этган. Хантавирусни шу воқеадан бир неча ой ўтиб уларнинг уйида яшаган оқ сичқон танасидан аниқлашган. Ўшандан бери дунё бўйича бу вирусдан касалланган 600 га яқин бемор рўйхатга олинди. Афсуски, уларнинг 36 фоизи вафот этди.
Хантавирус одамдан одамга юқмайди. Уни сичқонлар ташийди. Сичқон теккан озиқ-овқат маҳсулотлари ва айниқса сичқон ахлати хантавирус ташувчиси ҳисобланади.
Қизиғи, наваҳо қабиласи ҳиндулари бу касалликни аввалдан билган ва уни айнан сичқон юқтиришидан ҳам хабардор бўлган экан. Ғарб тиббиёти бу вирусни айнан наваҳо ҳиндулари халқ табобати ёрдамида идентификация қилган.
1953 йилдаги корейс уруши вақтида 3 мингга яқин аскарда кузатилган ва улардан 12 фоизининг ўлимига олиб келган касаллик ҳам айнан хантавирус туфайли келиб чиққанини кейинчалик аниқлашган.
Грипп
Грипп вируси ҳар йили мавсумий эпидемия беради; унга чалинмаган, грипп нималигини билмайдиган одамни топиш қийин. Бутунжаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотига қараганда, ҳар йили дунё бўйича 500 000 бемор грипп туфайли вафот этади.
Грипп вирусининг штаммлари жуда кўп турда бўлиб, ҳар йили янги-янгилари пайдо бўлмоқда ва бошқа штаммларга қарши фойда берган вакциналарга чидамли бўлиб чиқмоқда. Грипп инфекциясининг энг аянчли эпидемияси 1918 йилда кузатилган эди. Ўшанда сайёрамизнинг 40 фоиз аҳолиси грипп вирусининг «испан штамми» номли туридан жабр кўрган ва умумий ҳисобда 50 миллионга яқин бемор вафот этган.
Денге безгаги
Бу безгак вируси дастлаб 1950 йилларда Филиппин ва Таиландда тарқалган. Унинг ташувчиси тропик чивинлар бўлиб, глобал иқлим исиши бундай чивинларга қулай бўлган янги ҳудудлар пайдо бўлишига ва вирус янги эпидемия билан тарқалишига сабаб бўлиши мумкин.
Бугунги кунда сайёрамизнинг 40 фоиз аҳолиси шундай чивинлар билан ёнма-ён яшайди. Бутунжаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти ҳисоботларида денге безгаги ҳозирда ҳам ҳар йили 100 миллионга яқин одамни зарарлаётгани келтирилади. Уларнинг тахминан 2,5 қисми касаллик туфайли вафот этади. Яна 20 фоизга яқин бемор эса ушбу безгак чақирган иккиламчи асоратлардан вафот этар экан. Ҳозиргача денге безгаги вирусига қарши вакцина ишлаб чиқилмаган. Лекин Бутунжаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти ахборотномасида яқинда Франциянинг Sanofi компанияси ишлаб чиққан вакцинанинг клиник синов-тажриба ишлари яхши натижа бераётгани қайд этилмоқда.
Ротавирус
Бу вирус асосан гўдак ёшдаги болаларга ҳужум қилади. Ротавируснинг тўққиз хил тури мавжуд ва улар ичидан «А» ротавирус энг кенг тарқалган. Унга чалинган беморда кучли ич кетиши кузатилади.
Ривожланган мамлакатларда болалар бу вирусдан деярли вафот этмайди. Лекин камбағал давлатларда ротавирус туфайли вафот этаётган гўдаклар сони ҳамон юқори даражада ва ўлим ҳолатлари 2,4 фоизгача миқдорни ташкил қилади. Мазкур вирусга қарши икки хил вакцина мавжуд ва у инфекциялардан жуда яхши ҳимоя қилади. Инфексион зарарланиш асосан ҳожатхона антисанитарияси туфайли юзага келади. Шу сабабли ҳам болалар ротавирусли инфекцияга чалинмаслиги учун гигиена қоидаларига амал қилиш ўта муҳимдир.
Изоҳ (0)