• Профилга Кириш
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12634.34
    • RUB162.37
    • EUR14821.34
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +36°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
      • Урганч
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Дунё

    Атом энергетикаси: жуда қиммат ва хатарли

    Германиянинг иқтисодий тадқиқотлар бўйича етакчи институти – DIW Berlin яқинда атом энергетикаси истиқболларига оид муҳим бир ҳисоботини эълон қилди. У «Жуда қиммат ва хатарли: атом энергетикаси иқлимга дўст энерготаъминот эмас» деб номланади.

    Фото: Google Photos

    Фото: Google Photos

    Иқлимни муҳофаза қилиши борасидаги тобора фаоллашаётган мунозаралар асносида турли тарафлардан шундай фикрлар ўртага ташланмоқдаки, гўёки, атом энергияси «соф энергия» эмиш. Германиянинг ўзида ҳам айрим экспертлар томонидан, айнан иқлимни муҳофаза қилиш важи юзасидан, мамлакатда ишлаб турган атом электр станцияларнинг фаолият муддати узайтириши лозим деган фикрлар янграмоқда. Эслатиб ўтамиз, Германияда сўнгги атом реакторини 2022 йилдан кечиктирмасдан ишдан тўхтатиш ҳақида қонун қабул қилинган. Бироқ немис энергетиклари атом энергетикасидан бутунлай воз кечилиши туфайли ёқилғи ёқишга асосланган энергия ишлаб чиқаришга қайтилса, унда атмосферага ташланадиган ис гази миқдори кескин ошишини ва бу нарса иқлимни муҳофаза қилиш концепциясига зид келишини ҳам таъкидлаган.

    Умуман олганда, Европа иттифоқи миқёсида «соф энергия» лойиҳаси мавжуд бўлиб, у айнан иқлим муҳофазаси муддаоларига асосан қитъа бўйлаб атом энергетикасини янада ривожлантириш истиқболларини илгари суради. Унга кўра, нафақат мавжуд АЭСларнинг хизмат муддатини узайтириш, балки янги АЭСларни қуриб, ишга тушириш орқали «соф энергия» концепциясини тўлақонли амалга ошириш мақсадлари кўзда тутилган. Халқаро энергетика агентлиги (IEA) ҳам атом энергетикаси соҳасини янада тараққий эттириш тарафдори ҳисобланади ва бу орқали мавжуд иқлим муаммоларини ҳал қилиш мумкин деган ғояни илгари суради. IEA ҳаттоки турли мамлакат ҳукуматларидан ядро энергетикаси тармоғига субсидиялар ажратиш орқали кўмак кўрсатишни ҳам таклиф қилади.

    Аслида иқлим муаммоларини бартараф қилиш йўлида ядро энергетикасини ривожлантириш мавзуси янги пайдо бўлган мавзу ҳам эмас. Қазилма ёнилғининг ёниши натижасидан электр энергияси ишлаб чиқариш туфайли юзага келадиган салбий глобал иқлим ўзгаришлари ҳақида 1970-йиллар бошидаёқ атом физикаси мутахассислари бонг ура бошлашган. Хусусан, атом физикаси мутахассиси Элвин Вайнберг ушбу масалани Германияда жамоатчилик орасида кўтариб чиққан илк фаоллардан бири эди. Ўшандаёқ мутахассислар иқлимга салбий таъсир қилмайдиган «соф энергия» манбаи сифатида атом энергетикасини ривожлантириш кераклигини таъкидлашни бошлаган. 2000-йилларда Британия бош вазири бўлган Тони Блер ҳам расмий минбарлардан туриб бир неча бора атом энергетикасида жадалроқ ўтиш орқали иқлим масалаларини ҳам қилишда илгари силжиш мумкин деб баёнот берган эди.

