• Профилга Кириш
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12831.81
    • RUB163.75
    • EUR14606.45
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +34°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
      • Урганч
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Илм-фан

    Бу йил физика соҳасида Нобель мукофоти нимага берилди?

    Аввал хабар берганимиздек, Стокгольмда Швеция қироллик академияси томонидан жорий йилги физика бўйича Нобель мукофоти эгалари эълон қилинди. Унга кўра, «Коинотнинг тадрижий эволюцияси ва Ернинг коинотдаги ўрнини тушунтириб бергани учун» таърифи билан АҚШнинг Принстон университети профессори Жеймс Пиблсга тенг ярим улуш билан, «физик космология соҳасидаги назарий кашфиётлари учун» таърифи билан Женева университети олими Мишель Майорга чорак улуш билан ҳамда «Қуёш туридаги юлдуз атрофида айланаётган экзосайёрани кашф қилгани учун» таърифи билан Кембриж университети профессори Дидье Келозга чорак улушдан тақсимлаб бериладиган бўлди (у, шунингдек, Женева университети профессори ва Мишель Майор билан бирга ишлайди).

    Демак, бу йилги физика бўйича Нобель эгаларининг барчаси астрофизика соҳасидан бўлиб, уларнинг илмий ишлари орқали коинот ўтмиши ва структураси назарий тушунтирилиши ҳамда Қуёш системасидан ташқаридаги илк экзосайёранинг кашф қилиниши сингари муҳим тарихий илмий ютуқлар қўлга киритилган.

    Жеймс Пиблснинг физик космология борасидаги тадқиқотлари мазкур соҳадаги тадқиқотларнинг сўнги эллик йилликдаги эришган натижаларининг барчасига алоқадордир. У орқали космология қандайдир ғирт назарий хомхаёл бўлган мужмал фикрлар жамланмасидан иборат бўлган ва исталган одам «чайқовчилик» қилиши мумкин бўлган мавҳум фандан аниқ далиллар ва илмий исботланган назарияларга таянадиган замонавий илмий йўналишга айланди. Пиблснинг коинотнинг тадрижий тараққиёти ва структурасига оид 1960-йилларда ўртага ташлаган назариялари, бутун бошли замонавий космология фанининг ва коинот ҳақидаги билимларимизнинг асосини ташкил қилади.

    Пиблс таклиф қилган космология назарияси орқали бундан тахминан 14 миллиард йил муқаддам содир бўлган Катта портлаш ҳодисасидан кейинги коинотнинг ривожланиш модели, унинг кейинги муттасил кенгайиб ва совиб бориши, натижада ҳозирги биз билган кўринишга келиши жараёнлари илмий изчиллик билан ёритиб берилган. Унга кўра, коинот ўшандан буён бетўхтов, тезланиш билан кенгаймоқда ва совиб бормоқда. Катта портлаш содир бўлган вақт моментида эса коинот фавқулодда катта зичликка эга бўлган ва фавқулодда улкан, тасаввурга сиғмас ҳароратда бўлган. Катта портлашдан атиги 400 минг йил ўтиб коинот шаффофлашиши ва ёруғлик нурлари фазо бўйлаб тарқалиши бошланган. Ҳатто ҳозир ҳам коинотнинг ўша 14 миллиард йил муқаддам портлашидан ҳосил бўлган нурланишларни ён-атрофимизда ҳис қилишимиз мумкин. «Реликт нурланиш» деб номланадиган сезилар-сезилмас коинот нурланишлари ўша коинот пайдо бўлиши лаҳзасида ҳосил бўлган ва тарқалган нурланишларнинг акс-садосидир. Унинг тўлқинларида эса коинотнинг яна кўплаб сирлари кодланган бўлиши мумкин ва уни сирини очиш физикларнинг навбатдаги изланишлари учун мавзу бўлиши мумкин.

