Financial Times нашри журналисти Саймон Купер Олимпия ўйинлари медаллари мамлакатларнинг иқтисодиётига боғлиқлигини тушунтирувчи мақола ёзган. “Дарё” ушбу мақолани ўзбек тилида тақдим этади.
Бир неча кун олдин Париж Олимпиадасининг аёллар теннис бўйича хорватиялик теннисчининг украиналик спортчига қарши баҳсини томоша қилдим. Ўйиннинг қизғин палласида тўсатдан томошабинларнинг “Леон!” деган ҳайқириқлари бошланганда, хорватиялик спортчи ўз юришини тўхтатиб туришга мажбур бўлди. Кўплаб француз томошабинлар теннисдан кўзини узиб, телефонларида сузишни томоша қила бошлади. Улар навбатдаги олтин медални қўлгак киритишга яқин турган франциялик сузувчи Леон Марчандга мухлислик қиларди.
Олимпия медаллари спортнинг ўзидан кўра қизиқарлироқ бўлиши мумкин. Чоршанба куни эрталаб ҳолатига кўра, Франция Париж Олимпиада ўйинларида 48 та медални қўлга киритди. Бу мамлакатга 2002 йилда кўчиб келганимдан буён кўрмаган жамоавий ғурур туйғусини уйғотишга ёрдам берди. Ва французлар ҳақ. Олимпиада медаллари, одатда, жамият спортдан ташқарида ҳам муҳим ишларни тўғри амалга ошираётганидан далолат беради.
Нега бундай бўлганини тушуниш учун медаллар жадвалининг юқори қаторига назар ташлаймиз. Одатда, ҳар доим жадвалда бўладиган, маълум бир сабабларга кўра Олимпиададан четлатилган Россия йўқ (15 нафар россиялик спортчи бошқа байроқ остида мусобақаларда иштирок этди). Қайд этиб ўтиш керак, Россия “оммавий допинг” дастури туфайли аввалги ўйинлардан ҳам четлатилган эди.
АҚШ биринчи ўринни, Хитой эса иккинчи ўринни эгаллади. Ажабланарли факт: медаллар жадвалидаги кейинги 14 давлатнинг барчаси юқори даромадли демократик давлатдир. Кейингиларининг эса муваффақияти география билан боғлиқ эмас, улар Канада, Руминия, Австралия ва Жанубий Корея каби мамлакатларни қамраб олади. Бу ерда бутун дунё рақобатлашса-да, фақат маълум бир тоифадаги мамлакатлар доминантлик қилади. Энг сўнгги қишки Олимпиада ўйинларининг медаллар жадвали ҳам шунга ўхшаш эди: еттида юқори даромадли демократик давлатлар ва Хитой топ-8 ликни ташкил қилганди.
Иқтисодчи Стефан Шимански ва мен “Соккерномика” китобимиз учун Олимпия ўйинлари ҳамда бошқа халқаро мусобақалар асосида спорт кўрсаткичларининг глобал жадвалини тузганимизда, аҳоли жон бошига тўғри келадиган дунёдаги энг яхши спорт давлати бой, демократик Норвегия эканлигини аниқладик.
Кўриниб турибдики, миллий спорт ютуқларининг ҳар қандай рейтинги миллий бойлик, аниқроғи, инсон тараққиёти даражаси билан чамбарчас боғлиқдир. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Инсон тараққиёти индекси барча мамлакатларни фаровонлик даражасига кўра тартиблаш учун умр кўриш давомийлиги, таълум ва турмуш даражасини ўлчайди. БМТ рейтингидаги энг яхши 10 давлатдан Норвегия, Швеция ва Швейцария ҳам энг сўннги қишки Олимпия ўйинларида кучли ўнталикка кирганл Австралия ва Германия бу ёзги медаллар жадвалининг кучли 10 лигида; Ирландия Парижда 12-ўринда, Гонгконг эса 21-ўринда. Бу мамлакатларнинг аксарияти аҳолиси кам бўлишига қарамай, бунга эришган. Беш миллион аҳолиси бўлган Ирландия чоршанба кунига қадар 4 та олтин медални қўлга киритган — бутун Африка мамлакатлари биргаликда шунча олтин олган.
Буни қандай тушунтириш мумкин? Бой демократик давлатлар, айниқса, социал-демократик давлатлар ўз аҳолисига яхши ғамхўрлик қилади. Бу барча даромад даражасидаги одамларга жисмоний машқлар билан шуғулланиш имкониятини беришни ўз ичига олади. Норвегиянинг энг чекка бурчакларида ҳам, масалан, ҳар қандай об-ҳавога мос келадиган спорт майдончаси мавжуд. Одатда, кийим алмаштириш хоналари иссиқ, мураббийлар сертификатга эга ва болалар ўртача нархда машқ қилишлари ва ўйнашлари мумкин. 2019 йилда Норвегия аҳолисининг 84 фоизи ҳафтасига камида бир марта спорт, фитнес ёки дам олиш мақсадидаги жисмоний фаоллик билан шуғулланган, бу Европа комиссиясининг маълумотларига кўра, аллақачон спорт билан шуғулланган Европадаги энг юқори кўрсаткичдир.
Миллий спорт муваффақияти, одатда, кенгроқ, чуқурроқ ютуқларнинг кўрсаткичидир. Барчани спорт иншоотлари ва мураббийлар билан таъминлаш нуқтайи назаридан яхши ташкил этилган мамлакат, аксарият демократик давлатлар каби, одатда, соғлиқни сақлаш хизматлари ва ҳамма учун бошқа жиҳатлардан ҳам яхши ташкил этилган. Бой, демократик, билимли ва спортда муваффақият қозониш, одатда, бир нарсанинг таркибий қисми ҳисобланади. Бой мамлакатлардаги аксарият одамлар спорт билан шуғулланиш имкониятига эга бўлади, баъзилари эса натижада Олимпия медалларини қўлга киритади.
Камбағал мамлакатларда камроқ одамлар бундай имкониятга эга бўлади. Бразилиялик болалар соҳил бўйида ўзининг футбо маҳоратини ошириши ҳақидаги стереотипларини унутинг. Бу истисно ҳолат. Камбағал мамлакатларидаги кўпчилик егулик танқислиги туфайли туғилишидан олдин Олимпия потенциалини йўқотади. Бразилия, Ҳиндистон ёки Африканинг йирик шаҳарларида машқ қилиш учун жой топишга уриниб кўринг-чи? Ҳукумат уларни деярли таъминламайди. Кения, Эфиопия ва Ямайка каби Париж ўйинларида энг муваффақиятли камбағал давлатлар, биринчи навбатда, имкониятидан келиб чиққан ҳолда югуриш мусобақаларида медаллар учун курашади.
Хитой бежизга иқтисодиёти юклалишидан олдин унчалик катта натижалар кўрсатмаган ва ундан сўнг Олимпиада медаллар жадвалида барқарор равишда кўтарилиб келмаяпти.
Хулоса қилиб айтганда, Марчандга мухлислик қилган францияликлар каттароқ нарсага мухлислик қилган. Ғолиб жамиятда сузиш учун!
Изоҳ (0)