Rejissor Jahongir Ahmedov tomonidan suratga olingan “Islomxo‘ja” deb nomlangan tarixiy, badiiy-publisistik filmi “O‘zbekkino” MA badiiy kengashidan o‘tdi.
Jurnalist Feruz Muhammad tarixiy film yangi badiiy kengash a’zolari tomonidan qanday baholanganligi, filmning yutuq va kamchiliklari nimadan iborat ekanligi bilan qiziqib, kengash a’zolariga murojaat qildi.
Bizda tarixiy film ishlash an’analari bor edi-yu, ammo tajribalari unutilib ketgan edi. Oxirgi bizda chiqqan tarixiy film bu “O‘tkan kunlar” filmidir. Undan buyog‘iga albatta hujjatli filmlar qilindi, ammo “Islomxo‘ja”dek mashtabli ish qilinmagan edi. Ayni vaqtda “O‘zbekkino”ning rejasida “Islomxo‘ja”ga o‘xshagan yirik loyihalar bir talay va ularning ko‘pchiligi badiiy kengash muhokamasidan o‘tib, ishga tushirilgan.“Islomxo‘ja” filmining o‘ziga xosligi shundaki, aslida bu film hujjatli, badiiy-publisistik, ammo rejissor filmi badiiyga ko‘chirgan. Juda bir o‘ziga xos yo‘l tutilgan, men bunaqa filmni kam ko‘rganman, shakl jihatidan ham o‘ziga xos va yaxshi ishlangan film bo‘libdi. Bu film avvalo janr jihatidan ham, janrga yondashuv jihatidan ham yangilik bo‘lgan. Chunki hujjatli filmlarni ko‘p ko‘rganmiz, u filmlar asosan gap bilan, olimlarning intervyulari bilan yuzaga kelardi. Yo‘q, bunda asar boshdan oyoq sahnaga ko‘chirilgan, lekin ayni chog‘da ilmiy mulohazalar, tarixga yondashuv ham beriladi. Masalan, ilmiy mulohazalar berishda muzeyning keksa tarixchi olimi va yosh tadqiqotchining bahslari asos qilib olingan.
Xivadagi chiroyli manzaralar, Islomxo‘ja zamonidagi tarixiy sahnalarni ko‘rsatib berish uchun juda ham katta mehnat qilingan. Bu film ijodkorlari har qanday ardoqqa arziydi, men filmni bunchalik bo‘lishini kutmagan edim. Bu film Jahongir Ahmedovning biografiyasida ham juda katta o‘rin tutadigan film bo‘ladi. Jahongir Ahmedovning shunday bir jiddiy mavzuga qo‘l urgani va buni shu qadar jiddiy va nihoyatda zo‘r muvoffaqiyat bilan maydonga olib chiqqani bu yigitning katta yutug‘idir.
Har qanday mukammal asarga ham e’tirozlar bo‘ladi. Masalan badiiy kengash a’zolari tomonidan Asfandiyorxon obrazi filmda biroz bo‘shangroq, irodasiz, siyosiy o‘yinlarga qarshi turib bera olmaydigan xon sifatida namoyon qilishgani uchun e’tiroz bo‘ldi. Endi har bir tarixiy shaxsning yaxshi va yomon tomonlari bo‘ladi. O‘sha shaxsning sizga yoqqan biror bir jihati bilan asar g‘oyasining sizga kerakli bo‘lgan jihatini bo‘rttirib ko‘rsatasiz, ba’zi bir kamchiliklarini esa yashirib ko‘rsatasiz, bu tarixiy haqiqatga doimo mos kelmasligi mumkin.
Men mana shunday yosh bir ijodiy jamoa, bizning madaniyatimizga, bizning kinomizga shunaqa hafsala bilan, did bilan yaxshi mahsulot beradi, bunchalik asar yuzaga keladi deya kutgan emasman.
Erkin A’zam, O‘zbekiston xalq yozuvchisi, “O‘zbekkino” MA badiiy kengashi a’zosi
“Islomxo‘ja” degan tarixiy shaxsni avval vikipediyada o‘qiganmiz xolos, film ijodkorlari bu shaxsni to‘la ochib bergan. Filmda XX asr boshlaridagi Xiva xonligi juda ham yuqori saviyada ko‘rsatib berilgan. Aktyorlar mahorati, film musiqasi, operatorlik ishi, rassomlik ishi, rejissor yondashuvi, film ssenariysi xullas tarixiy, badiiy-publisistik filmning yo‘lini juda to‘g‘ri topishgan.Bilsangiz kerak, men aslida kamdan kam holatlarda o‘zbek kinolarini maqtayman, ochig‘i bunchalik film ishlashadi deb kutmagan edim. Yana bir xursand bo‘layotgan jihatim shuki, bu film prezidentimizning qarorlaridan so‘ng, yangi rahbariyatning ilk taqdim qilayotgan filmidir. Bu film prezidetimizning bergan savollariga, bergan topshiriqlariga ma’lum bir darajada labbay deya javob berdi.
