Financial Times nashri jurnalisti Saymon Kuper Olimpiya o‘yinlari medallari mamlakatlarning iqtisodiyotiga bog‘liqligini tushuntiruvchi maqola yozgan. “Daryo” ushbu maqolani o‘zbek tilida taqdim etadi.
Bir necha kun oldin Parij Olimpiadasining ayollar tennis bo‘yicha xorvatiyalik tennischining ukrainalik sportchiga qarshi bahsini tomosha qildim. O‘yinning qizg‘in pallasida to‘satdan tomoshabinlarning “Leon!” degan hayqiriqlari boshlanganda, xorvatiyalik sportchi o‘z yurishini to‘xtatib turishga majbur bo‘ldi. Ko‘plab fransuz tomoshabinlar tennisdan ko‘zini uzib, telefonlarida suzishni tomosha qila boshladi. Ular navbatdagi oltin medalni qo‘lgak kiritishga yaqin turgan fransiyalik suzuvchi Leon Marchandga muxlislik qilardi.
Olimpiya medallari sportning o‘zidan ko‘ra qiziqarliroq bo‘lishi mumkin. Chorshanba kuni ertalab holatiga ko‘ra, Fransiya Parij Olimpiada o‘yinlarida 48 ta medalni qo‘lga kiritdi. Bu mamlakatga 2002-yilda ko‘chib kelganimdan buyon ko‘rmagan jamoaviy g‘urur tuyg‘usini uyg‘otishga yordam berdi. Va fransuzlar haq. Olimpiada medallari, odatda, jamiyat sportdan tashqarida ham muhim ishlarni to‘g‘ri amalga oshirayotganidan dalolat beradi.
Nega bunday bo‘lganini tushunish uchun medallar jadvalining yuqori qatoriga nazar tashlaymiz. Odatda, har doim jadvalda bo‘ladigan, ma’lum bir sabablarga ko‘ra Olimpiadadan chetlatilgan Rossiya yo‘q (15 nafar rossiyalik sportchi boshqa bayroq ostida musobaqalarda ishtirok etdi). Qayd etib o‘tish kerak, Rossiya “ommaviy doping” dasturi tufayli avvalgi o‘yinlardan ham chetlatilgan edi.
AQSH birinchi o‘rinni, Xitoy esa ikkinchi o‘rinni egalladi. Ajablanarli fakt: medallar jadvalidagi keyingi 14 davlatning barchasi yuqori daromadli demokratik davlatdir. Keyingilarining esa muvaffaqiyati geografiya bilan bog‘liq emas, ular Kanada, Ruminiya, Avstraliya va Janubiy Koreya kabi mamlakatlarni qamrab oladi. Bu yerda butun dunyo raqobatlashsa-da, faqat ma’lum bir toifadagi mamlakatlar dominantlik qiladi. Eng so‘nggi qishki Olimpiada o‘yinlarining medallar jadvali ham shunga o‘xshash edi: yettida yuqori daromadli demokratik davlatlar va Xitoy top-8 likni tashkil qilgandi.
Iqtisodchi Stefan Shimanski va men “Sokkernomika” kitobimiz uchun Olimpiya o‘yinlari hamda boshqa xalqaro musobaqalar asosida sport ko‘rsatkichlarining global jadvalini tuzganimizda, aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan dunyodagi eng yaxshi sport davlati boy, demokratik Norvegiya ekanligini aniqladik.
Ko‘rinib turibdiki, milliy sport yutuqlarining har qanday reytingi milliy boylik, aniqrog‘i, inson taraqqiyoti darajasi bilan chambarchas bog‘liqdir. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson taraqqiyoti indeksi barcha mamlakatlarni farovonlik darajasiga ko‘ra tartiblash uchun umr ko‘rish davomiyligi, ta’lum va turmush darajasini o‘lchaydi. BMT reytingidagi eng yaxshi 10 davlatdan Norvegiya, Shvetsiya va Shveysariya ham eng so‘nngi qishki Olimpiya o‘yinlarida kuchli o‘ntalikka kirganl Avstraliya va Germaniya bu yozgi medallar jadvalining kuchli 10 ligida; Irlandiya Parijda 12-o‘rinda, Gongkong esa 21-o‘rinda. Bu mamlakatlarning aksariyati aholisi kam bo‘lishiga qaramay, bunga erishgan. Besh million aholisi bo‘lgan Irlandiya chorshanba kuniga qadar 4 ta oltin medalni qo‘lga kiritgan — butun Afrika mamlakatlari birgalikda shuncha oltin olgan.
Buni qanday tushuntirish mumkin? Boy demokratik davlatlar, ayniqsa, sotsial-demokratik davlatlar o‘z aholisiga yaxshi g‘amxo‘rlik qiladi. Bu barcha daromad darajasidagi odamlarga jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanish imkoniyatini berishni o‘z ichiga oladi. Norvegiyaning eng chekka burchaklarida ham, masalan, har qanday ob-havoga mos keladigan sport maydonchasi mavjud. Odatda, kiyim almashtirish xonalari issiq, murabbiylar sertifikatga ega va bolalar o‘rtacha narxda mashq qilishlari va o‘ynashlari mumkin. 2019-yilda Norvegiya aholisining 84 foizi haftasiga kamida bir marta sport, fitnes yoki dam olish maqsadidagi jismoniy faollik bilan shug‘ullangan, bu Yevropa komissiyasining ma’lumotlariga ko‘ra, allaqachon sport bilan shug‘ullangan Yevropadagi eng yuqori ko‘rsatkichdir.
Milliy sport muvaffaqiyati, odatda, kengroq, chuqurroq yutuqlarning ko‘rsatkichidir. Barchani sport inshootlari va murabbiylar bilan ta’minlash nuqtayi nazaridan yaxshi tashkil etilgan mamlakat, aksariyat demokratik davlatlar kabi, odatda, sog‘liqni saqlash xizmatlari va hamma uchun boshqa jihatlardan ham yaxshi tashkil etilgan. Boy, demokratik, bilimli va sportda muvaffaqiyat qozonish, odatda, bir narsaning tarkibiy qismi hisoblanadi. Boy mamlakatlardagi aksariyat odamlar sport bilan shug‘ullanish imkoniyatiga ega bo‘ladi, ba’zilari esa natijada Olimpiya medallarini qo‘lga kiritadi.
Kambag‘al mamlakatlarda kamroq odamlar bunday imkoniyatga ega bo‘ladi. Braziliyalik bolalar sohil bo‘yida o‘zining futbo mahoratini oshirishi haqidagi stereotiplarini unuting. Bu istisno holat. Kambag‘al mamlakatlaridagi ko‘pchilik yegulik tanqisligi tufayli tug‘ilishidan oldin Olimpiya potensialini yo‘qotadi. Braziliya, Hindiston yoki Afrikaning yirik shaharlarida mashq qilish uchun joy topishga urinib ko‘ring-chi? Hukumat ularni deyarli ta’minlamaydi. Keniya, Efiopiya va Yamayka kabi Parij o‘yinlarida eng muvaffaqiyatli kambag‘al davlatlar, birinchi navbatda, imkoniyatidan kelib chiqqan holda yugurish musobaqalarida medallar uchun kurashadi.
Xitoy bejizga iqtisodiyoti yuklalishidan oldin unchalik katta natijalar ko‘rsatmagan va undan so‘ng Olimpiada medallar jadvalida barqaror ravishda ko‘tarilib kelmayapti.
Xulosa qilib aytganda, Marchandga muxlislik qilgan fransiyaliklar kattaroq narsaga muxlislik qilgan. G‘olib jamiyatda suzish uchun!
Izoh (0)