Миллионлаб одамлар (ва эҳтимол сиз ҳам) ҳар куни ишга боришни истамайди. Уларга ёрдам бера оласизми? Маслаҳатчи ва энг кўп бесцеллерлари сотилган ёзувчи Патрик Ленсиони «Нега ҳамма ҳам ишга боришни ёқтирмайди» китобида буни қила олиш мумкин деб айтган. У ходимларни ишга жалб қилиш ҳақидаги ҳақиқат, ушбу ҳодисанинг сабаблари ҳақида батафсил маълумот беради ва кунни «Мен ишга боришни хоҳламайман» деган сўзлар билан бошлаган ҳар бир кишига ёрдам бериш усулларини санаб ўтган. Қуйида Ленсионининг май ойида нашр этилган «Манн, Иванов ва Фербер» китобининг рус тилига таржимасидаги энг қизиқарли парчалар келтирилади.
«Иш мени ҳар доим ўзига жалб қилган, тан олишим керак, бироқ ҳар доим ҳам ижобий маънода эмас. Эсимда, болалигимда катталар, масалан, дадам ҳар куни саккиз соат, ҳатто ундан ҳам кўпроқ ишлаши керак экан деган фикр мени хавотирлантирган. Мен мактабда бундан кам вақт ўтказар ва бунга зўрға чидардим.
Кўплаб ёши катта инсонлар ўз ишларини умуман ёқтирмаслигини айтганида эса, бу мени ҳайратда қолдирган. Инсон нима учун узоқ вақт давомида оиласи ва дўстларидан узоқда бўлиши ва қилаётган ишидан завқланмаслиги кераклигини тушунолмасдим. Эҳтимол, мен ҳам бир кун келиб худди шундай вазиятга тушиб қолишимдан қўрққандирман.
Ўн уч ёшимда ишлай бошлаганимда, меҳнатга қизиқишим янада ортди. Ёзги таътил пайтида катта ресторанда ярим кун ишладим, асосан тўлиқ ставкада ишлайдиган официантлар, идиш ювувчилар, ошпазлар ва барменларга ёрдам бердим. Кейинчалик, коллеж талабаси сифатида мен ёзда яна кун давомида ишлайдиган ходимлар билан банкда кассир бўлиб ишладим. Банкдами, ресторандами, ишим ҳамкасбларимга ёқяптими, деб ўйлаб, вақт ўтиши билан кўпчиликка ёқмайди, деган хулосага келдим. Бу эса менга тинчлик бермади.
Коллежни тугатиб, менежмент соҳаси бўйича маслаҳатчи сифатида биринчи тўлиқ кунлик ишга кирганимда, бу фикрга бўлган иштиёқим бутунлай янги даражага кўтарилди.
Айнан ўшанда мен якшанба кунининг қандай эканини билганман ва бошдан кечирганман. Якшанба куни кўп одамларда дам олиш кунларининг охирида, эртаси куни ишга боришлари аниқ бўлганда, пайдо бўладиган қўрқув ва тушкунлик ҳиссини уйғотади.
Тан олишим керакки, фаолиятимнинг бошида шанба оқшомида якшанбага бўлган интилиш мени енгиб чиққан пайтлар бўлган. Ўшанда мен иш жойига қайтишни жуда истамаганимдан эмас, балки холисона иш қилиб завқ олишимдан хавотирда эдим.
Курсни тамомлаётганимда барча талабалар орасида энг нуфузли ва юқори маошли лавозимлардан бирини олдим. Мен ресторан ошхонасида қолдиқларни сумкаларга жойламадим ёки банк кассасида ёлғиз туриб, касса чекларини санаб ўтирмадим.
Мен Сан-Франциско кўрфазининг ҳайратланарли манзаралари бўлган ажойиб офисда қизиқарли иш қилардим. Ўшанда якшанба кунги соғинчни тушуниб бўлмайдиган нарса деб ўйладим.
Шу пайтгача мен норозиликни бартараф этиш учун тўғри иш топиш кифоя, деган назария тарафдори эдим. Ёмон иш — сизга ёқимсиз муҳитда қўпол муносабатда бўлишлари, зерикарли, кам ҳақ тўланадиган иш. Шундай қилиб, мен қувончнинг калити офисда қизиқарли, яхши маошли иш топиш деган қарорга келдим. Бироқ ушбу мезонларнинг барчасига жавоб берганимдан кейин ҳам, мен ўзимни бахтсиз ҳис қилардим, шунинг учун менга маслаҳат беришлари ёқса керак деб ўйладим.
