• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12591.71
    • RUB160.18
    • EUR14821.7
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +36°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    O‘zbekiston

    O‘zbekistonda dollar kursi o‘sishi qachongacha davom etadi? Iqtisodchi fikri

    Iqtisodiy rivojlanishga ko‘maklashuv markazi rahbari, iqtisodchi Yuliy Yusupov O‘zbekistonda AQSh dollari kursining keskin oshib ketishi sabablari borasida o‘z fikr-mulohazalarini bildirdi, deya xabar bermoqda “Kun.uz”. Quyida ekspertning fikrlari bilan to‘liq tanishish mumkin.

    Foto: “Kun.uz”

    Foto: “Kun.uz”

    Meni dollar kursi ko‘tarilishi sababli ijtimoiy tarmoqlarda boshlangan vahima hayron qoldirmoqda:

    • Go‘yoki yangi tariximizda almashuv kursining bundan kattaroq sakrashi bo‘lmagandek. Hattoki 2017-yil sentabridagi devalvatsiya kabi misolni nazarda tutayotganim yo‘q. Liberalizatsiyagacha dollar qora bozorda qanchalik ko‘tarilganini yodimizdan chiqarib qo‘ydik shekilli.
    • Go‘yoki 2017-yil sentabrigacha birja kursi 10 ming so‘mlik “psixologik ko‘rsatkich”dan oshmagandek. Bizga import mahsulotlar narxini xuddi shu kursda hisoblashmagandi. Endi esa 10 ming so‘mlik ko‘rsatkich xuddi oxirzamondek tuyulmoqda. Zero bu ko‘rsatkichni bir necha yil avval qayd etganmiz.
    • Go‘yoki bozor almashuv kursi boshqa davlatlarda, ayniqsa sobiq SSSRdagi qo‘shnilarimizda ko‘tarilmayotgandek. Ularda oshmoqda, bizda nima uchun oshmasligi kerak?

    Milliy valyuta almashuv kursi nega tushib ketmoqda?

    Asosiy sabab — ortiqcha pul massasi emissiyasi. Valyuta bozorida ham boshqa bozorlardagi singari talab va taklif qonuni amal qiladi: agarda ikkita mahsulot bir-biri bilan almashtirilayotganida bir mahsulot ikkinchisiga nisbatan ko‘proq taklif qilinsa, u holda birinchisining narxi ikkinchisiga nisbatan tushadi. Agarda so‘mning ortiqcha massasi emissiyasi tezligi boshqa valyutalar emissiyasinikiga nisbatan oshib ketsa, u holda so‘mning boshqa valyutalarga nisbatan qiymati pasayadi.

    Ortiqcha pul emissiyasi nima? Iqtisodiy o‘sish sur’atidan ortiq bo‘lgan pul emissiyasining (chiqarilishi) o‘sishi. Oddiy so‘z bilan aytganda, mahsulot massasiga nisbatan pul massasining o‘sishi. Agarda ortiqcha pul emissiyasi bo‘lsa, milliy valyuta mamlakat ichida ham (bu ichki narxlarning o‘sishida ko‘rinadi, ya’ni inflyatsiyada), mamlakat tashqarisida ham (milliy valyuta almashuv kursi tushib ketishida namoyon bo‘ladi) qadrsizlanadi. Shu orqali inflyatsiya darajasi bo‘yicha valyuta bozoriga chiqadigan ortiqcha pul massasini muvozanatga solib turishi kerak bo‘lgan almashuv kursining taxminiy o‘zgarishlariga baho berish mumkin.

    Nima uchun faqat “taxminiy o‘zgarishlar” haqida gapirish mumkin. Chunki almashuv kursiga ortiqcha pul massasidan tashqari, boshqa omillar: importga bo‘lgan talabning o‘zgarishi, mehnat migrantlaridan keladigan valyuta, kredit va xorijiy investitsiyalar hamda savdo sheriklarimizning valyuta kurslaridagi o‘zgarishlar ham ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois inflyatsiya darajasi – bu almashuv kursining hozirgi va kelajakdagi o‘zgarishlarining taxminiy mo‘ljali hisoblanadi.

    Bizda hozir inflyatsiya darajasi qanday? Masalan, Statistika qo‘mitasi ma’lumotiga ko‘ra, 2018-yilda 14,3 foiz bo‘lgan. Bu raqam taqribiy. Ammo u raqamlar haqida so‘zlaydi.

    Keyingi yil davomida so‘m qanchalik qadrsizlandi? Bir yil avval 1 dollar rasmiy kurs bo‘yicha 7765 so‘m edi. Bugun — 8705. O‘sish qanday? Atigi 12 foiz. Bu oz. So‘m yanada ko‘proq qadrsizlanishi kerak edi! Ayniqsa, avvalgi yilda u deyarli qadrsizlanmagani hisobga olinsa. Eslatib o‘taman, 2017-yil sentabrda (valyuta bozori liberallashtirilganidan keyin) dollar narxi 8094 so‘m edi. So‘m ikki yil ichida qanchalik qadrsizlandi? 7,5 foiz! Bu mamlakatdagi haqiqiy inflyatsiya hisobga olinadigan bo‘lsa, kulgili raqam.

