«Ривожланиш режаларимизнинг барчасида илм-фан соҳасига жиддий эътибор қаратилиши керак, чунки илм-фан аҳволи таълим даражасига боғлиқ бўлади», — дейди ўзбекистонлик мутахассис, Жанубий Кореянинг Пусан чет тиллар университети профессори Азамат Акбаров «Дарё»га тақдим этган мақоласида. Унинг фикрича, таълим тизими энг қуйи поғонасидан бошлаб ривожлантирилмаса, кўзга кўринарли натижаларга эришиб бўлмайди. Ушбу жараёнда халқ таълими ва ўрта-махсус ва олий таълим вазирликлари асосий рол ўйнайди.
Таълим бериш хизматларининг сифати
Режалаштириладиган чора-тадбирлар таълим тизимининг бошланғич мактаблардан тортиб олий ўқув юртларигача бўлган барча поғоналарида бериладиган таълим хизматларининг сифатини оширишга қаратилган бўлиши лозим. Болаларнинг ҳаммаси мактабгача таълим олишини таъинлаш зарур. Бу — вазирликлар ва маҳаллий ҳокимиятлар вазифалари доирасида ҳал қилинувчи масала. Шунинг учун ҳукумат олдига кўп йиллар истиқболини назарда тутган ҳолда мамлакатдаги барча тарбиячиларнинг малакасини ошириш вазифасини қўйиш керак. Ўрта таълимнинг янгиланган мазмунга ўтишини охирига етказиш ишларини тезлаштириш лозим. Бунинг учун янги дастурлар жорий, сифатли дарсликлар ҳамда чет эл мактаблари тажрибасига асосланиб кадрлар тайёрлашнинг янги тизиминижорий қилиш зарурияти мавжуд.
Мактаб ўқувчиларини ривожлантириш ва ўқитиш шароитлари
Ўқувчилар ва уларнинг ота-оналарини керагидан ортиқча ўқув материалидан халос қилиш лозим.
Халқ таълими вазирлиги ва жойлардаги ҳокимиятлар мактаб ўқувчилари учун овқатланиш сифатидан тортиб мактабларда кераклича иситиш масаласини ҳал қилиб, уларнинг ривожланиши ва таълим олиши учун қулай ва хавфсиз шароитлар яратиб бериши зарур. Ҳар бир бола учун қилинган харажат мамлакатнинг бахтли келажаги учун сарф қилинган инвестициядир.
Таълимнинг барча поғоналарида иқтисоднинг хусусий сектори билан ҳамкорликни ривожлантириш лозим. Мактабларда киши бошига молиялаштиришни жорий қилиш ишини давом эттириш керак. Бундай ёндашув таълим тизимида хусусий капиталнинг улушини оширишга имкон беради. Бу — дунё бўйлаб кузатилаётган анъана. Шунингдек, мактабларни назорат органларининг сон-саноқсиз текширувларидан соқит қилиш лозим.
Ўқитувчилар меҳнатининг самарадорлигини ошириш учун шароит яратиш жуда муҳим. Бунинг учун, педагогларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишни, ва ўқувчилар томонидан мактаб ички тартиб қоидаларини бузилишининг олдини олиш таъминлаш лозим. Ўқувчилар ўқитувчиларга қулоқ солишлари ва уларни ҳурмат қилиши зарур.
Касб-техник таълимни ривожлантириш
Яхши натижаларга эришган чет эл тажрибасига асосланиб, фуқароларга бепул касбий-техник таълим (КТТ) бериш лозим. Бизнинг вазифамиз инсонни биринчи иш касбига ўргатишдан иборат бўлиши керак. Шу билан бирга, иқтисодиётимизда ушбу касбларга талаб бўлиши лозим. Мамлакатимиз КТТ талабаларининг жуда кам қисмигина икки касбга ўқитиш муассасаларида ўқишади холос. Университетларнинг моддий-техник базаси ва мутахассислар билан таъминланганлик даражаси муаммолари ҳали ҳам ечилмай қолиб кетмоқда. Техник ва касбий таълимни замонавийлаштириш ҳамда икки касб берувчи таълимнинг ҳиссасини ошириш мақсадида тизимли чоралар кўриш учун кечиктириб бўлмайдиган зарурият мавжуд.
Совет давлати андозасидаги таълим тизимини Ғарб таълим тизимига йўналтирилган тизимга қараб ўзгартиришда вазирликнинг жавобгарлиги
Олий таълим соҳасида олий ўқув юртларига кенг академик эркинлик ва мустақиллик бериш лозим. Натижада уларнинг жавобгарлиги ортади. ОТМ олдига ўз битирувчиларни ишга жойлаштириш масаласини қўйиш лозим (бу вазифа қўйилган, аммо у қандай бажарилишини барчамиз яхши биламиз).
