Pokiston bosh vaziri Shahboz Sharif hukumat rahbari etib qayta saylanganidan so‘ng ilk xorijiy tashrifi uchun Tojikistonni tanladi. 2-iyul kuni u Tojikiston prezidenti Emomali Rahmon bilan Dushanbeda muzokaralar o‘tkazadi, so‘ngra Ostonadagi SHHT sammitiga u bilan birga boradi.
Tojikiston rahbari va Shahboz Sharif ikki yil avval Rahmonning Pokistonga tashrifi chog‘ida erishilgan kelishuvlar ijrosini muhokama qilishi kutilmoqda.
Islomobod CASA-1000 energetika loyihasining tezroq ishga tushirilishidan, shuningdek, transport va xavfsizlik sohasidagi hamkorlikni kengaytirishdan manfaatdor. Tojikiston esa Pokistonning Karachi va Gvadar portlariga chiqishga intiladi.
2022-yil dekabr oyida Emomali Rahmon Islomobodga tashrif buyurgan va u yerda Shahboz Sharif bilan muzokaralar yakunida 8 ta hujjat imzolangandi.
“Gap shundaki, Tojikistonning razvedka xizmatlari Afg‘onistondagi turli harbiylashtirilgan guruhlarni qo‘llab-quvvatlagan Pokiston bilan tarixan munosabatlari iliq bo‘lmagan. Biroq vaqt o‘zgarmoqda. Qolaversa, Pokiston bugungi kunda Xitoy bilan iqtisodiy va siyosiy jihatdan yaqindan hamkorlik qilayotganiga ahamiyat berish kerak. Xuddi shunday tarzda Xitoy va Dushanbe bilan faol hamkorlik amalga oshmoqda”, — dedi Rossiya Fanlar akademiyasining Sharqshunoslik instituti ilmiy xodimi, jamoatchilik diplomatiyasi va jahon siyosatini tahlil qilish markazi rahbari Aleksandr Vorobyov.
Mutaxassisning fikricha, Sharifning tashrifi faktining o‘zi Yevrosiyo makonidagi davlatlararo munosabatlardagi taraqqiyot namunasi bo‘lib xizmat qiladi va ikki tomonlama iqtisodiy aloqalarni faollashtirish Tojikiston iqtisodiyotiga Pokistondan kiritilayotgan sarmoyalarni ko‘paytirishga xizmat qilishi mumkin.
“Ikkala davlat ham SHHTga aʼzo bo‘lib, terrorchilarning yashirin faoliyati bilan bog‘liq muammolarni boshdan kechirmoqda”.
Ekspertning so‘zlariga ko‘ra, rasmiylar Termiz—Mozori Sharif—Kobul—Peshovar transafg‘on temiryo‘lini yaratish loyihasini faol ilgari surayotgan Tojikiston va O‘zbekiston o‘rtasidagi munosabatlarni yaxshilash Tojikistonning tashqi dunyo bilan transport aloqasini yaxshilashga, Janubiy Osiyoga chiqish imkoniyatiga yordam beradi.
Tojikistondan dengizga eng qisqa yo‘l Afg‘oniston orqali Pokistonga o‘tadi. Masalan, Dushanbedan Karachi portiga yoki Gvadar portiga taxminan 2720 kilometr, Hormuz bo‘g‘ozidagi Eron Bandar Abbos portiga esa 3400 kilometr.
Tojikistonni Pokistondan Vaxon yo‘lagi ajratib turadi, u Afg‘onistonning Xitoygacha cho‘zilgan tor yo‘lagidir. Shimolda Pomir tog‘lari va janubda Qoraqum tizmasi o‘rtasida joylashgan bu yo‘lak taxminan 350 kilometr.
Shu bois Afg‘onistonda barqarorlik va xavfsizlikni ta’minlash muhim. Pokiston, ekspertlarning fikricha, Markaziy Osiyo davlatlari uchun transport markaziga aylana oladi.
