Жорий йилнинг биринчи чорагида Ўзбекистонда икки мингтадан ортиқ кибержиноятлар содир этилди. Бу ҳақда Марказий банкнинг Киберхавфсизлик маркази бошлиғи ўринбосари Даврон Абдуллаев “Дарё” мухбирига берган интервьюсида маълум қилди.
“Марказий банк кредит билан шуғулланмайди”
28 март куни Тошкент шаҳрида Марказий банк ва Асака банк ҳамкорлигида киберхавфсизлик ҳамда молиявий фирибгарликка қарши курашишга доир семинар ўтказилди. Тадбирда Ўзбекистонда молиявий фирибгарликлар сони кундан кун ортиб бораётгани, муаммога қарши курашишни кучайтириш лозимлиги айтилди.
Даврон Абдуллаев фикрига кўра, кибержиноятлар ортишига асосий сабаблардан бири аҳолида молиявий саводхонлик етишмаётгани билан боғлиқ.
“Жорий йилнинг I чорагида икки мингтадан уч мингтагача кибер фирибгарлик жиноятлари содир этилган. Ҳозирда биз асосий эътиборни аҳолини молиявий саводхонлигини ошириш ишларига қаратганмиз. Чунки одамларга фирибгарлар: “Марказий банкданман”, деб қўнғироқ қилса, аҳоли “Марказий банк кредит билан шуғулланаркан”, деб ўйлаб қолмоқда. Кейин телефонига келган кодлар ва “доступ”ни фирибгарларга бериб қўймоқда. Кредит билан шуғулланиш Марказий банк фаолиятига кирмайди. Марказий банк тўғридан тўғри фуқаро билан ҳам ишламайди. Чунки у регулятор ҳисобланади. Марказий банк тижорат банклари ва тўлов ташкилотлари билан ишлайди. Уларга йўналишлари бўйича тавсиялар ва кўрсатмалар беради”, — деди мутахассис.
Одамлар қандай алданади?
Даврон Абдуллаев вазиятни таҳлил қиларкан, кибер фирибгарлик қандай уюштирилаётганига урғу берди.
“Ҳозирги ҳолатларга қаралса, фуқаролар қайси вазиятларда алданиб қоляпти? Фирибгарлар фуқарога телефон қилиб, “Марказий банкданмиз”, деб ўзини таништиради. “Сизни номингизга фалон суммадаги (катта миқдор айтилади) кредит расмийлаштириляпти, бу бизнинг тизимда кўриниб турибди”, дейди. Шунда фуқаро шошиб қолади. Молиявий билими бўлмагани учун “ростдан ҳам номимга кредит расмийлаштирибди”, деб ўйлайди-да, телефонига қанақа код SMS бўлиб келса, ҳаммасини фирибгарларга айтиб қўяди. Ҳатто ўзи билмаган ҳолда телефонидан тўғридан тўғри бошқарувни ҳам фирибгарга бермоқда. Telegram’да экранни иккинчи одамга онлайн кўрсатиб бериш функцияси бор. Ундан фойдаланилса, экранингизда нима қилаётганингиз фирибгарга кўриниб туради. Фирибгарлар шундан фойдаланиб, одамлар номига кредитларни расмийлаштириб олмоқда. Уларни алдамоқда”, — деди у.
“Асосий жиноятлар хориждан содир этилмоқда”
Марказий банк вакилининг маълум қилишича, Ўзбекистондаги кибер фирибгарликларнинг деярли ҳаммаси чет элдан туриб амалга оширилмоқда.
“Аҳолимизга телефон қилаётган фирибгарлар асосан руслар бўлмоқда. Улар ўзбекчани билмайди. Ўзбек фуқарога телефон қиляпти-да, рус тилида “мен Марказий банкданман”, деб ўзини таништиряпти. Ўзбек фуқароларда нега Марказий банк ходими бўлса, ўзбекча гапира олмаяпти, деган шубҳа ҳам пайдо бўлмаяпти. Фирибгарлар асосан чет элдан кибержиноят содир этмоқда. Ўзбекистондан эмас.
“Подмена номера” деган дастур бор. Унда чет элда турган ҳолда ўзбекистонликларга Ўзбекистоннинг мобил рақами орқали қўнғироқ қилиш имкони бор. Сиз ўша дастурдан фойдаланган хориждаги одам билан гаплашиб бўлгач, у рақамга қайта қўнғироқ қилсангиз, мутлақо бошқа одам билан боғланасиз. Одамлар шу орқали кўп алданиб қоляпти”,—деди Даврон Абдуллаев.
Марказий банкнинг маълум қилишича, фирибгарлар Telegram’да “Марказий_Банки_уз” номли сохта канал орқали фуқароларга онлайн кредитлар таклиф этмоқда. Алданган фуқаронинг банк карталарига оид маълумотларни қўлга киритгач, унинг пулларини ўзлаштириш ҳолатлари кўп учрамоқда. Регулятор фуқаролардан бундай хабарларга эътибор қаратмаслик ва банк карталари маълумотларини учинчи шахсларга бермасликни сўраган.
Мутахассислар фикрича, аҳолида молиявий саводхонлик ошса, бу каби фирибгарлик ҳолатлари камаяди. Акс ҳолда муаммо барҳам топиши қийин бўлиши мумкин.
Маълумот учун, 2023 йилнинг январь–ноябрь ойларида Ўзбекистонда 5 минг 500 та кибержиноят содир этилган. Шундан 70 фоизи банк карталари билан боғлиқ фирибгарлик ва ўғрилик жиноятлари ҳисобланади.
Изоҳ (0)