Лувр музейида ўз хонаси ва почта қутиси бор санъат асари. 3 ноябрь – «Мона Лиза» афсонасининг бошланиши

1507 йил 3 ноябрь куни Лиза Чералдини Леонардо да Винчига портрет буюртма қилган эди. Шу тариқа бугун бутун дунё санъат ихлосмандлари учун севимли бўлган машҳур санъат асари «Мона Лиза» яратилди. «Дарё» сана муносабати билан «Мона Лиза»нинг яратилиш тарихи ва у ҳақдаги қизиқарли маълумотлар билан таништиради.  

Ҳар бир сайёҳ Париж шаҳрига ташриф буюрар экан, Лувр музейига боришни ва италиялик рассом Леонардо да Винчининг «Мона Лиза» картинасини кўришни ният қилади. Дунёнинг энг машҳур сурати «Мона Лиза» – италян мусаввири Леонардо да Винчи томонидан, тахминан, 1503 йилда чизилган. Сурат Уйғониш давридан бугунги кунгача санъат намуналари ичида энг машҳурларидан бири ҳисобланади.

Бутун дунёга машҳур «Мона Лиза» картинаси беш асрдан кўпроқ вақтдан бери ўз яратилиш тарихини сир сақлаб келмоқда. Рассом уни полотно устида, ҳатто сафар-саёҳатлари пайтида ҳам ундан ажралмаган ҳолда 15 йил ишлаган дейилади манбаларда. Қизиғи шундаки, ҳозиргача бутун дунё олимлари «Жоконда» (картинанинг иккинчи номи) табассуми ортида нима яширинганини билиш устида бош қотиради. Кўплаб фаразлар илгари сурилган бўлса ҳам улардан ҳеч бири нима учун «Мона Лиза» картинаси 500 йилдан сўнг ҳам ўз сирларини очишни истамаётганини тушунтириб беролмайди.

Машҳур Леонардо да Винчи ҳақида

Леонардо да Винчи (1452–1519) сирли мусаввир, олим. «Мона Лиза» жумбоғи ортидан мусаввир шахсига бўлган қизиқиш йилдан йилга ошиб бораверади. Асарда, аслида, ким тасвирлангани ҳақидаги тахминлар кўп, аммо булар картинанинг яратилиш тарихига оид сирни ошкор қилолмайди.

Рассом атрофидаги реалликни, ҳақиқий ҳолатни кузатишни хуш кўрарди. У диққатга сазовор нима кўрса, белгилаб борадиган ён дафтаридан сира айрилмасди. Яхши тараққий этган ички кузатувчанлик, илмнинг турли-туман соҳаларидаги чуқур билими туфайли Леонардо шундай хулосага келади: бир бутун бўлиб кўринаётган ҳар бир нарса-буюм, аслида, қисмлардан, парчалардан иборатдир, бу парчалар эса мутаносиблик, деб аталадиган маълум қонун асосида бир бутунга айланади.

Леонардо да Винчи ўз изланишларида Қадимги Миср, Юнонистонда маълум бўлган ва санъатнинг турфа асарларида кенг қўлланган «Олтин кесим ёки илоҳий нисбат»га жуда яқинлашиб қолганди.

«Жоконда»нинг сири нимада?

Леонардо да Винчи нафақат мусаввир, балки математик ҳам эди. Бутун умри давомида у санъатни рақамлар билан боғлашга уринди. Ўз асарларида Фибоначчининг рақамлар тадрижийлиги деб номланган белгилардан фойдаланди. «Мона Лиза» – Леонардонинг мусаввир сифатидаги энг юксак ютуғи, унинг карьерасида ўзига хос чўққи. «Мона» номи – «Мадонна» сўзининг қисқартмаси, «мй ладй», яъни «хоним афандим» маъносини англатади.

Картинанинг яна бир номи – «Жоконда» эса полотно қаҳрамонининг эри — Францессо Гиосондо деган бой ипак савдогари фамилиясидан олинган, бу расмий маълумот бўлса-да, бироқ ҳеч қандай исботга эга эмас. Айрим тадқиқотчилар картинада бегуноҳ аёл қиёфасида тасвирланган Леонардонинг ўзини кўради. Бу сирли табассумли аёл ким бўлмасин, айни вақтда унинг шахсияти эмас, балки картинанинг яратилиш техникаси муҳим.

Яширин белгилар

Айрим тадқиқотчиларнинг таъкидлашича, картинадаги бўёқ қатлами тагида яна бир нечта тасвир яширинган. Эҳтимол, рассом шунчаки машқ қилгандир, аммо олимларнинг аксариятининг ишончи комилки, бу ҳаракат маълум бир мақсад билан амалга оширилган: Леонардо бўёқ тагига расмий фанга ҳали маълум бўлмаган тимсол ва белгиларни яширган деб қаралади.

Аммо булар «Мона Лиза» портрети ўзида яширган сирнинг ҳаммаси эмас. Тадқиқотчилар унинг жумбоғини ечишга қанчалик кўп уринса, кўз ўнгиларида шунча кўп сир намоён бўла бошлайди. Тарихчилар таъкидлашадики, Леонардо да Винчи аёл ибтидосининг мафтуни, Она Маъбуда култининг тарғиботчиси эди. Балки, шунинг учун ҳам унинг «Жоконда»си шу қадар жозибали ва сирли жилмайганича, ўз яратилишининг тарихини беш асрдан бери яшириб келмоқда деб ҳисобланади.