Афғонистон томонидан хавф солаётган қанотли ёв, Қўқонда Ленин ўрнига Мунаввар қори, тўрткўллик боғча болалари учун «Волга». Ўзбек матбуоти 10 майда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир энг яхши устозлигича қолаверади.

Ҳам Ўзбекистоннинг, ҳам жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Бундан ўн йиллар аввал айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — буларнинг барини «Кун матбуоти тарихи» рукни орқали кузатиб бориш мумкин.

90 йил аввал. 10 май, сешанба

Бош мавзу — Франция президенти Пол Думернинг россиялик муҳожир Павел Горгулов томонидан ўлдирилишининг янги тафсилотлари ва бу воқеага жаҳон жамоатчилигининг муносабатлари. Масалан, Германия матбуотининг фикрича, «Горгуловнинг отишидан мақсад — Шўро-Франция муносабатларини ёмонлатиш эди». Айни вақтда, инглиз матбуоти «жуда жиддийлашаверманглар-эй» демоқчидек: «Думерга суиқасд қилган Горгуловнинг ақли жойида эмас, бу ҳодиса ҳеч қандай катта сиёсий оқибатларни туғдирмаяжак... Бу ўлдиришнинг сиёсий оқибати бўлар, деган фикр ҳам жиноятнинг ўзи сингари бўлмағур бир нарсадир».

«Қизил Ўзбекистон» газетаси биринчи саҳифасининг салкам ярми «Қанотли ёвларга бир ғўза ҳам ем бўлмасин» номли рукнга ажратилган. «Бутун жамоатчилик чигирткани тинч қўймасликка сафарбар қилинсин», деган сўзлар билан бошланади шу рукндаги «Афғонистон томонидан қанотли ёв хавф солади» сарлавҳали хабар.

Бадриддинов суди давом этмоқда, ўзбек совет газеталари эса жараённи (табиийки, бир ёқлама) ёритмоқда. Суд давомида прокурор Катаняннинг гувоҳ Шоҳид Юсуповга бераётган саволини кўринг (бу гувоҳ аввалроқ Олий суд раиси Саъдулла Қосимовга қарши «қосимовчилик иши»да ҳам фаоллик кўрсатган): «Аҳмадхонов маориф мудири бўлиб турганида мактабларда кўпроқ кимларнинг расмлари кўзга ташланар эди?». Гувоҳ Юсуповнинг жавоби: «У вақтда Қўқон мактабларининг бир мунчаларида Ленин расми ўрнида Мунаввар қори ва Туркиянинг буржуазия ёзувчиларининг расмлари кўпроқ учрар эди».

60 йил аввал. 10 май, пайшанба

Ленинча миллий сиёсат тантанасига бағишланган Тошкент конференциясидаги делегатларнинг чиқишларидан яна айрим лавҳаларни эътиборингизга ҳавола қилмоқ жоиз. Масалан, ўзбекистонлик делегат «10 йил ичида Ўзбекистоннинг экспорт ҳажми беш баравар кўпайгани» ҳақида айтмоқда:

Латвиялик делегатнинг бу сўзлари ғаройиб (ва айрим мамлакат вакилларининг бугун ҳам оғиз йиртиб айтадиган айрим гапларига жуда ўхшаш): «Биринчи Жаҳон урушидан кейин Латвия Россиядан ажратиб олингани натижасида, мамлакатнинг нисбатан юксак даражада тараққий этган экономикаси инқирозга учради. Буржуа Латвияси йирик империалистик давлатларнинг аграр-хом ашё қўшоғига айланиб қолди. Латвия Совет Иттифоқи составига кирганидан кейингина... социалистик экономикага мустаҳкам негизлар солинди. Ҳозирги Латвия юксак даражада тараққий этган индустриал-колхоз республикасидир».

Тожикистонлик делегатнинг тушунтиришича, Россия Қримни Украинага таркибига қўшишни мақсадга мувофиқ деб топиши ёки Қозоғистоннинг Бўстонлиқ туманини Ўзбекистонга топшириш тўғрисидаги қарори «социалистик миллатлар ўртасидаги дўстона муносабатларнинг ривожланиши ва уларнинг яқинлашиши» рамзидир.

Ҳар баҳорда шу бўлар такрор: «19 апрелдан 20 апрелга ўтар кечаси бўлган совуқ кўпгина област ва раёнларда боғ ва токзорларга зарар етказди, ҳосилнинг бир қисми нобуд бўлди».

Тўрткўл туманидаги Калтаминор қишлоғидаги болалар боғчаларга иккита «Волга» автомобили берилган: «Узоқ участкалардаги болалар ана шу машиналарда боғчага олиб келинади ва кечқурун уйларига олиб бориб қўйилади».

«Андижон областининг маркази йилдан йилга ўзгариб, гўзаллашиб бормоқда... Сиз Андижон шаҳрининг соя-салқин ва обод кўчаларидан бири — Алишер Навоий проспектини кўриб турибсиз»:

Кўриб турганингиз бу хотин-қизлар — Тошкент вилояти Калинин раёнидаги Собир Раҳимов номли колхознинг илғор сут соғувчилари. «Улар ҳар бир сигирдан топшириқдаги 4,5 минг литр ўрнига 5 минг литрдан сут соғиб олиш учун бир-бирлари билан мусобақалашганлар» (сутнинг эгаси ҳисобланган сигирлар бу режадан қанчалик бохабар — бу ҳақда маълум қилинмаган).

Хориж хабарлари саҳифасидан: Афғонистонда СССР ёрдами билан электр станция қурилиб, фойдаланишга топширилган. «Афғонистон бош министри Сардо Муҳаммад Довуд ГЭС қурилишида қатнашган совет мутахассисларига ташаккур изҳор қилди» (орадан 11 йил ўтиб, бу бош вазир Зоҳиршоҳни ағдаради ва республикага айлантирилган янги Афғонистон раҳбари бўлади).

30 йил аввал. 10 май, якшанба

1992 йил 10 май куни Ўзбекистонда марказий газеталар чоп этилмаган.Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди