Режиссёр Жаҳонгир Аҳмедов томонидан суратга олинган «Исломхўжа» деб номланган тарихий, бадиий-публицистик фильми «Ўзбеккино» МА бадиий кенгашидан ўтди.
Журналист Феруз Муҳаммад тарихий фильм янги бадиий кенгаш аъзолари томонидан қандай баҳоланганлиги, фильмнинг ютуқ ва камчиликлари нимадан иборат эканлиги билан қизиқиб, кенгаш аъзоларига мурожаат қилди.
Бизда тарихий фильм ишлаш анъаналари бор эди-ю, аммо тажрибалари унутилиб кетган эди. Охирги бизда чиққан тарихий фильм бу «Ўткан кунлар» фильмидир. Ундан буёғига албатта ҳужжатли фильмлар қилинди, аммо «Исломхўжа»дек маштабли иш қилинмаган эди. Айни вақтда «Ўзбеккино»нинг режасида «Исломхўжа»га ўхшаган йирик лойиҳалар бир талай ва уларнинг кўпчилиги бадиий кенгаш муҳокамасидан ўтиб, ишга туширилган.«Исломхўжа» фильмининг ўзига хослиги шундаки, аслида бу фильм ҳужжатли, бадиий-публисистик, аммо режиссёр фильми бадиийга кўчирган. Жуда бир ўзига хос йўл тутилган, мен бунақа фильмни кам кўрганман, шакл жиҳатидан ҳам ўзига хос ва яхши ишланган фильм бўлибди. Бу фильм аввало жанр жиҳатидан ҳам, жанрга ёндашув жиҳатидан ҳам янгилик бўлган. Чунки ҳужжатли фильмларни кўп кўрганмиз, у фильмлар асосан гап билан, олимларнинг интервьюлари билан юзага келарди. Йўқ, бунда асар бошдан оёқ саҳнага кўчирилган, лекин айни чоғда илмий мулоҳазалар, тарихга ёндашув ҳам берилади. Масалан, илмий мулоҳазалар беришда музейнинг кекса тарихчи олими ва ёш тадқиқотчининг баҳслари асос қилиб олинган.
Хивадаги чиройли манзаралар, Исломхўжа замонидаги тарихий саҳналарни кўрсатиб бериш учун жуда ҳам катта меҳнат қилинган. Бу фильм ижодкорлари ҳар қандай ардоққа арзийди, мен фильмни бунчалик бўлишини кутмаган эдим. Бу фильм Жаҳонгир Аҳмедовнинг биографиясида ҳам жуда катта ўрин тутадиган фильм бўлади. Жаҳонгир Аҳмедовнинг шундай бир жиддий мавзуга қўл ургани ва буни шу қадар жиддий ва ниҳоятда зўр муваффақият билан майдонга олиб чиққани бу йигитнинг катта ютуғидир.
Ҳар қандай мукаммал асарга ҳам эътирозлар бўлади. Масалан бадиий кенгаш аъзолари томонидан Асфандиёрхон образи фильмда бироз бўшангроқ, иродасиз, сиёсий ўйинларга қарши туриб бера олмайдиган хон сифатида намоён қилишгани учун эътироз бўлди. Энди ҳар бир тарихий шахснинг яхши ва ёмон томонлари бўлади. Ўша шахснинг сизга ёққан бирор бир жиҳати билан асар ғоясининг сизга керакли бўлган жиҳатини бўрттириб кўрсатасиз, баъзи бир камчиликларини эса яшириб кўрсатасиз, бу тарихий ҳақиқатга доимо мос келмаслиги мумкин.
Мен мана шундай ёш бир ижодий жамоа, бизнинг маданиятимизга, бизнинг киномизга шунақа ҳафсала билан, дид билан яхши маҳсулот беради, бунчалик асар юзага келади дея кутган эмасман.
Эркин Аъзам, Ўзбекистон халқ ёзувчиси, «Ўзбеккино» МА бадиий кенгаши аъзоси
«Исломхўжа» деган тарихий шахсни аввал википедияда ўқиганмиз холос, фильм ижодкорлари бу шахсни тўла очиб берган. Фильмда ХХ аср бошларидаги Хива хонлиги жуда ҳам юқори савияда кўрсатиб берилган. Актёрлар маҳорати, фильм мусиқаси, операторлик иши, рассомлик иши, режиссёр ёндашуви, фильм сценарийси хуллас тарихий, бадиий-публицистик фильмнинг йўлини жуда тўғри топишган.Билсангиз керак, мен аслида камдан кам ҳолатларда ўзбек киноларини мақтайман, очиғи бунчалик фильм ишлашади деб кутмаган эдим. Яна бир хурсанд бўлаётган жиҳатим шуки, бу фильм президентимизнинг қарорларидан сўнг, янги раҳбариятнинг илк тақдим қилаётган фильмидир. Бу фильм президетимизнинг берган саволларига, берган топшириқларига маълум бир даражада лаббай дея жавоб берди.
