Чапақайлар ўнақайларга нисбатан иқтидорлироқ бўлади, деган фикр бор. Олимлар бу ҳақда ўз илмий ишларида нималар деганига Meduza нашри қизиқиб кўрди. Дастлаб, умумий нарсалар ҳақида.
Ўнақайлар чапақайлардан неча баробар кўп?
Тахминан, ўн баробар. Чапақай эркаклар чапақай аёлларга нисбатан икки марта кўпроқ учрайди.
Одамлар нима учун чапақай бўлиб туғилади?
Аниқ жавоб йўқ. Бу, тўлиқ бўлмаса-да, генетика билан боғлиқ бўлиши мумкин. Бир тухум ҳужайрадан пайдо бўлган эгизакларда генлар бир хил бўлади, бироқ бундай жуфтликларнинг 17 фоизида ишчи қўллар ҳар хил бўлади. Баъзан ҳомилада чапақайлик ташқи таъсирлар натижасида юзага келади. Масалан, бир тадқиқотга кўра, агар она ҳомиладорлик вақтида тез-тез стресс ҳолатига тушган бўлса, чақалоқнинг чапақай бўлиб туғилиши имконияти ошади. Яна орттирилган чапақайлик ҳам бор — бирор жароҳат ёки бошқа бир ҳодиса сабаб киши чапақай бўлиб қолади.
Чапақайлар иқтидорлироқ, деган гап қаердан чиққан ўзи?
Одамлар, катта эҳтимол билан, кўплаб таниқли шахслар чапақай эканлигига эътибор қаратган. 1970 йиллар охиридан бери тадқиқотчилар томонидан чапақайлик билан истеъдод ўртасидаги боғлиқликка бағишланган кўплаб илмий ишлар эълон қилинган. Ҳар хил тадқиқотлар ўтказилган: чапақайлар кўпинча иқтидорли рассомлар, меъморлар, мусиқачилар, математиклар орасида учраши ҳақидаги назариялар текширилган. Болалар ва ўсмирлар иштирокида тажрибалар ўтказилган.
Хўш, охири нима бўлди?
Эълон қилинган тадқиқот натижалари чапақайлар қайсидир йўналишда ўнақайларга нисбатан яққол устун эканлиги ҳақида фикр билдиришга асос бермайди. Баъзи тадқиқотлар чапақайларнинг иқтидорли экани ҳақидаги назарияларни тасдиқлаган, бироқ кейинчалик бу илмий ишларнинг ҳисоблаш услубида жиддий камчиликлар борлиги аниқланган. 2009 йили австралиялик олимлар эълон қилган бошқа бир тадқиқот доирасида 4—5 ёш оралиғидаги беш минг бола ҳақида ахборот тўплаган. Унда болалар билан катта интервьюлар уюштирилган, улардан ўқиш, ёзиш, турли ижодий топшириқларни бажариш сўралган. Тадқиқот давомида чапақай болалар моторика (ёзиш, расм чизиш) билан боғлиқ вазифаларни қийинчилик билан уддалаган. Айни вақтда, иқтидорли экани очиқ кўриниб турган болалар сони чапақайлар орасида ҳам, ўнақайлар орасида ҳам тенг чиққан. Моторика билан боғлиқ бўлмаган вазифаларни барча болалар бир хилда муваффақиятли уддалаган.
Чапақайларда моторика билан боғлиқ муаммо борми? Болаларни ўнг қўлга ўргатган маъқулми?
Йўқ. Биринчидан, тадқиқотлар моторика билан боғлиқ вазифаларни бажаришда чапақай ва ўнақайлар ўртасида унча катта бўлмаган фарқлар борлигини кўрсатган, холос. Иккинчидан, у ёки бу қўлда ёзишга қайта ўргатиш фойдадан кўра кўпроқ зарарли экани ҳақида олимлар анча аввал аниқ хулосага келиб бўлган. Ўнақай, масалан, ёзма топшириқни бажараётган вақтда, миясининг асосан чап ярим шари ишлаб туради. Чапақайда эса аксинча — ўнг ярим шар. Қайта ўргатиш мия фаолиятига қарийб таъсир кўрсата олмайди. Ўнг қўлда ёзишга ўргатилган чапақай, аксарият ҳолларда, тўпни чап қўли билан улоқтиради ёки ўтинни чап қўли билан ёради. Бундан ташқари, қайта ўргатиш вақтида болада руҳий муаммолар пайдо бўлиши мумкин. Қўлни боғлаб қўйиш ёки бармоқларга чизғич билан уриш услублари ҳақида-ку, умуман гапирмаса ҳам бўлади.
Ҳа. Аммо вақт-соати билан одамлар жаҳонда ўнақайлардан ташқари бошқалар ҳам борлигини тушуниб етади. Чапақайлар учун мўлжалланган маҳсулотлар — спорт ускуналари, пичоқ, қайчи, ручка, соат, кийим-кечак кабиларни ишлаб чиқараётган компаниялар сафи борган сари кўпайиб бормоқда.
Изоҳ (0)