Олий таълим вазирлиги совет давридан давом этиб келаётган таълим тизимининг ўрнига кўпроқ Ғарб мамлакатларида амалда бўлган тизимга яқинроқ бўлган тизимни киритиши лозим. Масалан, нуфузига кўра юқори ўринларда бўлган университетларимизнинг қайси бири ўз штатида чет эллик профессорларнинг ишлаши билан мақтана олади? Бунда тил ўқитувчилари мустасно, чунки уларда одатда магистрлик ёки баъзан бакалаврлик даражасига эга бўлади холос. Университетлар ўқитувчи тайёрлов малакасига қўйиладиган талабларни, ўқитиш методлари, университетларнинг ўқитувчи ва бошқа ходимлари меҳнатига пул тўлаш тизимини қайта кўриб чиқишлари лозим. Шунингдек, вазирлик университетларда таълим сифати даражасига бўлган талабни кўтариши лозим. «Энг муваффақиятли юқори лавозим бошлиқларини жалб қилган ҳолда дунёнинг етакчи университетлари билан ҳамкорлик алоқалари ўрнатиш жуда муҳим». Давлат университетларининг юқори бошқарув лавозимларида бирорта чет эллик мутахассис борми?
Юқорида келтирилган таклифлар ҳақида бир эътиборга лойиқ фикрни айтиб ўтиш лозим. У ҳам бўлса сунъий онг (интеллект) технологиясидир. Компьютер тадқиқотларини кейинги, юқорироқ даражага олиб чиқишни мақсад қилган ҳолда жаҳоннинг катта университетлари ўзларининг компьютер илмий дастурларини ишлаб чиқиш устида иш олиб бормоқда: 2018 йил октябрь ойида Массачусетс технологиялар институти 1 миллард доллар инвестиция сарфланиши режалаштирилган янги коллеж очилишини эълон қилди. Бу коллежнинг асосий фарқли томони шуки, унда икки тилни биладиганларга, хусусан, биология, кимё, сиёсат, тарих ва тилшунослик соҳаларида мутахассис бўлган ва бунга қўшимча равишда ушбу соҳаларга ўзлари қўллашлари мумкин бўлган замонавий компьютер усулларида кўникмалари бор инсонларга асосий эътибор берилади. Ушбу ташаббус машиналар онги турли соҳалар тараққиётига қўшимча туртки беради деган умидлар бор.
Юқорида келтирилган мисоллар асносида, Ўзбекистон учун машина онги/сунъий онг келажаги, учун пойгада орқада қолиб кетмаслик жуда муҳим масаладир; компьютер соҳасида тадқиқотлар учун кўпроқ ёрдам бериш зарур.
Ўзининг 2016 йилда эълон қилган «Халқаро таълим, глобал тушуниш» номли изоҳ-мақоласида олий таълимга халқаро мавқе бериш, уни халқаро хизмат турига айлантириш соҳасида атоқли олим доктор Жейн Найт «олий таълим ва ташқи халқаро муносабатлар орасида ўта жиддий мослик мавжуд» деганди. Фикрини тушунтириб, Найт шундай ёзади:
Замонавий дипломатиянинг ўзгарувчан дунёсида олий таълим жуда катта рол ўйнаши ва ўз ҳиссасини қўшиш керак. Олий таълимнинг бугунги кун тадқиқотлар ва сиёсат тармоқларидаги инновациялар, халқаро таълим марказлари, ҳамкорликда олиб бориладиган дастурлар, глобал ва икки давлат асос солган университетлар билан бирга илмий ҳамкорлиги ва академик ҳар жойда ҳозирлиги билан мамлакатлар ва минтақалар орасида билимлар ишлаб чиқиш, тарқатиш ва алмашув - қисқаси, билимлар дипломатияси орқали халқаро алоқаларни мустаҳкамлашга катта ҳисса қўшиши мумкин.Бундай ўзаро боғлиқлик Ўзбекистон учун ҳам жиддий аҳамиятга эга, чунки ўз ташқи ишлар сиёсатида зиддиятларни ўртага тушиб ҳал қилишга интиладиган мамлакатимиз Марказий Осиё давлатлари орасида етакчилардан ҳисобланади.
Бундай юқори чўққиларни кўзлаган мақсадлар билан, бўлажак ўзбек дипломатлари, сиёсатчилари, иқтисодчилари, олимлари ва бошқа сиёсат юрғизувчиларда пухта билимга эга бўлишлари жуда муҳим.
Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқланиши мумкин.
Изоҳ (0)