    Бироқ «соф энергия» ва иқлим муҳофазаси сингари глобал масалалар юзасидан атом энергетикаси фойдаси учун айтилган шунча таъкид ва даъволарга қарамасдан, DIW Berlin’нинг юқорида айтилган ҳисоботида бу масалага бирмунча шубҳа уйғотадиган хулосалар берилгани қизиқ. Ҳисоботда ядро энергетикасининг айнан экологик мусаффоликни сақлаш масаласи юзасидан ҳамда иқтисодий нуқтаи назардан ўзини оқлаш-оқламаслиги масаласи кўриб чиқилган. Унда етакчи иқтисодий таҳлил мутахассислари бир тарафдан бутун дунё бўйича атом электр станциялари аллақачон бир неча ўнлаб сонда қуриб, ишлатилаётгани ва яна бир нечтаси қурилиши жараёнида экани сингари инкор қилиб бўлмас иқтисодий, ижтимоий ва сиёсий омилларни инобатга олган. Бошқа тарафдан эса атом энергетикаси объектларини кейинги йиллар мобайнида эксплуатация қилиш юзасидан сарфланадиган харажатлар ва соҳага киритиладиган инвестицияларнинг тахминий қиймати асосида математик  моделлаштирилган таннарх ва соф фойда кўрсаткичлари инобатга олинган. Хуллас, ҳужжатда келтирилишича, DIW Berlin’нинг иқтисодий таҳлилчилари барча омилларни инобатга олган ҳолда бажарган ҳисоб-китобларига кўра, қуйидаги иккита муҳим хулосага келган:

    1) ядро энергетикаси авваллари соф ва арзон энергия манбаи бўлмаган;

    2) у келажакда ҳам бундай бўлмайди.

    Бу борада таҳлилчилар яна айрим мулоҳазалар билан ҳам ўртоқлашган. Хусусан, уларнинг айтишича, атом энергетикасини тижорат мақсадлари учун йўналтириши аслида 1940-йиллардаги ҳарбий саноатни ривожлантириш концепцияси юзасидан келиб чиққан ножўя оқибатдир. Гарчи ўша йиллари атом энергетикасининг ўта арзон энергия манбаи сифатида кўрилган истиқболлари олимларда жуда катта оптимизм уйғотган бўлса-да, бироқ кўп ўтмай, 50-йиллар бошидаёқ атом энергетикаси объектларининг қурилиш ва эксплуатация масалаларидаги мислсиз харажатлар туфайли бу соҳа анъанавий энергетика соҳалари билан иқтисодий рақобат қила олмаслиги маълум бўлган. Шу сабабли атом энергетикасининг ривожланиши ҳеч бир истисносиз равишда дунёнинг барча давлатларида ва ҳаттоки иқтисодий қудратли мамлакат бўлмиш АҚШда ҳам ҳукуматнинг муттасил кўмагига ва йирик субсидияларга муҳтож бўлган. Боз устига, атом электр станциялари қурилиши ҳажмининг ортиши ҳам умумий кўламдаги тежамкорликни тақдим қила олмади. Аксинча, атом электр станциялари сони ошгани билан улар ишлаб чиқарган ҳар бир киловатт электр энергиясининг нархи ҳам ошиб бораверди (бунинг мантиғи жуда оддий: янги АЭС қурилгач, унга сарфланган харажатларни қоплашга киришилади). Ваҳоланки, одатда, у ёки бу технология мукаммал бир нуқтага етгач, унинг маҳсулотлари ёки хизматлари нархи пасая бошлайди. Бироқ атом энергетикаси билан бу қоида иш бермаган. АЭС ишлаб чиқарган электр энергияси нархи муттасил равишда, фақат ошган. Бу феномен ҳатто муайян илмий адабиётларда ҳам алоҳида кўриб чиқилади.