Менинг ишдан қониқиш назариям қулаб туша бошлади, айниқса, ажойиб лавозимларда кўплаб одамлар билан учраша бошладим. Улар муҳандислар, директорлар, ўқитувчилар — олий маълумотли, чинакам иштиёқ ва қизиқишлар асосида ўз йўлини синчковлик билан танлаган одамлар эди. Шунга қарамай, улар шубҳасиз бахтсиз эди.
Унча яхши иши бўлмаган ва шу билан бирга ундан завқланадиган одамларни: боғбонлар, официантлар, меҳмонхоналардаги хизматкорларни учратганимда фикрларимнинг барчаси ўзгариб кетди. Шундан сўнг, менда ишга қониқиш ўйлаганимдан ҳам кўпроқ нарса экани аён бўлди. Мен бу масалага иш нафақат менинг, балки менинг ҳаётимни фожиага айлантира оладиган воқеа сифатида қарадим.
«Фожиа» сўзи муболаға эмас. Кўплаб одамлар ҳар куни азоб чекади, оиласи ва дўстларини иш учун ташлаб кетади. У ерда эса фақат бахтсиз бўлади ва ғазабланади. Вақт ўтиши билан зерикарли оғриқ ҳатто энг кучлиларнинг ҳам ўзига бўлган ишончи ва иштиёқига путур етказиши мумкин ва бу, ўз навбатида, сезилмас, аммо уларнинг турмуш ўртоқлари, болалари ва дўстларида чуқур акс этади.
Бу ҳодиса нафақат одамларни бахтсиз қилади, балки ташкилотларга ҳам улкан таъсир кўрсатади. Ходимларнинг норозилигини аниқлаш қийин бўлса ҳам, бу иш фаолиятига, унинг айланмаси ва инсонларнинг маънавиятига бевосита таъсир қилади, буларнинг барчаси компания бюджетига зарар етказади.
Бироқ мен сизни огоҳлантиришим керак: таклиф қилаётганим бир қарашда кулгили, содда ва равшан кўринади. Мен бундан хабардорман ва очиғи, бундан бироз қўрқаман. Аммо қанчадан-қанча раҳбарлар бу ғояларни ҳаётга татбиқ этмаётгани ва шу туфайли қанчадан-қанча одамлар қониқарсиз ишларда азоб чекишда давом этаётгани ҳақида ўйласам, оддийлик ва равшанлик ҳозир керак, деган хулосага келаман. Бундан ташқари, мен бунга аминман.
XVIII асрда Семюел Жонсон ёзганидек, (инглиз адабиётшуноси, луғацҳуноси ва маърифатпарвар шоири), одамларга кўрсатмалардан кўра кўпроқ эслатмалар керак бўлади. Мен чин дилдан умид қиламан бу кичик китоб сизга бошқа одамларнинг (ва балки ўзингизнинг) ишини янада фойдали ва қизиқарли қилишингизга ёрдам берадиган оддий ва кучли эслатмадир.
Қониқарсиз иш ёмон иш билан бир хил эмас. Гўзалликда бўлгани каби, ёмон ишнинг таърифи ҳам индивидуал. Баъзи одамлар жисмоний меҳнатни ёки жазирама қуёш остида узоқ вақт ишлашни ёқтирмайди. Бошқалар эса кам иш ҳақига эътибор беради. Учинчидан, иш ёмон кўринади, чунки офис уйдан узоқда жойлашган ёки компьютерда узоқ вақт ўтириш керак.
Буларнинг барчаси инсоннинг нимани қадрлаши ва унга нима завқ бағишлашига боғлиқ. Бироқ норозилик нима эканлигини ҳамма билади. Кун тугашини ўйлаб ишга боришдан қўрқиб қолган пайтларингиз ҳам бўлган. Бу каби ишлар ҳамма жойда: консалтинг фирмаларида, телевизорда, банкларда, мактабларда, черковларда, дастурий таъминот компанияларида, футбол жамоаларида ва кўнгилочар боғларда бўлиши мумкин. Норозилик лавозимга боғлиқ эмас, бу ижроия идоралари, қабулхоналар ва хатларни саралаш хоналарига таъсир қилади.