Аввало Жаҳонгир Аҳмедов бошлиқ фильм жамоасини, «Ўзбеккино» МА раҳбариятини ҳамда барча киночиларнинг шу фильм орқали юзимиз ёруғ бўлди. Жуда ҳам чўчиётган эдим, чунки «шунча имконият яратиб берсак ҳам, эплай олмадиларинг», деган гап ҳам бўлиши мумкин эди. Жуда катта бир иш қилинган, мен астойидил хурсандман, сизлар орқали фильмнинг ижодий жамоасини яна бир бор табриклайман.
Жаҳонгир Қосимов, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими, «Ўзбеккино» МА бадиий кенгаши аъзоси
Жаҳонгир Аҳмедов «Исломхўжа» фильмини ниҳоятда берилиб, астойидил меҳнат қилиб суратга олди. Фильм продюсери, «Эзгу фильм» кино студияси раҳбари Зафар Йўлдошев ҳам барча ишни ташкиллаштириб беришда астойидил бел боғлаб, дастлабки даврда ҳали фильмга маблағ ажратилиб улгурмаган вақтда, фильмга ўзидан пул тикиб, фильмнинг дастлабки тайёргарликларни бошланишига катта ёрдам берди.Жаҳонгир фильмнинг сценарийси бўлишига қарамай, Санкт-Петербургга, Хивага бориб архивларни ўрганди. Мен Жаҳонгир Аҳмедовни ушбу мавзуни ўрганган тадқиқотчилардан кам кўрмайман. Мени назаримда режиссёр танлаган мавзусига биринчи навбатда ана шундай тадқиқотчи сифатида, ичидан ўрганиб, уни ҳамма катта-кичик жиҳатларини жиддий таҳлилдан ўтказиб ўрганса, бу ишнинг энг катта муваффақияти бўлади. Жаҳонгир шундай ишни қилди, Жаҳонгир билан ҳар сафар суҳбатлашганимда мавзу ҳақида, унинг атрофидаги воқеалар, жамоасинининг гапларини эшитиб, уларга жуда ишониб, албатта бу йигит бир жойдан ёриб чиқади деб ўйлаб юргандим ва шундай бўлди. Кутганимдек «Исломхўжа» фильми ишончимни оқлади.
Иккинчи бир томони, менга бу фильмдаги энг муҳим жиҳати ва фильмнинг ютуғи шу бўлдики, фильмда бир қанча эл таниган актёрлар рол ижро этган. Булар Улуғбек Қодиров, Алишер Узоқов, Асал Шодиева сингари бир қанча актёр ва актрисалардир. Бунгача бу актёрлар маиший, енгилроқ, саёз фильмларда ҳар хил, ярашган ва ярашмаган роллар ўйнаб, қобилятларини кўрсата олмаётган эдилар. «Исломхўжа» фильмида буларнинг ҳаммаси жиддий-жиддий ролларга жалб қилиниб, шундай бир қиёфада кўринишганки, бу актёрлар ўзларининг янги томонларини кўрсатиб, истеъдодли актёрлар эканлигини, шу вақтгача бу ижодкорлар маълум бир маънода ўзининг ролини топа олмаётганини ҳис қилдик. Эндидан уларга бемалол катта-катта, жиддий ролларни топшириш, одамлар тасаввуридаги енгил-елпи, саёз фильмлардан тамомила бошқа катта миқёсдаги ролларга йўналтириш мумкин эканлигини тушундик. Бу фильмнинг иккинчи энг катта ютуғидир.
Бу фильм ёшларимиз томонидан қизиқиб кўрилса, ўйлайманки кўрилади ҳам. Чунки уларнинг аждодларимиз орасида шунақа бир буюк инсонлар борлигини, буюк ислоҳотчи, маърифатпарвар инсонлар борлигини ҳис қилиши ниҳоятда муҳим аҳамиятга эгадир. Ёшларга шундай маърифатпарвар аждодларимизни наъмуна қилиб кўрсата олмасак, уларнинг қалбидан Шварценеггерлар жой олади. Мана шу маънода фильм ўзининг миссиясини бажарган деб ўйлайман.
Шуҳрат Ризаев, «Ўзбеккино» миллий агентлиги бош директорининг биринчи ўринбосари, адабиётшунос
Изоҳ (0)