    Nima uchun aynan hozir almashuv kursi keskin ko‘tarilib ketdi?

    Ha, chamasi, Markaziy bank ma’lum qilganidek, tashqi omillar ta’sir ko‘rsatmoqda: savdo hamkorlarimiz bo‘lgan mamlakatlar valyutalari ozgina qadrsizlandi. Ammo asosiy sabab boshqa yoqda. Markaziy bank yaqin-yaqingacha tashqi bozorda oltin sotib so‘mning haqiqiy almashuv kursini sun’iy ravishda mustahkamlab kelgandi, ya’ni ortiqcha pul emissiyasi sababli tushib ketishini to‘xtatib turgandi.

    Bu esa keyingi bir yarim yil ichida import o‘sishiga asosiy sabab bo‘ldi. Qanday bog‘liqlik bor? Eksport ham, import ham almashuv kursiga qattiq bog‘langan. Agarda so‘mning haqiqiy almashuv kursi o‘ssa (ya’ni nominal devalvatsiya inflyatsiyadan ortda qolsa), u holda import nisbatan arzonlashadi va unga bo‘lgan talab oshadi. Eksport bilan esa hammasi aksincha: milliy valyutaning mustahkamlanishi esa eksportning foydasini kamaytiradi (mahsulotlarimiz tashqi bozorda qimmatlashadi). Natijada xorijiy valyuta taklifi kamayadi, unga bo‘lgan talab esa oshadi.

    Markaziy bank devalvatsiyaning hozirgi sababi importga bo‘lgan talabning o‘sishi deb aytganida mutlaqo haq. Faqat bu o‘sish birinchi navbatda Markaziy bankning avvalgi siyosati natijasi ekanligini aytishmayapti. Aynan oltin-valyuta rezervlarini sotish hisobiga so‘mni mustahkamlash siyosati importning o‘sishini rag‘batlantirgan.

    Hozirda Markaziy bank bu siyosatdan voz kechdi. Dollar paytdan foydalanmoqda. Ya’ni so‘m devalvatsiyasi sun’iy ravishda ushlab turilganidan so‘ng bozorda sakrash yuz bermoqda va muvozanat tiklanmoqda.

    Eng asosiysi, Markaziy bankning intervensiyasi almashuv kursining keskin sakrashini silliqlashga yo‘naltirilishi lozim. Ammo amaliyotda bunday siyosat mohirona olib borilmaydigan bo‘lsa, teskari natijani ko‘rishimiz mumkin.

    Xulosa qanday?

    • Talab va taklif qonunini aldashga urinib bo‘lmaydi. Bozorni aldab bo‘lmaydi. Ertami-kechmi muvozanat nuqtasiga qaytishga to‘g‘ri keladi. Yig‘ilib qolgan inflyatsiyani hisobga oladigan bo‘lsak. Biz bu nuqtaga hali yetib kelmadik. Ya’ni qisqa muddatli davrda agarda Markaziy bank aralashmaydigan bo‘lsa (shunday bo‘lishiga umid qilamiz), dollar yana oshadi.
    • Hozirgi devalvatsiya importning qimmatlashi, natijada esa hajmi qisqarishiga olib keladi. Boshqa tomondan, bu eksportchilar uchun manfaatli. Natijada eksport o‘sishini kutish mumkin (tabiiyki, mavsumiy o‘zgarishlarni hisobga olgan holda).
    • Uzoq muddatli rejada dollar kursi ortiqcha pul emissiyasi muammosini hal qilmagunimizcha o‘sishda davom etadi. Aynan u inflyatsiya va devalvatsiyani vujudga keltiradi. Moliya tizimimizni mustahkamlashni istasak, uning mustahkam emasligi sabablarini bartaraf etishimiz lozim.
    Ortiqcha pul emissiyasi nimaga bog‘liq — bu mavzu alohida suhbatni talab qiladi va bu borada maqolalarim chop etilgan. Uning fiskal siyosat sohasida ham, pul-kredit siyosati sohasida ham sabablari mavjud.

    Shunday qilib, moliyaviy mustahkamligimiz, jumladan almashuv kursining mustahkamligi hukumat va Markaziy bank hamda tashabbuslari iqtisodiyotdagi ortiqcha pul miqdoriga katta ta’sir ko‘rsatuvchi Prezidentning qo‘llarida. Rahbariyatimizning oqilona yo‘l tutishiga, moliya intizomi va bozor iqtisodiyoti qonunlariga rioya qilishiga umid qilamiz.