    Жеймс Пиблс ўзи ишлаб чиққан назарий ёндашув воситалари ҳамда ҳисоб-китоблар орқали коинотнинг илк пайдо бўлган чақалоқ даври ҳамда унинг кейинги тадрижий ривожланиш босқичларини изчил кетма-кетлик билан тушунтириб берди ва улар орқали фан учун инқилобий бўлган, ечилиши лозим бўлган янги физик масалаларни юзага олиб чиқди. Хусусан, унинг илмий ишлари орқали биз кундалик кўриб, билиб турган, ушлаб кўришимиз ва ҳис қилишимиз мумкин бўлган оддий материя – аслида коинотнинг жуда-жуда кам улушини – атиги тахминан 5 фоиз қисмини ташкил қилар экан холос. Қолган 95 фоиз коинот эса бизга номаълум ва мавҳум бўлган, на ўзимиз бирорта сезги аъзоларимиз орқали сезолмайдиган, на ясаган асбоб-ускуналаримиз орқали пайқаш мумкин бўлмаган мавҳум материя ва энергиядан иборат экан. Бу эса замонавий физика фанида марказий масалага айланиб улгурди ва жаҳоннинг минглаб илмий лабораторияларида етук физиклар энди ўша мавҳум материя ва мавҳум энергияни пайқаш, унинг нима эканлигини аниқлаш устида изланмоқдалар. Шубҳасизки, мавҳум материя ва мавҳум энергия борасида илк кашфиётларни қилган олимлар ҳам қачонлардир физика бўйича Нобелга эришиши тайин.

    Фото: Нобель қўмитаси

    Фото: Нобель қўмитаси

    1995 йилнинг октябрь ойида олимлар Мишель Майор ва Дидье Келоз тарихда илк бор Қуёш системасидан ташқарида, бошқа юлдузлар атрофида ҳам сайёралар мавжудлигини аниқлаган. Ўша йиллари улар ўз галактикамиз бўлмиш Сомон йўлида жойлашган ва физик параметрларига кўра Қуёшга ўхшаш бўлган юлдузлар яқинидан сайёраларни излаш билан машғул бўлган эди. Франция жанубидаги Юқори Прованс расадхонасида олимлар 1995 йилнинг октябрида махсус тайёрланган илмий ускуналар воситасида Пегас юлдузи яқинида биринчи экзосайёрани кузатишга муваффақ бўлган. Ҳозирда улар кашф қилган ўша илк экзосайёра 51Pegasi b деб номланади. Сайёра ўлчамларига кўра Қуёш системасининг энг йирик сайёраси – Юпитерга ўхшашдир.

    Фото: Нобель қўмитаси

    Фото: Нобель қўмитаси

    Ўша кашфиётдан кейин ўтган 15 йилга яқин вақт ичида Сомон йўли галактикасининг ўзида 4 мингдан зиёд экзосайёра аниқланди. Очилаётган янги экзосайёралар ўлчамлари ва орбитасининг ажабланарли шакллари билан астрономларни ҳайратга солишда давом этмоқда. Натижада астрономлар сайёраларнинг пайдо бўлиши ва шаклланишига оид эски назарияларини қайтадан кўриб чиқишига тўғри келмоқда. Боз устига, ушбу йўналишдаги тадқиқотлар охир-оқибат биз учун жуда муҳим бўлган фундаментал саволга жавоб топилишига кўмак бериши лозим. Бу «Ердан бошқа сайёраларда ҳам ҳаёт борми?» деган савол бўлиб, яқин орада бу борада ҳам инқилобий янгиликлар бўлиб қолиши мумкин.

    Жорий йилги лауреатлар бизнинг коинот ҳақидаги тасаввурларимизни янада бойитди. Жеймс Пиблснинг назарий кашфиётлари коинотнинг Катта портлашдан кейинги тадрижий ривожланиши жараёнларини асослаб берган бўлса, Мишель Майор ва Дидье Келоз галактикамиз қаъридан бизникига ўхшаш сайёралардан бир неча мингтасини топиб берди. Бу кашфиётлар туфайли инсониятнинг олам тузилиши ҳақидаги тасаввурлари бутунлай ўзгариб кетди.

