Сигаретлар аста-секин урфдан қоляпти. Тамаки компаниялари уларнинг ўрнига етарлича хавфсиз муқобил вариантларни — вейплар ва тамакини қиздириш тизимларини (IQОS ) сотмоқда. Назарий жиҳатдан улар анчагина хавфсиз бўлиши керак. Лекин амалиётдачи? «Дарё» колумнисти Сарвар Ғаниев шу саволга жавоб излаб кўради.
Сигаретлар
Сигаретлар — дўкон ва уйдан топиш мумкин бўлган энг хавфли нарсалардан бири. Улар ҳар йили дунё бўйлаб 7 миллиондан ортиқ инсоннинг ҳаётига зомин бўлади. Лекин бу жуда камчиликни хавотирга солади. Дунёда ҳар еттинчи одам чекувчи. 2018 йил статистикаси бўйича ер юзида 1 миллиард инсон сигарет чекади.
Сигаретда тамаки 600 °С дан юқори ҳароратда ёнади. Ёнган вақтида 250 га яқин зарарли моддалар ажралади. Улардан 69 тасининг канцерогенлиги исботланган (ўсма касаллигини чақиради). Энг хавфли моддалардан бири — никотин. Айнан у сигаретларга қарамлиликни келтириб чиқаради.
Олимлар сигаретларни 1950 йилдан бери ўрганади. Шунинг учун улар ҳақида етарлича маълумотга эгамиз. Лекин сизни узоқ рўйхат билан қўрқитмаслик учун энг асосийси билан бўлишамиз. Қандай йўл билан бўлмасин, тамакини хавфсиз истеъмол қилиш мумкин эмас. Унинг инсон соғлиғига зарари кўплаб тадқиқотларда тасдиқланган.
Сигаретдан асосан нафас олиш тизими аъзолари ва юрак қон-томир системаси азият чекади, лекин тамаки бутун организмга зиён келтиради. У иммунитетни пасайтиради ва ички аъзоларга зарба берувчи яллиғланиш жараёнларини стимуллайди. Чекиш, ўпка саратонидан ташқари, яна 13 турдаги ўсмани келтириб чиқаради.
Фаол чекувчиларнинг касрига қолган пассив чекувчилар ёки иккиламчи чекувчиларда ҳам нафас олиш тизими аъзолари ва юрак қон-томир системаси касалликлари пайдо бўлади. Бундан кўпинча чақалоқлар вафот этади, ҳомиладор аёллардан эса кам вазнли, тўла ривожланмаган болалар дунёга келади.
Чилим
Чилим чекиш вақтида ҳаво ёниб туган кўмир, тамаки қатлами орқали ўтади ва сувга пуфакчалар кўринишида тушади. У ерда совиганидан сўнггина чекувчининг ўпкасига тушади. Чилим сигаретга нисбатан хавфсизроқ дейилишига қарамай, чилим чекувчилар катта миқдордаги углерод оксиди, тамаки учун махсус нитрозаминлар, канцероген циклик ароматик углеводородлар ва учувчан альдегидлар таъсири остида қолади. Бундан ташқари, чилим чекиш сигаретга қараганда узоқроқ давом этади.
Чилим чекиш хавфсиз машғулот деб ҳисобланишига қарамай, 2014 йилда эълон қилинган мақолада унинг ҳам зарарли жиҳатлари ҳақида маълумотлар келтирилган. Олимлар 18 ёшдан 48 ёшгача бўлган 55 нафар соғлом, тез-тез чилим чекишга одатланган инсонларни бир гуруҳга тўплади ва улардан таржиба бошлангуинга қадар чекишнинг барча турларидан чекланиб туришлари сўралди. Шундан сўнг улар токсинларни аниқлаш учун анализга сийдик топширди. Чилим чеккандан сўнг қайтадан анализ топширилди ва чекиш қанча муддат давом этгани, қанча тамаки чекилгани акс этган саволли анкета тўлдирилди.
Чилим чекилганидан сўнг қатнашчилар сийдигида кўп миқдорда никотин, котинин ва тамакининг бошқа токсинлари аниқланди. Кейинги куни ҳам уларнинг сийдикдаги миқдори сезиларли даражада сақланиб қолган.