    Yuliy Yusupov

    10.08.2019, 21:01   Izoh (0)   115194
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Toshkent viloyatidagi to‘rtta tuman IIB boshlig‘i o‘zgardi

    10.08.2019, 20:54

    O‘zbekistonda investitsiya muhitini yaxshilash maqsadida xalqaro arbitraj islohoti o‘tkaziladi

    10.08.2019, 20:48

    Toshkentda ogohlantiruvchi yo‘l chizig‘ining yangi turi eksperimental ko‘rinishda qo‘llaniladi

    10.08.2019, 20:43

    Kun fotosi: Arafa dasturxoni atrofida o‘tirgan Shavkat Mirziyoyev va Ziroatxon Hoshimova

    10.08.2019, 19:19

    Toshkentda yarim asrlik qayrag‘ochlarni noqonuniy kesgan shaxs ushlandi

    10.08.2019, 17:56

    “ArMI – 2019”. O‘zbekistonlik harbiy tibbiyotchilar “Individual mahorat” shartida eng yaxshi ekanliklarini ko‘rsatdi

    10.08.2019, 17:41
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Qashqadaryoning Chimyoni – Miraki haqida siz bilmagan faktlar


    Faqat tekshirilgan foydalanuvchilar: nima uchun to‘lov ilovalari  shaxsni tasdiqlashni so‘raydi


    Fitch Ratings “Biznesni rivojlantirish banki” ATB kredit reytingini oshirdi 


    Kapitalbank investitsiyalari – O‘zbekiston yoshlari kelajagiga sarmoya


    Toshkentda Sting brendi homiyligida "Formula-1" filmining premyerasi bo‘lib o‘tdi


    NRG Uzbekistan 60 gektar maydonda "shahar ichida shahar" keng ko‘lamli turar-joy loyihasini ishga tushirmoqda


    “O‘zbekgidroenergo” AJning xalqaro kredit reytingi BB (barqaror) darajasiga ko‘tarildi


    Qashqadaryo va Buxoroda amalga oshirilgan quyosh energiyasi loyihalariga 1 yil to‘lishi munosabati bilan rasmiy tadbir bo‘lib o‘tdi


    Yoz osmonning o‘zidayoq boshlanadi: Silk Avia Toshkentdan Issiqko‘lga kunlik aviaqatnovlarni yo‘lga qo‘ymoqda


    “AloqaBank” yoshlar bilan ishlashga oid dasturlarni kengaytirmoqda


    Qayerga investitsiya kiritish mumkin? Qanday aktiv turlari mavjud? 


    NRG Uzbekistan zamonaviy va keng majmua — Maftun Makon turar joy mavzesini qurish bo‘yicha ulkan loyihani amalga oshirmoqda


     Navoiy innovatsiyalar universiteti: zamonaviy bilim sari ishonchli qadam 


    Fitch Kapitalbankning reytingini "Ijobiy" prognoz bilan tasdiqladi


    Hududiy elektr tarmoqlari” AJ Fitch Ratings agentligining xalqaro kredit reytingini “BB, barqaror” darajasiga oshirdi

     

    Tavsiya etamiz

    Isroil AQSHga hujum qilgan kun: o‘nlab amerikaliklarni o‘ldirish bu anglashilmovchilik edimi yoki fitna?

    2 iyul, 19:45

    NATO tarixi – dunyodagi eng qudratli harbiy tashkilotning obro‘si pasaymoqdami?

    26 iyun, 20:31
    Audio Icon

    Joy hammaga yetardi: Jeyms Kemeronga ko‘ra, “Titanik” yo‘lovchilarining omon qolish imkoniyati bo‘lgan

    25 iyun, 23:50

    “Trampning Titanigi to‘xtaydi” — Eron elchisi

    25 iyun, 13:39
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Shomurodov kelajagi borasida qaror qabul qildi — Romapress

    Sport | 3 iyul, 09:55

    “Kalmar o‘yini”ning uchinchi mavsumi Netflix’da rekord o‘rnatdi

    Kino | 3 iyul, 09:51

    Bali qirg‘oqlari yaqinida 65 kishi bo‘lgan parom cho‘kib ketdi

    Dunyo | 3 iyul, 09:48

    O‘zbekistonda “chiroyli” avtoraqam 800 mln so‘mdan ortiqqa sotildi

    O‘zbekiston | 3 iyul, 09:45

    USAID’ning faoliyati butunlay tugatildi

    Dunyo | 3 iyul, 09:06

    Hansi Flik “Barselona” rahbariyatiga ikki futbolchini “sotilmaydigan” deb e’lon qilgan

    Sport | 3 iyul, 09:03

    AQSH Isroilga bunkerga qarshi bombalar yetkazib bermoqchi

    Dunyo | 3 iyul, 08:34

    O‘zbekistonda avtomobil ta’miri xizmatlariga talab eng yuqori bo‘lgan hudud aniqlandi

    O‘zbekiston | 3 iyul, 00:10
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.