    Лауреатлар ҳақида қисқача маълумот:

    Жеймс Пиблс 1935 йилда Канаданинг Виннипег шаҳрида туғилган. 1962 йилда АҚШнинг Принстон университетида PhD даражасини қўлга киритган. Ҳозирда ушбу университетда Альберт Эйнштейн илм профессори саналади;

    Мишель Майор 1942 йилда Лозаннада туғилган. PhD даражасини 1971 йилда Женева университетида эгаллаган. Ҳозирда Женева университети профессори;

    Дидье Келоз 1966 йилда туғилган. 1995 йилда Женева университетини тамомлаган. Ҳозирда ушбу университет профессори бўлиб, шунингдек, Кембриж университети профессори мақомига ҳам эга.

    Музаффар Қосимов тайёрлади.

    09.10.2019, 08:25   Изоҳ (0)   31703
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    UCMG Амстердамда бўлиб ўтаётган Мoney 20/20 Europе халқаро финтеч кўргазмасида Ўзбекистон номидан иштирок этади


    Тошкентда халқаро финтех-ҳодиса — Visa Cashлесс Форум 2025 бўлиб ўтди 


    UZTELECOM "Мурувват" тарифини тақдим этади: Атиги 25 000 сўм эвазига ғамхўрлик ва эътибор билан бойитилган алоқа


     ADM Jizzakh Жиззахда жойлашган 5-ихтисослаштирилган муассаса тарбияланувчилари эҳтиёжи учун автобус тақдим қилди


    Замонавий Haval Jolion энди 0% муддатли тўлов шартида 


    Kapitalbank ва Visa Ўзбекистон терма жамоасининг ЖЧ-2026 саралаш ўйинини БААда тантанали равишда очишди


     Coca-Cola жамғармаси ва Глобал атроф-муҳит ва технологиялар жамғармаси (ГЕТФ) “Айланма иқтисодиёт келажаги учун ҳамкорлик битими (PACТ)” ни эълон қилганлиги ҳақида маълум қилди


    Tenge Bank Tenge24 иловасида янги рақамли автокредитини эълон қилди


    Янги уфқлар: Centrum Air ҳафтасига икки марта Тошкентдан Бишкекка парвозларни амалга оширади


    AVO'дан янги омонат: йиллик 25% гача — 6 ойда орзуингизни амалга оширинг


    Mobiuz "Меҳрибон" имтиёзли тариф режасини тақдим этди


    Навоий инновациялар университети — келажагингизни кафолатлайдиган замонавий таълим маскани! 


    Бектемир Residence — оилавий турмуш учун мўлжалланган уй-жой мажмуаси


    Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари Европага йўл олмоқда


    Sello Ecosystem Фарғона, Андижон ва Наманганда Sello Summer Fest ёрқин фестивалини ўтказди

     

    Тавсия этамиз

    Севги ёхуд КГБ махсус операцияси — грек миллиардерига уйланган совет хизматчиси

    7 июн, 16:20

    Чумчуқларга ем бўлган бургутлар. “Ўргимчак тўри” операцияси Россия учун қанчага тушади?

    4 июн, 18:49
    Audio Icon

    Қуриб қолган кўчатлар, миллионлар шамолга учдими?

    4 июн, 15:03

    Фелдмаршалга алмаштирилмаган Сталиннинг зурриёти — “доҳий” нега ўғлини урушга юборган эди?

    3 июн, 21:10
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Мотоцикл ва скутер ўртасида содир бўлган ЙТҲда 2 ҳайдовчи вафот этди

    Ўзбекистон | 8 июн, 18:05

    Германияда ишлашга юборилган 14 нафар ўзбек талабасига ёрдам кўрсатилди

    Ўзбекистон | 8 июн, 17:40

    Виталий Денисов: “Асосий вазифа бажарилди, энди янги марраларни забт этиш керак”

    Спорт | 8 июн, 17:37

    Исроил ёрдам пунктида отишма содир этди

    Дунё | 8 июн, 17:15

    Истеъдодлар фабрикаси — Бўзатов ФЕСТ янги юлдузларни кашф этди

    Ўзбекистон | 8 июн, 17:00

    Болгария президенти расмий ташриф билан Ўзбекистонга келади

    Ўзбекистон | 8 июн, 16:17

    Ўзбекистонда йўл инфратузилмасини ривожлантириш жамғармалари ташкил этилади

    Ўзбекистон | 8 июн, 15:26

    Колумбия президентлигига номзодга суиқасд уюштирилди

    Дунё | 8 июн, 14:25
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.