1990 йил 18 декабрь куни БМТ бош ассамблеяси Меҳнат муҳожирлари ва уларнинг оила азоларининг ҳуқуқлари ҳимояси ҳақидаги халқаро конвенцияни қабул қилди. 2004 йилдан бошлаб БМТ ушбу санани Халқаро муҳожирлар куни сифатида нишонлашни татбиқ этди. Шу сана муносабати билан «Дарё» колумнисти Жаҳонгир Остонов миграция ва мигрантлар ҳақида сўз юритади.
Миграция – инсоният тамаддунидан буён мавжуд бўлган муқаррар ҳодиса
Юридик жиҳатдан мигрант термининг бирор изоҳи йўқ. Шунга қарамай, БМТнинг фикрича, ўз мамлакати ҳудудидан ташқари бир жойда бир йилдан ортиқ истиқомат қилган ҳар қандай одам мигрант бўла олади. Ватанни тарк этиш сабаби муҳим аҳамият касб этмайди. Ўз хоҳиши биланми, хоҳишидан ташқарими, бунинг аҳамияти йўқ.
Кўпчилигимиз мигрант деганда яшаб турган жойини мажбуран тарк этган одамни тушунамиз. Аксарият мигрантлар мамлакатини қуйидаги сабаблар туфайли тарк этишга мажбур бўлади: қуролли можаро, этник таъқиб, табиий офатлар ёки қашшоқлик. Лекин, юқорида таъкидлаганимиздек, мигрантлар молиявий ҳолати сабабидан ихтиёрий равишда ватанни бир қанча муддатга тарк этиши мумкин. Бу Марказий Осиё республикаларидан Россияга бориб ишлашга ўхшайди. Бу жараёнлар мамлакатлар ривожланиши учун муҳим омиллардан бири бўлиб хизмат қилади. Хоҳ жўнатувчи мамлакат бўлсин, хоҳ қабул қилувчи. Шу нарса исботини топганки, мигрантлар иқтисодий, ижтимоий ва маданий ривожланишга ҳиссасини қўшади. Айниқса ватанда қолган оилаларига жўнатилган пул оиланинг иқтисодий аҳволини ўнглашга ва таълим, соғлиқ каби ижтимоий муаммоларни ҳал қилишда муҳим омил бўлиб хизмат қилади. Шунингдек, мамлакат валюта эҳтиёжининг маълум қисми мигрантлар жўнатган пул ҳисобидан қондирилади.
Миграция – доимий жараён. Аммо глобализация ушбу феномен тезлашишига олиб келмоқда. Одамлар бугун осонлик билан бир жойдан иккинчи жойга кўчмоқда, охирги йиллардаги ўсиш ва халқаро меҳнат бозорининг узвий боғлиқлиги иқтисодий миграция жараёни ўсишига сабаб бўлмоқда. 2017 йилги статистик маълумотга қараганда, бугунги кунда дунёда 258 миллиондан ортиқ муҳожир бор. Уларнинг аксарияти ўз юртини қуролли можаро сабаб тарк этишга мажбур бўлган.
Қочқин ва мигрант ўртасида қандай фарқ бор?
Мигрант қочқин дея эътироф этилиши учун халқаро ҳуқуқнинг бир қатор нормаларига жавоб бериши керак. Қочқинлар мавқеи бўйича Халқаро конвенцияга (1951 йил, 28 июль) мувофиқ, ўзи яшаб турган мамлакат ҳудудининг ирқи, дини, миллати, ижтимоий келиб чиқиши, бирор ижтимоий гуруҳга аъзолиги, сиёсий қарашлари туфайли таъқибга учрагани ва ҳаётига хавф бўлган ҳолатда тарк этган, халқаро ҳамжамиятдан ўзини ҳимоя қилишни сўраган шахсларга нисбатан қочқин мақоми ишлатилиши мумкин.
