Joriy yilning birinchi choragida O‘zbekistonda ikki mingtadan ortiq kiberjinoyatlar sodir etildi. Bu haqda Markaziy bankning Kiberxavfsizlik markazi boshlig‘i o‘rinbosari Davron Abdullayev “Daryo” muxbiriga bergan intervyusida maʼlum qildi.
“Markaziy bank kredit bilan shug‘ullanmaydi”
28-mart kuni Toshkent shahrida Markaziy bank va Asaka bank hamkorligida kiberxavfsizlik hamda moliyaviy firibgarlikka qarshi kurashishga doir seminar o‘tkazildi. Tadbirda O‘zbekistonda moliyaviy firibgarliklar soni kundan kun ortib borayotgani, muammoga qarshi kurashishni kuchaytirish lozimligi aytildi.
Davron Abdullayev fikriga ko‘ra, kiberjinoyatlar ortishiga asosiy sabablardan biri aholida moliyaviy savodxonlik yetishmayotgani bilan bog‘liq.
“Joriy yilning I choragida ikki mingtadan uch mingtagacha kiber firibgarlik jinoyatlari sodir etilgan. Hozirda biz asosiy eʼtiborni aholini moliyaviy savodxonligini oshirish ishlariga qaratganmiz. Chunki odamlarga firibgarlar: “Markaziy bankdanman”, deb qo‘ng‘iroq qilsa, aholi “Markaziy bank kredit bilan shug‘ullanarkan”, deb o‘ylab qolmoqda. Keyin telefoniga kelgan kodlar va “dostup”ni firibgarlarga berib qo‘ymoqda. Kredit bilan shug‘ullanish Markaziy bank faoliyatiga kirmaydi. Markaziy bank to‘g‘ridan to‘g‘ri fuqaro bilan ham ishlamaydi. Chunki u regulyator hisoblanadi. Markaziy bank tijorat banklari va to‘lov tashkilotlari bilan ishlaydi. Ularga yo‘nalishlari bo‘yicha tavsiyalar va ko‘rsatmalar beradi”, — dedi mutaxassis.
Odamlar qanday aldanadi?
Davron Abdullayev vaziyatni tahlil qilarkan, kiber firibgarlik qanday uyushtirilayotganiga urg‘u berdi.
“Hozirgi holatlarga qaralsa, fuqarolar qaysi vaziyatlarda aldanib qolyapti? Firibgarlar fuqaroga telefon qilib, “Markaziy bankdanmiz”, deb o‘zini tanishtiradi. “Sizni nomingizga falon summadagi (katta miqdor aytiladi) kredit rasmiylashtirilyapti, bu bizning tizimda ko‘rinib turibdi”, deydi. Shunda fuqaro shoshib qoladi. Moliyaviy bilimi bo‘lmagani uchun “rostdan ham nomimga kredit rasmiylashtiribdi”, deb o‘ylaydi-da, telefoniga qanaqa kod SMS bo‘lib kelsa, hammasini firibgarlarga aytib qo‘yadi. Hatto o‘zi bilmagan holda telefonidan to‘g‘ridan to‘g‘ri boshqaruvni ham firibgarga bermoqda. Telegramʼda ekranni ikkinchi odamga onlayn ko‘rsatib berish funksiyasi bor. Undan foydalanilsa, ekraningizda nima qilayotganingiz firibgarga ko‘rinib turadi. Firibgarlar shundan foydalanib, odamlar nomiga kreditlarni rasmiylashtirib olmoqda. Ularni aldamoqda”, — dedi u.
“Asosiy jinoyatlar xorijdan sodir etilmoqda”
Markaziy bank vakilining maʼlum qilishicha, O‘zbekistondagi kiber firibgarliklarning deyarli hammasi chet eldan turib amalga oshirilmoqda.
“Aholimizga telefon qilayotgan firibgarlar asosan ruslar bo‘lmoqda. Ular o‘zbekchani bilmaydi. O‘zbek fuqaroga telefon qilyapti-da, rus tilida “men Markaziy bankdanman”, deb o‘zini tanishtiryapti. O‘zbek fuqarolarda nega Markaziy bank xodimi bo‘lsa, o‘zbekcha gapira olmayapti, degan shubha ham paydo bo‘lmayapti. Firibgarlar asosan chet eldan kiberjinoyat sodir etmoqda. O‘zbekistondan emas.
“Podmena nomera” degan dastur bor. Unda chet elda turgan holda o‘zbekistonliklarga O‘zbekistonning mobil raqami orqali qo‘ng‘iroq qilish imkoni bor. Siz o‘sha dasturdan foydalangan xorijdagi odam bilan gaplashib bo‘lgach, u raqamga qayta qo‘ng‘iroq qilsangiz, mutlaqo boshqa odam bilan bog‘lanasiz. Odamlar shu orqali ko‘p aldanib qolyapti”,—dedi Davron Abdullayev.
Markaziy bankning maʼlum qilishicha, firibgarlar Telegramʼda “Markaziy_Banki_uz” nomli soxta kanal orqali fuqarolarga onlayn kreditlar taklif etmoqda. Aldangan fuqaroning bank kartalariga oid maʼlumotlarni qo‘lga kiritgach, uning pullarini o‘zlashtirish holatlari ko‘p uchramoqda. Regulyator fuqarolardan bunday xabarlarga eʼtibor qaratmaslik va bank kartalari maʼlumotlarini uchinchi shaxslarga bermaslikni so‘ragan.
Mutaxassislar fikricha, aholida moliyaviy savodxonlik oshsa, bu kabi firibgarlik holatlari kamayadi. Aks holda muammo barham topishi qiyin bo‘lishi mumkin.
Maʼlumot uchun, 2023-yilning yanvar–noyabr oylarida O‘zbekistonda 5 ming 500 ta kiberjinoyat sodir etilgan. Shundan 70 foizi bank kartalari bilan bog‘liq firibgarlik va o‘g‘rilik jinoyatlari hisoblanadi.
Izoh (0)