Ижтимоий тармоқдалар тадбиркор ва “Тойбола тойс” асосчиси Анвар Абдуқаюмни “Миллий TV”нинг “Гапирмасак бўлмайди” ток-шоусида Ўзбекистоннинг Жаҳон Савдо Ташкилоти (ЖСТ)га кириши масаласига бағишланган кўрсатувда билдирган фикр-мулоҳазалари кўплаб муҳокамаларга сабаб бўлмоқда.
Тадбиркорнинг айтишича, Ўзбекистоннинг Жаҳон савдо ташкилотига қўшилиши маҳаллий ишлаб чиқарувчиларни банкрот қилиши мумкин.
“Қозоғистон, Қирғизистон ва Тожикистон Жаҳон Савдо Ташкилотига аъзо бўлган. Нима бу мамлакатлар кучайиб кетдими? Уларнинг бозорини хорижий компаниялар эгаллаб олди. Ҳозир бу давлатлар ишлаб чиқаришни йўлга қўя олмаяпти. Ўзимни Чимкент ва Олмаотада бир қанча тадбиркор шогирдларим бор. Улар банкрот бўлмоқда. Сабаби ЖСТга аъзо давлатларда катта имтиёзлар бўлади. Ҳозир Ўзбекистонда ўртача компанияларнинг йиллик даромади 1-10 миллион доллар атрофида. Лекин уларни йиллик даромади 1 миллиард доллар. Улар билан қандай рақобат қилиш мумкин? Менда 1 дона маркетолог бор. У компанияда бўлса 50 та. Аслида бизда энг катта муаммо – пул. Ҳозир нима учун тадбиркорларимиз кейинги босқичга ўта олмаяпти? Чунки керакли ва кам фоизли кредитлар йўқ. ЖСТга қўшилиш керак, фақат ўз миллий манфаатларимизни илгари сурган ҳолда. Хориж компанияларига тўсиқларни максимал тарзда қўйиш керак”, – деган кўрсатувда Анвар Абдуқаюм.
“Дарё” Ўзбекистоннинг Жаҳон савдо ташкилотига қўшилиши маҳаллий ишлаб чиқарувчи тадбиркорларга қанчалик зарар эканлиги борасида бир қанча мутахассислар фикрини ўрганди.
Иқтисодий таҳлилчи Шуҳрат Расул тадбиркор Анвар Абдуқаюмовнинг фикрларига мутлақо қўшилмади.
— Бу ердаги асосий аргумент – ўзбекистонлик тадбиркорлар учун хориждаги улар билан бир хил маҳсулот ишлаб чиқарадиган рақобатчилар жуда қудратли. Яъни ўзбекистонлик тадбиркорлар маҳаллий бозорда улар билан тенг рақобат қила олмайди. Бу ялқовлик. Мен буни протексионизм сиёсатини юритиш орқали юзага келган бир ялқов тадбиркорнинг гапи деб ҳисоблайман. Чунки ўзбекистонлик тадбиркорни хорижлик тадбиркорлар билан рақобат қила олишида 2 та муҳим сабаб мавжуд.
Биринчиси – хорижлик тадбиркор Ўзбекистонга албатта бож тўлаб киради. ЖСТга аъзо бўлиш давлатлар ўртасида бож йўқолди, дегани эмас.
Иккинчиси – бу логистика. Чунки Ўзбекистонга кириб келадиган маҳсулотлар ё темирйўлда ёки автомобиль йўли орқали келади. Бу эса маҳсулот таннархини ошишига сабаб бўлади. Маҳаллий ишлаб чиқарувчи олдида ҳам логистик муаммо бор. Лекин у хорижлик тадбиркорга ўхшаб катта масофани босиб ўтмайди.
Ўзбекистонни ЖСТга аъзо бўлиши энг аввало истеъмолчига – арзон ва сифатли маҳсулотни рақобатбардош бозордан танлаб олиш имкониятини беради”, – деди иқтисодий таҳлилчи Шуҳрат Расул.