Қочқин деб тан олиниши учун мигрант ҳаётига ҳақиқатан хавф борлигини исботлай олиши керак. Қочқин мақомини сўраб мурожаат қилганларнинг ҳаммаси ҳам бу мақомни ола билмайди. Охирги йиллардаги қочоқларнинг аксарияти мамлакатда қуролли можаролар юз бераётган давлатлар фуқароларидир: Сурия, Ироқ, Афғонистон, Ливия, Жанубий Судан ва бошқалар. БМТнинг Қочқинлар масалалари бўйича юқори комиссариятига кўра, бу давлатлардан келаётган фуқаролар ҳаётига тажовуз ҳақида исбот келтиришига ҳожат йўқ. Бу қочқинлар прима фаcиэ мақомидаги қочқинлардир.
Юқори комиссариатнинг ҳисоб-китобига қараганда, 258 миллион мигрантнинг 68,5 миллиони мамлакатини уруш, зўравонлик ва таъқиб туфайли тарк этишга мажбур бўлганлардир. Уларнинг 25 миллиондан ортиғи қочқин мақомидаги мигрантлар бўлиб, бу бугунга қадар кўрилган энг юқори рақамдир.
Ҳар икки сонияда бир киши ўз юртидан бутунлай чиқиб кетмоқда
Бугунги кундаги қочқинлик ва кўчишларнинг асосий сабаблари қуролли можаролар, зўравонлик, сиёсий қатағонлар ва инсон ҳуқуқларининг бузилишидир. Энг кўп қочоқ Сурия ҳисобига тўғри келмоқда. Ҳозирда 6,3 миллион суриялик қочоқ мақомида истиқомат қилиб келмоқда.
Иккинчи жаҳон урушидан буён инсонларининг қуролли можаролар туфайли юртини тарк этиш ҳажми илк бор юқори нуқтага етди. Сурияни қуролли можаро туфайли 12 миллион (аҳолисининг 66 фоизи) киши тарк этган бўлса, Афғонистондан 2,6 миллион, Жанубий Судандан 2,4 миллион киши қўшни мамлакат ҳудудига қочиб ўтишга мажбур бўлди.
Мамлакат ичида юз берадиган миграцион ҳолатлар ҳам учраб туради. 2017 йил ҳолати бўйича 40 миллион одам маълум сабабларга кўра мамлакати ҳудудида қочиб юришга мажбур бўлган. Ички миграция борасида Ироқ, Сурия ва Колумбия давлатлари етакчилик қилмоқда.
Мигрантлар ва қочқинлар ҳуқуқлари ҳимояси борасида қандай ишлар амалга оширилди?
2016 йил 19 сентябрь куни БМТ Бош ассамблеяси ўз юртини мажбуран тарк этган миллионлаб кишилар ҳуқуқларининг ҳимояси орасида чора тадирларни кўзда тутувчи Нью-Йорк декларациясини қабул қилди.
Декларацияга мувофиқ аъзо мамлакатлар:
- мигрантлар ва қочоқлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш;
- уларнинг ҳаётини қутқариш;
- қуролли можаро туфайли абгор ҳолга келган давлатлардан келган мигрантларга ва табиий офатдан зарар кўрган мигрантларга ёрдам бериш;
- қочқин ва муҳожирларни қабул қилиш ва жавобгарликни қўллаб-қувватлаш;
- халқаро конференциялар ўтказишга эришиш учун музокаралар олиб боришни бошлаш;
- хавфсиз, тартибли ва доимий миграция учун халқаро келишувни қабул қилишни ўз зиммасига олиши керак.
Мажбуран кўчганларнинг ярмидан кўпи 18 ёшга етмаганлардир
ЮНЕСКОнинг 2019 йилги таълим ҳисоботида айтилишича, мигрант ва қочоқ болалар бугунги кунда ярим миллион синф хонасини тўлдириши мумкин. Шунингдек, ҳисоботда 2000 йилдан буён мактаб ёшидаги қочқинлар сони 26 фоизга ўсгани ҳам қайд этилган.
Мажбурий кўчишларнинг болалардан тортиб олган энг катта нарсаси болаликдир.
Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.
Изоҳ (0)