Biroq Islomobodni Markaziy Osiyo energiya manbalari ko‘proq qiziqtiradi, Pokiston esa bu resurslarga yetarlicha ega emas. Ularga kirish uchun Pokiston hukumati mintaqada Gvadar va Karachi portlari orqali Jahon okeaniga chiqish imkonini beruvchi bir qancha yirik tranzit loyihalarini ilgari surmoqda. Bu mintaqa davlatlari uchun global bozorlarga chiqish va keng savdo imkoniyatlarini ochib beradi.
Ammo 2023-yil fevralida Pokiston tashqi ishlar vaziri o‘rinbosari bo‘lib ishlagan Hina Rabboniy Xar aytganidek, Afg‘onistondagi vaziyat Pokistonning Markaziy Osiyo bilan munosabatlarida o‘z salohiyatini ro‘yobga chiqarishiga to‘sqinlik qilmoqda.
Xususan, Tojikiston va Qirg‘izistondan Afg‘oniston va Pokistonga elektr energiyasini uzatish bo‘yicha Markaziy Osiyo—Janubiy Osiyo—1000 (CASA-1000) loyihasi tugallanmagancha qolmoqda.
Jahon banki (JB) “Tolibon” hokimiyat tepasiga kelganidan keyin loyihani moliyalashtirishni to‘xtatgan. Loyihaning barcha ishtirokchilari murojaatidan so‘ng, Jahon bankining moliyaviy ko‘magida CASA-1000 ni amalga oshirish 2024-yil may oyida qayta tiklandi.
So‘nggi yillarda Tojikiston va Qirg‘izistonning o‘zi ham qo‘shimcha kilovattga muhtoj bo‘lgani sababli qurilishni yakunlash muddati hanuzgacha ma’lum qilinmayapti.
Elektr energiyasining 70 foizini Tojikiston, 30 foizini Qirg‘iziston yetkazib berishi taxmin qilingandi. Qirg‘iziston prezidenti Sadir Japarov va hukumat rahbari Oqilbek Japarov dunyo bo‘ylab sayohat qilib, Qambarota GES-1 ga sarmoya kiritishni taklif qilmoqda.
Tojikistonda ham xuddi shunday vaziyat. Mamlakat yetarlicha quvvatga ega emas. Rog‘un GES bo‘yicha hisob-kitoblar bo‘lgan, biroq stansiya haligacha qurib bitkazilmagan. Pokiston Markaziy Osiyo elektr energiyasisiz qolish xavfi ostida.
Shunga qaramay, Pokistonning Markaziy Osiyo davlatlari bilan hamkorligi faqat rivojlanadi. Islomobod mintaqa davlatlari bilan savdo-sotiqni rivojlantirishdan manfaatdor, ularning har biri bilan qo‘shma iqtisodiy komissiyalar tuzilgan.
Masalan, Pokistonning Tojikiston bilan tovar ayirboshlash hajmi 2022-yilga nisbatan 1,6 barobar oshib, 52,7 milliard dollarni tashkil etdi.
“Islomobod uchun butun Markaziy Osiyo qiziqish ortib borayotgan hudud hisoblanadi, bu yerda iqtisodiy, diniy va mafkuraviy motivatsiya hamda Markaziy Osiyo davlatlarida ham o‘z manfaatlarini ilgari surayotgan Hindiston bilan raqobat bor.
Agar Markaziy Osiyo va Janubiy Osiyo o‘rtasidagi transport aloqalari yangi bosqichga chiqsa, savdo-iqtisodiy aloqalar yaxshilansa, bundan Markaziy Osiyo davlatlari ham, Pokiston ham naf ko‘radi.
“Ammo shuni tushunish kerakki, Pokiston postsovet mamlakatlari uchun iqtisodiy aloqalar borasida ancha qiyin hamkor: qonunchilikdagi jiddiy tafovutlar, aholining ko‘pchiligining qashshoqligi va zaif rivojlangan energetika infratuzilmasi o‘z ta’sirini o‘tkazmoqda”, — dedi Aleksandr Vorobyov.
Izoh (0)