    DIW Berlin бутун дунё бўйича 1951 йилдан бу ёғига қурилган ва фойдаланилган ҳамда ҳозирда фойдаланилаётган барча АЭСларнинг фаолиятини таҳлил қилиб чиққан. Таҳлилда 674 та ядро реакторларининг фаолияти кўриб чиқилади. Уларнинг ҳаммаси тижорат мақсадлари учун қурилган ва ишлаб чиқарган электр энергияси истеъмолчига сотиладиган реакторлардир. Яъни DIW Berlin тажриба-синов реакторлари ҳамда ўқув-амалиёт реакторларини инобатга олмаган. Муаллифлар атом энергетикаси соҳасидаги ҳозирги инвестицион муҳит ҳамда у ёки бу мамлакатда АЭС қурилиши учун омил бўлган сиёсий ҳамда, иқтисодий сабабларни ҳам таҳлил қилиб чиққан. Маълум бўлишича, шу чоққача қурилган ва қурилаётган АЭСларнинг ақалли бирортасида хусусий сектор ва ёки инвестор иштироки кузатилмаган экан. Шунга кўра, ҳисобот муаллифларидан бири Кристиан фон Хиршгаузеннинг фикрича, «ядро энергетикаси ҳеч қачон ва ҳеч қаерда тижорат мақсадида, арзон электр энергияси ишлаб чиқариш учун мўлжаллаб қурилмаган, аслида унинг мақсади ядро қуроли тайёрлаш бўлган» экан.

    Ҳисобот муаллифлари, шунингдек, замонавий АЭС қурилиши лойиҳаларида ҳам бирор бир тижорат лойиҳасини топа олмаганликларини ажабланиш билан қайд этади. Боз устига, математик моделлаштиришга асосланиб олинган натижалар шуни кўрсатмоқдаки, аслида бизга «арзон ва соф энергия» деб айтиладиган ядро энергетикаси, иқтисодий зарарга ишлаши эҳтимоли кўпроқ бўлиб, бутун дунё бўйича АЭСлар йилига ўртача 4,8 миллиард евро зарар билан ишлар экан. Албатта, ҳисоб-китобларни мутлақ ҳақ дейиш ҳам қийин ва муаллифлар унда солиштирма капитал харажатлар, чакана истеъмол бозоридаги мавжуд нархлар ва бошқа параметрлар борасида, муайян тахмин ва қўпол яхлитлашларга ҳам йўл қўйган; бироқ тенденция барибир ижобий эмаслиги яққол кўриниб турибди. Боз устига, Лазард молиявий институтининг маълумотига кўра, масалан, ўша АҚШнинг ўзида ҳам АЭС ишлаб чиқарган ҳар кВт/соат электр энергиясининг нархи, бошқа исталган усулда олинган шунча миқдордаги электр энергияси нархидан қимматга тушар экан.

    Ҳисобот якунида муаллифлар АЭС қурилиши борасидаги лойиҳаларнинг яна бошқа субъектив жиҳатларига ҳам тўхталиб, улардаги чиқимларни ҳам инобатга олинса, иқтисодий таҳлил янада салбий хулосалар тақдим қилишига урғу берган. Хусусан, ядро реакторлари учун муттасил уран етказиб бериб туриш билан боғлиқ харажатлар, уранни қазиб олиш ва ташишдаги радиация чиқиши, фаолияти тўхтатилган АЭСлардан қутулиш борасидаги ҳали ҳеч ким аниқ билмайдиган харажатлар, радиоактив чиқиндиларни кўмиш ва йўқ қилиш билан боғлиқ чиқимлар сингари гўёки «иккиламчи» чиқимлар ҳам борки, булар ҳам инобатга олинса, ядро энергетикаси аслида нақадар ғалвали ва серчиқим соҳа экани яққол кўриниб қолади. Атом энергетикаси ривожланган кўплаб мамлакатларда соҳанинг ушбу «иккиламчи» харажатлари жамият томонидан (солиқ эвазига албатта) қопланади. Атом энергетикаси билан боғлиқ лойиҳаларнинг хатарини эса жаҳондаги ҳеч бир суғурта компанияси бўйнига олмайди.

    Шу ва шу каби объектив ва субъектив жиҳатларни инобатга олган ҳолда, DIW Berlin атом энергетикасининг тараққиёти борасида, айниқса уни иқлим муҳофазаси учун аҳамияти борасидаги баландпарвоз шиорларга учмасликка чақиради. Сарлавҳада ўқиганингиздек, хулоса қисқа ва лўнда: «жуда қиммат ва хатарли».

    P.S.

