Дунёнинг виждони. ЮНИСЕФ ташкилоти 73 ёшда

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Халқаро болаларни ҳимоя қилиш жамғармаси – ЮНИСЕФ 1946 йил 11 декабрда, БМТ Бош Ассамблеяси қарори билан болаларга, шу жумладан, Иккинчи жаҳон урушидан азият чекканларга ёрдам бериш мақсадида вақтинчалик ташкилот сифатида тузилган эди. 1953 йилдан бошлаб ушбу жамғарма БМТда доимий фаолият кўрсатишни бошлади ва фаолият доирасини кенгайтирди. «Дарё» колумнисти Нурбек Алимов ушбу ташкилот юбилейи муносабати билан унинг фаолиятига тўхталади.

Ташкилий тузилма ва молия манбалари

ЮНИСЕФнинг асосий фаолияти 192 мамлакат ва ҳудудларда амалга оширилади. Унинг 150 дан ортиқ филиали, бош қароргоҳи ва бошқа ваколатхоналари, шунингдек, 34 та миллий қўмита тармоғи бор. ЮНИСЕФ миссиясини қабул қилувчи давлатлар билан ҳамкорликда ишлаб чиқилган дастурларни амалга оширади. Етти минтақавий офис эса турли мамлакатлардаги офисларга керак бўлганда техник ёрдам кўрсатади.

ЮНИСЕФ ҳукуматлар ва ҳомийлар ҳиссаси асосида ишлайди. Ҳукуматлар ташкилот эҳтиёжларининг учдан икки қисмини таъминласа, қолган қисмини миллий қўмиталар орқали хусусий гуруҳлар ва шахслар беради. ЮНИСЕФ даромадининг тахминан 92 фоизи дастурий хизматларга ажратилган. ЮНИСЕФ дастурлари болалар саломатлиги ва фаровонлигини оширишга қаратилган хизматларни ривожлантиришга йўналтирилган. ЮНИСЕФ 1965 йилда тинчлик бўйича Нобель мукофотига, 1989 йилда Индира Ганди мукофотига, 2006 йилда Астуриас шаҳзодаси мукофотига сазовор бўлган.

ЮНИСЕФ таъминот офиси Копенгагенда жойлашган. Вакциналар, ОИВга чалинган болалар ва оналарга антиретровирус дорилар, озиқ-овқат қўшимчалари, фавқулодда ҳолатлар учун уйлар қуриш ва оилаларни бирлаштириш, ўқув материаллари каби муҳим воситаларни тарқатишда асосий ўринни эгаллайди. 36 кишилик ижроия кенгаши ташкилот сиёсатини белгилайди, дастурларни тасдиқлайди, маъмурий ва молиявий режаларни назорат қилади. Ижроия кенгаши БМТнинг иқтисодий ва ижтимоий кенгаши томонидан уч йиллик муддатга сайланадиган ҳукумат вакилларидан иборат бўлади.

Ташкилотнинг вазифалари

Ташкилотнинг роли ҳар бир ҳудудда яшаш шароитларини ҳисобга олган ҳолда тегишли минтақавий ва миллий дастурлар ёрдамида болаларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, уларнинг тўлиқ ва уйғун ривожланиши учун зарур шарт-шароитларни яратишдан иборат.

Вазифаларига қуйидагилар киради:

- ижтимоий адолатни таъминлаш, ҳар қандай болага, қайси ижтимоий гуруҳга мансублигидан қатъий назар сифатли таълим бериш;

- арзон тиббий ёрдам ва овқатланишни таъминлаш;

- ОИВ билан касалланган болаларга, ўсмирларга ва аёлларга тиббий ва ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш;

- JSST, Жаҳон банки, Вакцинация ва иммунизация бўйича глобал альянс (VIGA), давлат идоралари, фондлар, касалхоналар, тадқиқот институтлари билан бирга ЮНИСЕФ миссияларини амалга ошириш;

- БМТнинг Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенсиясига риоя қилиш бўйича хабардорлик тадбирларини ўтказиш;

- соғлиқни сақлаш идораларига миллий эмлаш режаларини амалга оширишда ёрдам бериш;

- ривожланаётган мамлакатларга вакциналар ва дори-дармонларни этказиб беришни ташкил қилиш, вакциналарни мустақил сотиб олиш тартибини назорат қилиш;

- табиий офатлар, ҳарбий ҳаракатлар ёки бошқа ҳолатлар натижасида болалар тўлиқ ривожланиши учун зарур шароитларга эга бўлмаган ҳудудларга гуманитар ёрдамлар ажратиш.

ЮНИСЕФ болаларнинг соғлом ривожланиши, ҳуқуқларини ҳурмат қилиниши ва уларнинг салоҳиятини очиб бериш бўйича стратегик режаларни амалга ошириш учун ихтисослашган ташкилотлар ва ҳукуматлар билан ҳамкорлик қилади.

