Таиланд ва Камбоджа ўртасидаги можаро: сабаблар ва кимнинг қўли баландлиги ҳақида

Дунёда баҳсли ҳудудлар кам эмас. Уларнинг аксари билан бўлгани каби, бу икки мамлакат ўртасидаги келишмовчилик илдизи колониализмга бориб тақалади. Камбоджа 1906 йили французлар томонидан чизилган харитани рўкач қилиб, минг ёшдаги Preah Vihear ибодатхонаси ҳамда унинг атрофидаги 460 гектар ер ўзларига тегишли эканини айтиб келади. Мамлакат масалани ҳуқуқий йўл билан ҳал этиш учун 1962 йили Халқаро жиноий судга ариза киритган ва унинг даъвоси қаноатлантирилган. Бироқ ҳукмдан норози бўлган Таиланд маҳкама юрисдикциясидан чиққан.

Ҳарбий можаро бу икки қўшни учун янгилик эмас. Вақти-вақти билан қуролли тўқнашувлар бўлиб туради. Аммо бу сафаргиси, ўзининг кўлами билан аввалгиларидан фарқланади. Можаронинг навбатдаги фазаси расман 24 июль бошланган бўлса-да, дастлабки қурбон 23 июль куни берилди. Таиланд армиясининг беш кишилик патрул гуруҳи баҳсли ҳудудда минага учраб, жароҳатланди. Улардан бири оёғидан ажралди.

Воқеанинг эртаси куни Таиланд ҳарбийлари Prasat Ta Muen Thom ибодатхонаси олдида Камбоджа дрони аниқлангани, шунингдек олти нафар қуролланган Камбоджа аскари Таиланд базаси яқинида кўриниш бергани ҳақида хабар қилди. Армия эса уларни тасдиқлаб, Камбоджа қўшинлари ибодатхонанинг тахминан 200 метр шарқида туриб ўт очганини даъво қилди. Камбоджа эса, ўз навбатида, Таиландни биринчи бўлиб бошлашда айблади. Ўз ҳаракатларини эса мудофаа зарурати билан боғлади.

Можаро бошланганидан кўп ўтмай Камбоджа қироллик армиясининг BM-21 ҳамда RM-70 ялпи ўт реактив тизимларидан зарба бергани акс этган тасвирлар пайдо бўлди. Натижада 6 аскар, шунингдек 13 нафар тинч аҳоли ҳалок бўлди. Таиланд бунга жавобан ўз қуролли кучларини сафарбар этиб, рақибининг позицияларига Қўшма Штатларда ишлаб чиқарилган F-16 самолётлари билан зарба берди. Бундан ташқари, Швециядан сотиб олинган JAS Gripen самолётлари ҳам жанговар амалиётларда илк бор қўлланилди.

Аммо мамлакат шу билан чекланмади. М60 Паттон танклари, Stryker ҳамда BTR-3E зирҳли транспорт воситалари Камбоджа билан чегарага жойлаштирилди. Камбоджа эса паст аниқликдаги ялпи ўт очиш реактив тизимлари ва тиркамали артиллерия билан жавоб қайтарди.

Таиланд армияси қуролланиш ва тайёргарлик борасида рақибидан устун эканини намойиш қилди. Уларда замонавий қирувчи самолётлар, дронлар ва илғор тизимлар мавжуд. Аскарлари эса зирҳли шлем ва нимчалар, умуман олганда, экипировка билан таъминланган. Қолаверса, камикадзе ва ФПВ-дронлардан фойдаланмоқда. Камбоджаликлар эса Совет Иттифоқи ҳамда Хитойнинг арзон қурол-яроғларига таянади.

Бу ажабланарли эмас. Таиланд ЯИМ кўрсаткичи қўшнисига нисбатан 10 баробар, гап аҳоли сони бўйича кетганда, 4 баробар каттароқ. Ҳар бир таиландликнинг ўртача даромади 7 минг доллардан ортади. Унинг Камбоджада яшовчи қўшниси эса бундан уч баробар камроқ маош олади.

Таиландни барқарор демократия деб бўлмайди. Бироқ фаол фуқаролик жамияти ва Ғарб билан илиқ муносабатлар мамлакат учун илғор технологиялар бозорини очган. Шу боис у ўз қуролли кучларини замонавий активлар билан модернизация қилган.

Ҳозир Таиланд қироллиги сарҳадларини 360 минг фаол ходим ҳимоя қилмоқда. Захирадаги 200 минг хизматчи эса чақириққа қараб йиғилади. Мамлакат ҳарбий ҳаво кучлари АҚШда ишлаб чиқарилган 48 та F-16 ҳамда Швециядан сотиб олинган 11 та JAS 39 Gripen қирувчиларидан асосий зарбдор куч сифатида фойдаланади. Таиландликлар Bell 412, Сикорский S-92 каби кўп мақсадли вертолётларини хизматга қабул қилган.