2014 йилда ўтказилган тадқиқотда қанташган чилим чекувчиларда лейкемия касаллиги келиб чиқиш хавфи 4,2 баробар, уларнинг ёнида ўтирган, лекин чекмаган қатнашчиларда эса 2,6 баробар ортган.
Юқоридаги маълумотларга асосланиб айтиш мумкинки, чилим чекиш худди сигарет чекиш сингари хавфлидир.
Вейплар
Вайп чекувчилар сони 2011 йилда 7 миллионни ташкил қилган бўлса, 2018 йилга келиб улар сони 35 миллионга етди.
Вейпларда тамаки йўқ, ҳеч нарса ёнмайди, тутамайди. Электрон сигарета — ингаляторнинг ўзгинаси. Суюқлик қизийди ва буғланади. Буғ учун гликоль, глицерин ва пропиленгликоль жавоб беради. Ёқимли ҳид учун ароматизаторлар ва никотин жавоб беради. Ишлаб чиқарувчи «никотинсиз» деб ёзганига қарамай, суюқлик ўзида никотин сақлаши мумкин. Гликоль, глицерин, ва пропиленгликолнинг ичга қабул қилинганда хавфсиз эканлиги исботланган, нафас орқали қабул қилиниши эса йўқ. Ароматизаторларнинг қон-томир тизимига салбий таъсири ҳақида маълумотлар бор. Энг заҳарли суюқликлар эса долчин, ванил, қаймоқ таъмини берувчи суюқликлар ҳисобланади. Никотин эса бошқа химикатларсиз ҳам турли касалликлар хавфини орттиради — юрак қон-томир касалликларидан тортиб, ўсма метастазларигача.
Вейплар учун ишлатиладиган суюқликларда фенол, формальдегид, қўрғошин сингари токсик моддалар бор. Фенол кўз, тери, шиллиқ қаватларни таъсирлантирса, формальдегид саратон чақиради, қўрғошин эса асаб ва юрак қон-томир тизимига салбий таъсир кўрсатади.
Вейплар сигаретдан кўра яхшими? Бир тадқиқотда вейп чекилган хонадаги никотин миқдори сигарет чекилган хонадагига қараганда 10 баробар кам экани аниқланган. Агар сигаретдан бутунлай вейпга ўтилса, ўсма ривожланиш хавфи камаяди. Лекин, афсуски, акси рўй беради: чекувчилар вейп буғларидан зерикиб, одатий сигаретларга қайтади.
IQОS тизимлари
Ҳозирги кунда 5 миллион киши IQОS чекади. Тамакини қиздириш тизимлари пропиленгликоль ва тамакили стикни 240–350 °С гача қиздириб беради. Тутун бор, лекин бунда тамаки ёнмайди.
Бироқ олимларни лаққиллатиб бўлибсиз: улар қиздиришда ажраладиган тутун таркибида ҳам потенциал канцерогенларни аниқлади. Тамаки бўлгандан кейин IQОS ажратадиган тутун таркибида никотин миқдори оддий сигаретникидан 16 фоизга камлигига, у ҳеч қаерга кетиб қолмайди. Токсинлардан ташқари, системанинг ўз материали бор. 90 °С да у ўзидан формальдегид цианогидрин моддасини ажратади. Бу кичик дозаларда ҳам ўта токсик модда.
Хулоса
Вейплар ва IQОS тизимларинг инсон саломатлигига таъсири охиригача ўрганилмаган. Фан эса уларни сигаретга нисбатан «кам зарарли» деб ҳисобламоқда. Бутунжаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти эса чекишнинг барча турлари зарар эканини таъкидламоқда. Ўзини чекиш зараридан сақлашнинг ягона йўли чекмаслик ва чекувчилар билан алоқада бўлмасликдир.
Мақоладан мақсад ҳозирда мавжуд тамаки маҳсулотлари ҳақида тўғри маълумот бериш эди. Хулосамиз аниқ — чекишнинг ҳар қандай тури зарарли, уларнинг хавфлилик даражаси фарқ қилади холос. Соғлиғингиз бебаҳо. Уни асраб қолиш танлови эса ўз қўлингизда.
Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин
Изоҳ (0)