ЮНИСЕФ нималарга эътибор қаратади?

1. Саломатлик ва овқатланиш

ЮНИСЕФ ривожланишнинг дастлабки босқичларида болаларнинг тўлиқ соғлиғига ҳисса қўшадиган кўкрак сути билан боқишни тарғиб қилади. Мувозанатли овқатланиш, етарли тиббий ёрдам ҳақида ғамхўрлик қилади, арзон қўшимча озиқ-овқат, бойитилган қўшимчаларни тарқатишда ёрдам беради.

2. Болаларни ҳимоя қилиш

ЮНИСЕФ ҳимоя қилишнинг учта асосий принципини қўллаб-қувватлайди:

- ота-оналарнинг ёки болаларга васийлик қилувчи жавобгар шахсларнинг ғамхўрлиги;

- болага нисбатан ахлоқий меъёрлар ва қадриятларга риоя қилиш, жамият томонидан қўллаб-қувватланиш;

- юридик ва ижтимоий хизматлар кўрсатишни тартибга солувчи қонунлар, ҳуқуқий нормаларнинг бажарилиши;

Болаларни эксплуатация ва зўравонликдан ҳимоя қилишга қаратилган барча дастурлар ушбу тамойилларни ҳисобга олади.

3. Иқтисодиёт ва ижтимоий сиёсат

- ижтимоий таъминотни такомиллаштириш, келажакда болаларнинг тўлақонли ривожланишига тўсқинлик қилувчи қашшоқликни камайтириш бўйича чора-тадбирлар мажмуасини ишлаб чиқади;

- жинс, ижтимоий келиб чиқиш, ирқий, географик жиҳатдан камситишга қарши кураш олиб боради;

- ижтимоий дастурларни этарли миқдорда давлат томонидан молиялаштирилишини назорат қилади.

4. Таълим

Ҳар бир бола бепул ўрта таълим олиш ҳуқуқига эга бўлиши керак. Ижтимоий мавқеидан, жинсидан қатъий назар, барча болалар учун таълим олиш имкониятига алоҳида эътибор қаратади. ЮНИСЕФ таълим стандартларини оширишга, таълим дастурларига сармояларни кўпайтиришга ёрдам беради. Муваффақиятли иқтисодий ривожланиш гарови сифатида болаларга таълим бериш учун ривожланаётган мамлакатларга ёрдам беради.

5. ОИВ/ОИТС

Ёшларнинг кенгроқ аудиториясини ОИВ профилактикаси бўйича ўқув дастурларига жалб қилиш. Ёшларга ОИВ-инфекциясидан, айниқса хавф остида бўлган ўспиринлардан ҳимоя қилиш имкониятига эга бўлишлари учун маълумотлардан бепул фойдаланиш, аноним маслаҳат, ихтиёрий тест, тиббий хизматларни тақдим этади.

6. Болаликнинг эрта ривожланиши

ЮНИСЕФ болаларни мактабгача ва мактаб даврларига тайёрлашда ёрдам беради, ёрдамга муҳтож гуруҳларга эътибор беради, шунингдек давлат органлари, манфаатдор ташкилотлар кўмагида болаларни эрта ривожланиш тамойилларини мавжуд таълим стандартларига сингдиради.

7. Далилларга асосланган сиёсатни ишлаб чиқиш

Вазифаларини самарали бажариш учун ЮНИСЕФ режалаштириш, баҳолаш, далилларга асосланган сиёсатни қабул қилишга ёрдам берадиган жараёнларни мониторинг қилишни амалга оширади.

8. Фавқулодда вазиятлар

ЮНИСЕФ ўзининг минтақавий ваколатхоналари орқали болалар табиий офатлар ёки ҳарбий можароларга дучор бўлган мамлакатларга гуманитар ёрдам кўрсатади. Шунингдек, бу табиий офатлар хавфи юқори бўлган мамлакатларнинг болаларнинг фаровонлигига таъсир қилувчи ностандарт, фавқулодда вазиятларга жавоб беришга тайёрлигини оширади.

Дунё виждони

1965 йилда БМТ дунё ва халқлар ўртасидаги биродарликни кучайтиришдаги фаол роли учун тўртинчи марта тинчлик бўйича Нобель мукофотига сазовор бўлди. Уни ЮНИСЕФ олган. Ушбу мукофот фонднинг болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилишдаги муҳим ролини эътироф этиш бўлди. Дастлаб «аҳамиятсиз муаммолар» билан шуғулланадиган ЮНИСЕФ вақтинчалик асосда фавқулодда эҳтиёжларни қондириш ва урушдан кейинги Европадаги кўплаб ёрдамга муҳтож болалар дуч келган инқирозли вазиятни энгиш учун тузилган бу ташкилот, ҳозирда «дунёнинг виждони»га айланди.

Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.