Аммо қуруқлик кучлари инвентари анча ранг-баранг. Рўйхатда Хитойда ишлаб чиқарилган ВТ-4, Украинадан харид қилинган Т-84 Оплот ва Қўшма Штатларнинг М60 Паттон танкларини учратиш мумкин. Уларнинг умумий сони қарийб 300 тага етади. Бундан ташқари, Буюк Британияда ишлаб чиқарилган 150 та F101 Сcорпион пиёда жанговар машиналар ҳам Таиланд армияси сафида хизмат қилмоқда.

Мамлакат, шунингдек, Қўшма Штатлардан Stryker, Украинадан BTD-3E1 зирҳли транспортёрларини сотиб олган. Бундан ташқари, Франциянинг CAESAR, Исроилнинг Atmos 2000 каби тизимларини ҳам ўз артиллерия бўлинмаларига интеграция қилган. Реактив артиллерия эса асосан Хитой билан ҳамкорликдаги DT-1, DTI-1G тизимлари асосида шакллантирилган.

Таиланд флоти ўз жанговар имкониятлари бўйича кучли 20 таликка киради. Унинг таркибида 1 та вертолёт ташувчи, 7 та фрегат, 6 та корвет, 49 та патрул кемаси ва бошқалар мавжуд. Камбоджа эса ўзининг саноқли патрул катерлари билан қўшнисига бу борада чақириқ ташлай олмайди.

Камбоджа Таиланд билан солиштирганда, ҳеч қайси йўналишда устунликка эга эмас. Замонавий стандартларга кўра аллақачон утилизация қилиниши керак бўлган Советларнинг Т-55, Хитойнинг Тйпе-59 танклари қироллик армиясининг асосий зарбдор кучини ташкил қилади. Мамлакат ҳозирга қадар фойдаланаётган 100 та БМП-1 пиёда жанговар машинаси ҳам биринчи навбатда консервацияга олиниши керак бўлган техника ҳисобланади.

Камбоджаликлар беш кун давом этган можарода асосан Советларнинг БМ-21 Град ҳамда Чехословакиянинг РМ-70 тизимларини қўллагани ҳам замонавий қурол-яроғлар масаласида жиддий камчилик борлигини англатади. Бироқ Хитойдан сотиб олинган нисбатан илғорроқ тизим PHL-03 можарода кўриниш бермади. У максимум 130 км масофадаги нишонларга зарба бериши мумкин эди.

Беш кун давом этган можарода Таиландга унинг ҳаводаги устунлиги анча қўл келди. Ўз инвентарида бирорта ҳам қирувчи самолёти бўлмаган Камбоджанинг ҳарбий базалари ва мудофаа истеҳкомлари нишонга олинди. Бироқ таиландликлар мамлакат ичига чуқур кириб бормади. Боиси Камбоджа Хитойдан сотиб олинган Каишан-1 ўрта масофали ҳаво мудофаа тизимининг тўртта батареясига эга. Улар тўртинчи авлод самолётлари учун хавф туғдиради.

Можаро давом этаётган бир вақтда тармоқларда Таиланд қироллик ҳаво кучларига тегишли F-16 қирувчиси уриб туширилгани ҳақида хабарлар пайдо бўлди. Бироқ бу на Бангкокдаги расмийлар, на мустақил OSINT таҳлилчилари томонидан тасдиқланмади.

Навбатдаги қуролли низо хусусиятларига кўра урушга ўхшайди. Унда қуролли кучларнинг барча тузилмалари қатнашди. Қолаверса, ҳар икки томондан қарийб 300 минг аҳоли ўз уйларидан кўчирилди. Бироқ ҳарбий ҳаракатлар чегараолди ҳудудлари билан чекланди. На Таиланд, на Камбоджа ўз кучларини тўла сафарбар этиб, йирик ҳудудларни эгаллаш учун кенг кўламли ҳужум амалиёти бошламади.

Ҳар икки давлат ўртасидаги сўнгги ўн йилликларнинг энг қонли можароси 38 кишини ҳаётдан олиб кетди. Томонлар 28 июль куни ўт очишни тўхтатишга ва бевосита алоқа каналларини тиклашга келишиб олди. Бироқ баҳсли ҳудудлар муаммоси ҳал этилмади. Можаро шунчаки қанчадир вақтга музлатиб қўйилди.