Turkiya AQSh prezidenti Jo Baydenning Usmonlilar imperiyasi davrida armanlar genotsidi uyushtirilgani haqidagi bayonotlarini qonunga zid deb hisoblaydi. Bu haqda Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on aytib o‘tdi, deb yozadi “RBK”.
Foto: Getty Images
Davlat rahbarining so‘zlariga ko‘ra, Bayden genotsidni “arman va aksilturkiy doiralarning radikal tashabbuslari” tufayli e’lon qildi.
“Bular noqonuniy, adolatsiz va tarixga zid so‘zlardir. Ular bizni ranjitdi”, — dedi Erdo‘g‘on.
Shuningdek, Turkiya prezidenti Baydenning so‘zlari “tarixiy va huquqiy asosga ega emas”, deb qo‘shimcha qildi. Bundan tashqari, u Turkiyaning 1915-yil voqealarini o‘rganadigan tarixchilar komissiyasini tuzish haqidagi taklifini esladi. “Biz arxivlarni ochishga tayyormiz. Bizda 1915-yilga oid hujjatlar mavjud. Keling, o‘rganing. Xo‘sh, AQSh ham o‘z tarixi haqida hujjatlarni ocharmikan?” — deya xulosa qildi Erdo‘g‘on.
Bloomberg manbalariga asoslanib xabar berishicha, Erdo‘g‘on Baydenning armanlar genotsidini tan olganidan keyin AQSh bilan mudofaa va iqtisodiyot sohasidagi hamkorlik to‘g‘risidagi shartnomani to‘xtatmoqchi. Agentlikning xabar berishicha, Erdo‘g‘on Vazirlar Mahkamasi majlisini chaqirib, AQShga javob choralarini e’lon qilish niyatida.
Rejalashtirilgan qadamlar orasida mudofaa va iqtisodiy hamkorlik to‘g‘risidagi ikki tomonlama kelishuvning muzlatilishi ham bor. Ushbu kelishuv bir paytlar Anqaraga Suriya va Iroqdagi mojarolar paytida Vashington bilan birgalikda ishlashga imkon bergan edi.
Mudofaa pakti — ikki mamlakat o‘rtasida harbiy hamkorlik sohasidagi muhim hujjatlardan biridir. Shartnomaga ko‘ra, Anqara va Vashington razvedka ma’lumotlari almashadi, qo‘shma mashg‘ulotlar o‘tkazadi, shuningdek, amerikaliklarga Turkiyadagi aviabazalardan foydalanish imkoniyati taqdim etiladi. Bundan tashqari, hujjat turklarga moliyaviy va iqtisodiy yordam ko‘rsatishni, xususan, harbiy sanoatni modernizatsiya qilishda qo‘llab-quvvatlashni ham nazarda tutadi.
24-aprel, shanba kuni Bayden 20-asr boshlarida Usmonlilar imperiyasida sodir etilgan etnik armanlarning qirg‘inini genotsid deb rasman tan oldi. Anqara Amerika rahbarini populist deb atadi va uning bayonotini rad etdi.
Armaniston bosh vaziri Nikol Pashinyan esa Baydenga minnatdorlik bildirib, AQSh mazkur genotsidni tan olganidan keyin tarixda sodir bo‘lgan ushbu fojia o‘z rasmiy tasdig‘ini topganini ta’kidlagan.
Turkiya bilan munosabatlari yomonlashuvidan qo‘rqib, Baydendan avvalgi prezidentlar o‘z bayonotlarida “genotsid” so‘zini ishlatishdan qochgan. Amerika rahbarlari, shu jumladan, Donald Tramp “buyuk vahshiylik” ma’nosini beruvchi Meds Yeghern atamasini hamda “20-asrning eng yomon ommaviy vahshiyliklaridan biri” kabi ta’riflarni qo‘llagan. AQSh Kongressining Senati va Vakillar Palatasi 2019-yilda armanlar qirg‘inini genotsid deb tan oluvchi qarorlar qabul qilgan edi.
Turli xil hisob-kitoblarga ko‘ra, armanlarga nisbatan qirg‘in paytida 660 mingdan 1,5 milliongacha odam o‘ldirilgan. Turkiya ham Ozarbayjon singari 1915-yil voqealarini genotsid deb tan olmaydi, ammo ushbu xalq orasida ko‘plab qurbonlar bo‘lganini inkor etmaydi. 2014-yilda Turkiya bosh vaziri Rajab Toyyib Erdo‘g‘on (amaldagi prezident) mamlakat parlamentida nutq so‘zlab, XX asr boshlarida arman millatiga qarshi amalga oshirilgan ommaviy qirg‘in natijasida halok bo‘lganlarning avlodlariga ilk bor hamdardlik bildirgan edi.