Қониқишнинг иш мажбуриятлари билан ҳеч қандай алоқаси йўқлигини тушуниш муҳим. Профессионал баскетболчилар бахтсиз, аммо кийим алмаштириш хонасини тозалаётган аёл ишидан мамнун бўлиши мумкин. Йилига чорак миллион ишлайдиган маркетинг бошлиғи азоб чекиши мумкин ва унга тайёрлайдиган официант ўз ишидан маъно, қувонч топиши мумкин. Ҳамма муаммо шунда. Норозилик чегара билмайди, уни тушуниш қийин ва ҳеч ким ундан ҳимояланмайди.
Агар сиз бошқалар сизни тушунишини ва шахс сифатида билишини ҳис қилсангиз, ташкилот ёки жамоани (ҳатто оилани) тарк этишга қарор қилиш анча қийинроқ. Менежер ходимга энг кучли таъсир кўрсатадиган шахс. Бирор кишига шахсий қизиқиш билдириш нимани англатади? Мен раҳбарлар ўз қўл остидаги бошқарув мураббийларига ёқтирадиган мусиқаларни тинглашни ва севимли телекўрсатувларини томоша қилишни маслаҳат беришини эшитганман. Ўйлайманки, бу баъзи вазиятларда зарар қилмайди.
Бир километр узоқликдаги ходимлар «биродарлик қилиш» учун сохта ҳаракатни ўрганадилар. «Маданий акс эттириш» билан боғлиқ яна бир муаммо (агар у умуман мавжуд бўлса) бу жуда умумлаштирилган ва стереотипик бўлиб, кўпинча ходимларда уларга қандайдир оммавий бўлгандек қараш ҳиссини кучайтиради.
Шахссизлик ва кўринмаслик туйғусини йўқ қилишнинг энг яхши усули — бу ходимларингиз билан танишиш. Уларнинг ҳар бири билан ўтириб, ҳаётларида нималар бўлаётганини сўрашга вақт ажратинг. Баъзи менежерлар бундан рефлексли равишда қочади, чунки уларга интервьюда бундай саволларни бериш қонунга зид экани айтилган.
Мен раҳбар ходимга қизиқиши керак деганимда, чинакам қизиқишни назарда тутяпман. Одамларни самарали бошқариш маълум даражада ҳамдардликни талаб қилади. Менежер инсон нима учун эрталаб ётоқдан туриши, унинг хаёлида нима борлиги ва унга яхши бўлишига қандай ёрдам бериш кераклиги билан қизиқиши керак.
Қизиқишни кучайтириш, қайта-қайта кўрсатиш керак. Ходимнинг қизи рақсга тушишни яхши кўришини билиш бошқа, жума кунги чиқишлар қандай ўтганини сўраш бошқа нарса. Қўл остидаги ходимнинг ота-онаси билан яшашини билиш жуда ёқимли, лекин уларнинг исмларини билиш ва касал бўлганида ўзларини қандай ҳис қилишларини сўраш бу бошқа даража.
Агар бу сентиментал туюлса, менежерингиз сизга ва ҳаётингизга чинакам қизиқиш билдира бошласа, ўзингиз буни қадрлайсизми ёки йўқлигини ўйлаб кўринг. Агар кўзингизни юмсангиз ва бу дастурий таъминотни ишлаб чиқиш, йиғиш линияси ёки бухгалтерия ҳисоби билан унчалик боғлиқ эмас деб ўйласангиз, сабрли бўлинг: сизга эслатиб ўтаманки, ҳеч ким эрталаб ётоқдан компьютер дастурлари ёзиш, мебель йиғиш ёки бирон бир иш бажариш учун турмайди.
Инсонлар ҳаёт кечириш учун ўрнидан туради ва иш вазифалари шунчаки элемент ҳисобланади. Одамлар фақат ишчи сифатида эмас, балки одамлар сифатида бошқарилишни хоҳлашади.
Агар сиз ҳали ҳам бу мантиқий ёки сизга тегишли эканлигига ишончингиз комил бўлмаса, бошқарув лавозимини тарк этиш ва индивидуал ҳисса қўшиш имконини берадиган иш топиш ҳақида ўйлаш вақти келди. Аммо менинг назаримда иккита аждарҳо бор, уларни ўлдириш керак.