Avvalo Jahongir Ahmedov boshliq film jamoasini, “O‘zbekkino” MA rahbariyatini hamda barcha kinochilarning shu film orqali yuzimiz yorug‘ bo‘ldi. Juda ham cho‘chiyotgan edim, chunki “shuncha imkoniyat yaratib bersak ham, eplay olmadilaring”, degan gap ham bo‘lishi mumkin edi. Juda katta bir ish qilingan, men astoyidil xursandman, sizlar orqali filmning ijodiy jamoasini yana bir bor tabriklayman.
Jahongir Qosimov, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi, “O‘zbekkino” MA badiiy kengashi a’zosi
Jahongir Ahmedov “Islomxo‘ja” filmini nihoyatda berilib, astoyidil mehnat qilib suratga oldi. Film prodyuseri, “Ezgu film” kino studiyasi rahbari Zafar Yo‘ldoshev ham barcha ishni tashkillashtirib berishda astoyidil bel bog‘lab, dastlabki davrda hali filmga mablag‘ ajratilib ulgurmagan vaqtda, filmga o‘zidan pul tikib, filmning dastlabki tayyorgarliklarni boshlanishiga katta yordam berdi.Jahongir filmning ssenariysi bo‘lishiga qaramay, Sankt-Peterburgga, Xivaga borib arxivlarni o‘rgandi. Men Jahongir Ahmedovni ushbu mavzuni o‘rgangan tadqiqotchilardan kam ko‘rmayman. Meni nazarimda rejissor tanlagan mavzusiga birinchi navbatda ana shunday tadqiqotchi sifatida, ichidan o‘rganib, uni hamma katta-kichik jihatlarini jiddiy tahlildan o‘tkazib o‘rgansa, bu ishning eng katta muvaffaqiyati bo‘ladi. Jahongir shunday ishni qildi, Jahongir bilan har safar suhbatlashganimda mavzu haqida, uning atrofidagi voqealar, jamoasinining gaplarini eshitib, ularga juda ishonib, albatta bu yigit bir joydan yorib chiqadi deb o‘ylab yurgandim va shunday bo‘ldi. Kutganimdek “Islomxo‘ja” filmi ishonchimni oqladi.
Ikkinchi bir tomoni, menga bu filmdagi eng muhim jihati va filmning yutug‘i shu bo‘ldiki, filmda bir qancha el tanigan aktyorlar rol ijro etgan. Bular Ulug‘bek Qodirov, Alisher Uzoqov, Asal Shodiyeva singari bir qancha aktyor va aktrisalardir. Bungacha bu aktyorlar maishiy, yengilroq, sayoz filmlarda har xil, yarashgan va yarashmagan rollar o‘ynab, qobilyatlarini ko‘rsata olmayotgan edilar. “Islomxo‘ja” filmida bularning hammasi jiddiy-jiddiy rollarga jalb qilinib, shunday bir qiyofada ko‘rinishganki, bu aktyorlar o‘zlarining yangi tomonlarini ko‘rsatib, iste’dodli aktyorlar ekanligini, shu vaqtgacha bu ijodkorlar ma’lum bir ma’noda o‘zining rolini topa olmayotganini his qildik. Endidan ularga bemalol katta-katta, jiddiy rollarni topshirish, odamlar tasavvuridagi yengil-yelpi, sayoz filmlardan tamomila boshqa katta miqyosdagi rollarga yo‘naltirish mumkin ekanligini tushundik. Bu filmning ikkinchi eng katta yutug‘idir.
Bu film yoshlarimiz tomonidan qiziqib ko‘rilsa, o‘ylaymanki ko‘riladi ham. Chunki ularning ajdodlarimiz orasida shunaqa bir buyuk insonlar borligini, buyuk islohotchi, ma’rifatparvar insonlar borligini his qilishi nihoyatda muhim ahamiyatga egadir. Yoshlarga shunday ma’rifatparvar ajdodlarimizni na’muna qilib ko‘rsata olmasak, ularning qalbidan Shvarseneggerlar joy oladi. Mana shu ma’noda film o‘zining missiyasini bajargan deb o‘ylayman.
Shuhrat Rizayev, “O‘zbekkino” milliy agentligi bosh direktorining birinchi o‘rinbosari, adabiyotshunos
Izoh (0)