    Бугунги кунда атом энергетикаси соҳасида жаҳоннинг етакчи давлати АҚШ бўлиб, у ерда 97 та АЭС ишлаб турибди. Бироқ атом энергетикасининг жадал ривожи борасида ҳозирда Хитой етакчи бўлиб, мамлакатдаги ядровий лойиҳаларнинг умумий қуввати 2026 йилга бориб 100 ГВтга етиши кўзда тутилган. Бу вақтга келиб Хитой атом энергетикаси кўлами бўйича АҚШдан ўзиб кетиши аниқ. Бундан ташқари, ХХР «Бир макон – бир йўл» дастури доирасида ҳамкор мамлакатлар ҳудудида 30 та реактор қуришни ҳам режалаштирган.

    Музаффар Қосимов

    23.08.2019, 15:55   Изоҳ (0)   247410
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    Kia Ўзбекистон бозорини эгалламоқда: 2025 йилнинг биринчи ярмида рекорд даражадаги сотувлар


    Ипак Йўли Банкдан Tradeloan: халқаро битимларни молиялаштириш


    Туризмдаги трендлар 2025: Хитойда Марказий Осиёга – Қозоғистон, Ўзбекистон, Қирғизистонга қизиқиш ўсмоқда


    Centrum Air 25 июлдан Тошкент — Сеул тўғридан-тўғри рейсларини бошлайди 


    Ичкаридан назар: Imzo фабрикаси қандай ишлайди?


    riitm ақлли платформаси Ўзбекистон тингловчиларига 30 миллион трек таклиф этмоқда


    Чиқим ва кирим: назорат сари илк қадам


    InfinBANK’дан VISA картаси энди Swoo Pay иловасида


    Central Asian University RUR ва THE Impact Rankings 2025 халқаро рейтингларида ўз мавқеини мустаҳкамламоқда


    Beeline Uzbekistan ҳудудларда рақамли ривожланишни жадаллаштирмоқда


    “КАФОЛАТ суғурта компанияси” АЖнинг молиявий барқарорлик рейтинги “Fitch Ratings” томонидан “Ижобий” прогнози билан “Б+” даражасида тасдиқланди


    Нео Insurance — суғурта бозоридаги рақамли ўзгаришларнинг 2 йиллик натижаси 


    Ўзбекистон Миллий банки халқаро капитал бозорида 400 млн АҚШ долларлик облигацияларни муваффақиятли жойлаштирди


    Ўзбекистонда янгиланган HAVAL H6 расман ишга туширилди


    BI Sad’O Business лойиҳасида очиқ эшиклар куни бўлиб ўтди ва ЧИЛЛА акцияси бошланди

     

    Тавсия этамиз

    Кремль соясидаги жумбоқлар: сирли равишда вафот этган россиялик тадбиркор ва амалдорлар

    10 июл, 20:40

    Исроилнинг Ғазодаги қирғини ягона эмас: Инсоният тарихидаги энг йирик геноцидлар қандай содир бўлганди?

    10 июл, 19:12

    Patriot: Исроил воз кечган, Украина эса кўпроғига эга чиқишни истаётган ярим асpлик тизим ҳақида нималар маълум?

    8 июл, 20:45

    “Ўлим шарбати”: СССРда Сталиндан сўнг иккинчи қудратли шахс номи берилган қурол қандай пайдо бўлганди?

    6 июл, 15:23
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Тошкентда 7 бола уйдаги ҳовузда чўкиб, икки нафари ҳалок бўлди

    Ўзбекистон | 12 июл, 14:05

    “Калмар ўйини” юлдузи Хо Сон Тхе рус тилида куйлади

    Лайфстайл | 12 июл, 13:40

    Give me Sport. “Олтин тўп” учун асосий даъвогарлар номи маълум бўлди

    Спорт | 12 июл, 13:16

    Ирим сабабли эмас: нима учун уйдаги ўргимчакни ўлдириш тавсия этилмайди?

    Лайфстайл | 12 июл, 12:35

    Ироқдаги Курдистон ишчилар партияси аъзолари Туркия билан келишиш учун оъз қуролларини ёқиб юборди

    Дунё | 12 июл, 12:20

    Марлон Тапалес Наоя Иноуэ ва Муроджон Аҳмадалиев ўртасидаги жанг олдидан япониялик боксчига ёрдам беради

    Спорт | 12 июл, 12:10
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.