Кераксизлик
Баъзилар кўплаб спортчилар, рок юлдузлари ва актёрлар тартибсизлик ва бахтсизликда яшашига ҳайрон бўлади. Гиёҳванд моддалар, спиртли ичимликлар ва моддий бойликларга бўлган муҳаббатни айбдор қилиб кўрсатиш осон, лекин менимча, булар чуқурроқ сабабнинг аломатлари: кераксиз бўлишидан қўрқиш.
Мен бу мисолни келтиряпман, чунки бошқалардан кўра кўпроқ маош оладиган, севимли бўлиб кўринган иш билан шуғулланадиган, диққат ва ҳайрат нурига чўмилаётган одам нима учун бахтсиз бўлиши мумкинлигини тушуниш қийин ва нега қариялар уйидаги ҳамшира, черков қўриқчиси ёки ўрта мактаб волейбол мураббийи, рок юлдузи ёки спортчи эга бўлган даромаднинг атиги бир қисмини олишларига қарамай, бахтли бўлиши мумкин.
Менимча, жавоб эҳтиёжга, бошқа одамларнинг ҳаётига таъсирига боғлиқ. Инсон бошқаларга муҳтожлигини ҳис қилиши ва бу ҳақда деярли ҳар куни эслатиши керак. У фақат ўзига хизмат қилиш эмас, балки бошқаларга ёрдам беришини билиши керак.
Бирор киши ўз таъсирини бошқаларнинг ҳаётига кўришни тўхтатганда ёки ундан ҳам ёмони, умуман таъсири йўқ деган хулосага келганда, у психологик жиҳатдан ўлишни бошлайди.
Кимлардир аслида рок юлдузлари, спортчилар ва актёрлар бошқаларга таъсир қилади ва мен бунга қўшилишга тайёрман. Бироқ улар кўпинча буни сезмайди ёки мос имкониятлардан фойдалана олмайди. Ўз ишларида улар бошқа одамларнинг кундалик ҳаёти билан аниқ алоқаси бўлмаган бир қатор алоҳида ҳаракатларни кўради.
Ўз ишининг долзарблигини аниқлаш учун барча одамлар, хоҳ улар рок юлдузлари, хоҳ дастурий таъминот муҳандиси ёки ўқитувчи бўлсин, иккита саволга жавоб беришлари керак ва уларнинг менежери буни амалга оширишда ёрдам бериши керак.
Ким?
Биринчи саволга жавоб бериш керак: «Мен кимга ёрдам беряпман?» Шубҳасиз, қидирув мижозлардан бошланиши керак. Стюардессалар, тез тайёрланадиган кассирлар, ўқитувчилар, руҳонийлар, шифокорлар, официантлар ва сотувчилар учун ҳамма нарса оддий. Бироқ хизмат кўрсатиш соҳасидан ташқарида бўлган кўп одамлар, бош директордан бухгалтерия ходимигача, ахборот технологиялари бўлими бошлиғигача, мижозлар билан нисбатан кам мулоқот қилади.
Ушбу тоифага умумий жавоб ‘ички мижозлар’, бошқа ходимлар ва бўлимлардир. Баъзилар буни эшитиб, «Бизнинг компаниямизда ҳамма мижозларга хизмат қилиши керак», — дейишади ва мен бу борада баҳслашмайман.
Бироқ бу ҳар бир киши ҳар куни мижозлар ҳаётига таъсир ўтказиш имкониятига эга эканлигини англатмайди ва инсон камдан-кам учрайдиган одамга таъсир қилишдан завқланади. ‘Сиз кимнинг ҳаётига таъсир қиляпсиз?’ деган саволга жавоб бераётганда, бош директор, албатта, етакчилик гуруҳини эслатиши керак. Бухгалтерлар учун бу молия бўлими ёки улар хизмат кўрсатадиган компаниянинг бошқа бўлими бошлиғи бўлиши мумкин.
Хизмат сифатида етакчилик концепсиясига зид равишда (бу менга жуда ёқади), баъзида менежер ўз ходимларига уларнинг иши унга жиддий таъсир қилишини тушунишига ёрдам бериши керак. Бу ғояни ҳазм қилиш қийин, чунки у ўз ходимларининг манфаатларидан фойдаланадиган, уларни боғлаб қўядиган ва топшириқларни бажарувчи худбин менежерларнинг тасвирларини келтириб чиқаради. Шу сабабли, менежерлар кўпинча ўз ходимларининг иши уларнинг қониқишлари ва мартаба ривожланишига реал таъсирини камайтиради.
Изоҳ (0)