1507-yil 3-noyabr kuni Liza Cheraldini Leonardo da Vinchiga portret buyurtma qilgan edi. Shu tariqa bugun butun dunyo san’at ixlosmandlari uchun sevimli bo‘lgan mashhur san’at asari “Mona Liza” yaratildi. “Daryo” sana munosabati bilan “Mona Liza”ning yaratilish tarixi va u haqdagi qiziqarli ma’lumotlar bilan tanishtiradi.
Har bir sayyoh Parij shahriga tashrif buyurar ekan, Luvr muzeyiga borishni va italiyalik rassom Leonardo da Vinchining “Mona Liza” kartinasini ko‘rishni niyat qiladi. Dunyoning eng mashhur surati “Mona Liza” – italyan musavviri Leonardo da Vinchi tomonidan, taxminan, 1503-yilda chizilgan. Surat Uyg‘onish davridan bugungi kungacha san’at namunalari ichida eng mashhurlaridan biri hisoblanadi.
Butun dunyoga mashhur “Mona Liza” kartinasi besh asrdan ko‘proq vaqtdan beri o‘z yaratilish tarixini sir saqlab kelmoqda. Rassom uni polotno ustida, hatto safar-sayohatlari paytida ham undan ajralmagan holda 15 yil ishlagan deyiladi manbalarda. Qizig‘i shundaki, hozirgacha butun dunyo olimlari “Jokonda” (kartinaning ikkinchi nomi) tabassumi ortida nima yashiringanini bilish ustida bosh qotiradi. Ko‘plab farazlar ilgari surilgan bo‘lsa ham ulardan hech biri nima uchun “Mona Liza” kartinasi 500 yildan so‘ng ham o‘z sirlarini ochishni istamayotganini tushuntirib berolmaydi.
Mashhur Leonardo da Vinchi haqida
Leonardo da Vinchi (1452–1519) sirli musavvir, olim. “Mona Liza” jumbog‘i ortidan musavvir shaxsiga bo‘lgan qiziqish yildan yilga oshib boraveradi. Asarda, aslida, kim tasvirlangani haqidagi taxminlar ko‘p, ammo bular kartinaning yaratilish tarixiga oid sirni oshkor qilolmaydi.
Rassom atrofidagi reallikni, haqiqiy holatni kuzatishni xush ko‘rardi. U diqqatga sazovor nima ko‘rsa, belgilab boradigan yon daftaridan sira ayrilmasdi. Yaxshi taraqqiy etgan ichki kuzatuvchanlik, ilmning turli-tuman sohalaridagi chuqur bilimi tufayli Leonardo shunday xulosaga keladi: bir butun bo‘lib ko‘rinayotgan har bir narsa-buyum, aslida, qismlardan, parchalardan iboratdir, bu parchalar esa mutanosiblik, deb ataladigan ma’lum qonun asosida bir butunga aylanadi.
Leonardo da Vinchi o‘z izlanishlarida Qadimgi Misr, Yunonistonda ma’lum bo‘lgan va san’atning turfa asarlarida keng qo‘llangan “Oltin kesim yoki ilohiy nisbat”ga juda yaqinlashib qolgandi.
“Jokonda”ning siri nimada?
Leonardo da Vinchi nafaqat musavvir, balki matematik ham edi. Butun umri davomida u san’atni raqamlar bilan bog‘lashga urindi. O‘z asarlarida Fibonachchining raqamlar tadrijiyligi deb nomlangan belgilardan foydalandi. “Mona Liza” – Leonardoning musavvir sifatidagi eng yuksak yutug‘i, uning karyerasida o‘ziga xos cho‘qqi. “Mona” nomi – “Madonna” so‘zining qisqartmasi, “my lady”, ya’ni “xonim afandim” ma’nosini anglatadi.
Kartinaning yana bir nomi – “Jokonda” esa polotno qahramonining eri — Fransesco Giosondo degan boy ipak savdogari familiyasidan olingan, bu rasmiy ma’lumot bo‘lsa-da, biroq hech qanday isbotga ega emas. Ayrim tadqiqotchilar kartinada begunoh ayol qiyofasida tasvirlangan Leonardoning o‘zini ko‘radi. Bu sirli tabassumli ayol kim bo‘lmasin, ayni vaqtda uning shaxsiyati emas, balki kartinaning yaratilish texnikasi muhim.
Yashirin belgilar
Ayrim tadqiqotchilarning ta’kidlashicha, kartinadagi bo‘yoq qatlami tagida yana bir nechta tasvir yashiringan. Ehtimol, rassom shunchaki mashq qilgandir, ammo olimlarning aksariyatining ishonchi komilki, bu harakat ma’lum bir maqsad bilan amalga oshirilgan: Leonardo bo‘yoq tagiga rasmiy fanga hali ma’lum bo‘lmagan timsol va belgilarni yashirgan deb qaraladi.Ammo bular “Mona Liza” portreti o‘zida yashirgan sirning hammasi emas. Tadqiqotchilar uning jumbog‘ini yechishga qanchalik ko‘p urinsa, ko‘z o‘ngilarida shuncha ko‘p sir namoyon bo‘la boshlaydi. Tarixchilar ta’kidlashadiki, Leonardo da Vinchi ayol ibtidosining maftuni, Ona Ma’buda kultining targ‘ibotchisi edi. Balki, shuning uchun ham uning “Jokonda”si shu qadar jozibali va sirli jilmayganicha, o‘z yaratilishining tarixini besh asrdan beri yashirib kelmoqda deb hisoblanadi.
Qiziqarli faktlar:
- Da Vinchi asarini Italiyada boshlagan bo‘lsa ham, Fransiyada nihoyasiga yetkazgan;
- Da Vinchining shoh asari, ko‘pchilik o‘ylaganidek, matoga emas, terak taxtasiga chizilgan;
- Luvr muzeyida 2003-yilda to‘rt yillik kapital ta’mirlash ishlari boshlangan. Ta’mirlash jarayonida “Jokonda”ga maxsus xona ajratilgan;
- 2010-yilda Italiya madaniy meros milliy qo‘mitasi xodimlari mikroskopik tekshiruv natijasida “Jokonda”ning o‘ng ko‘zida L.V. harflari yozilganini aniqlagan;
- Rasm Luvr muzeyiga kelgan kunidan boshlab unga sevgi maktublari va gullar kela boshlagan. Hatto uning maxsus pochta qutisi ham bo‘lgan;
- Fransiya mulkchilik qonuniga muvofiq, bu san’at durdonasi sotuvga qo‘yilishi mumkin emas. Luvr muzeyi kolleksiyasi sifatida “Mona Liza” jamoatchilik mulki hisoblanadi.
Izoh (0)