Ўзбекистон Иқтисодиёт ассамблеяси “Ўзбекистон Экспортчилари” уюшмаси бошқарув кенгаши раиси, халқаро иқтисодчи Мухтор Умаров тадбиркорнинг гапида жон борлигини таъкидлади.
—Нотиқнинг гапида жон бор. Биз ЖСТга қўшилишимиздан олдин тадбиркорларимиз улар билан рақобатбардош бўлиши зарур. Айниқса, молия борасида. Ҳамкор мамлакатларчалик даражада шароит бўлмаса, ишлаб чиқаришлар қийин аҳволга тушади. Шундоқ ҳам қийин аҳволда турган корхоналар яна ҳам қийинроқ аҳволга тушади, – деди Мухтор Умаров.
“Гапларида асос бор: қайси ташкилотга аъзо бўлиш эмас, қанчалик рақобатбардош (мамлакатда, минтақада, дунёда) бўлишингиз муҳим”, – дея ёзди Х тармоғида иқтисодий таҳлилчи Абдулла Абдуқодиров.
Яна бир иқтисодий таҳлилчи Мурод Аҳмедов эса Жаҳон савдо ташкилотининг низомларида ички бозорни ҳимоя қилувчи бандлар борлигини таъкидлади.
“Агар Жаҳон савдо ташкилотига узоқ муддатда аъзо бўлсак яхши. Лекин қисқа муддатда ташкилотга қўшилиш ички бозорни бир оз тебратади. Ўзбекистон ташкилотга қўшилса фақат ижобий тенденция юз беради. Тўғри, тадбиркорларимиз ҳали рақобат муҳитига тайёр бўлмаслиги мумкин. Бироқ бирданига чегаралар очиб юборилмайди.
Бу тадбиркор ўз нуқтайи назаридан масалага ёндашмоқда ва албатта рақобат бўлади. Бу рақобатда ғолиб болиш осон иш эмас. ЖСТга 5-10 йилда қўшилиш ижобий ҳисобланади. Хориждан компаниялар келса, улар билан бирга мамлакатга замонавий технология ва сифатли кадрлар келади. Яъни ички бозорда ижобий ўзгариш содир бўлади.
ЖСТга ўз вақтида кирмаганимиз учун ҳозир биз Қозоғистондан анча орқадамиз. Оддий мисол, Ўзбекистонда жами банк тизимининг капитали 10 миллиард долларни ташкил қилади. Лекин Қозоғистоннинг “Қзбанк” капитали 18 миллиард доллар. Агар Ўзбекистон Жаҳон савдо ташкилотига қўшилса, хориждан инвестиция кириши кўпаяди. Шунда фақат рангли металл сотиш билан шуғулланмаймиз”, – деди иқтисодий таҳлилчи Мурод Аҳмедов.
Маълумот учун, Ўзбекистоннинг ЖСТга аъзо бўлиши юзасидан ишчи гуруҳ 1998 йилда ташкил этилган эди. Кейинги йилларда ушбу ишчи гуруҳ фақат уч марта учрашди ва 2005 йилларнинг ўрталарига келиб бу борада халқаро экспертлар билан учрашувлар тўхтаб қолганди.
Ўзбекистоннинг ЖСТга аъзо бўлиш жараёни 2020 йил июль ойида бўлиб ўтган ишчи гуруҳнинг тўртинчи йиғилиши билан расман қайта тикланди. Шундан сўнг 2022 йил июнь, 2023 йил март ва 2023 йил ноябрь ойларида яна учта учрашув бўлиб ўтди.
Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев 2024 йил 3 июнь куни қатор давлат компанияларининг иқтисодий фаолият олиб бориш бўйича эксклюзив ҳуқуқларини бекор қилиш тўғрисидаги Фармонга имзо чекди. Президентнинг бу фармони ЖСТга аъзо бўлиш йўлида муҳим қадам экани айтилмоқда.
Изоҳ (0)