Грузия ва Россия ўртасидаги муносабат яна таранглашмоқда. Бу икки давлат узоқ йиллардан буён ўзаро адоватда бўлиб келмоқда. «Дарё» колумнисти Ғайрат Йўлдош бу душманлик илдизларига тўхталади ва бу сафар нима бўлганини тушунтиради.
2008 йил 8 август. Пекинда ёзги Олимпиада ўйинларининг очилиш маросими бўляпти. Буёқда эса Грузия ўзининг анчадан бери бўйсунмай келаётган ҳудудларидан бири – Жанубий Осетияни бўйсиндириш учун ўлкага ҳарбий юриш бошлади. Қисқа муддатда пойтахт Цхинвали эгалланди.
Ўша тобда Москвада ўтирган Россия раҳбарларининг хаёлига Жанубий Осетиядаги Россия паспортини олган осетинлар келди. «Қўшинларни оёққа турғаз, у ердаги ватандошларимизни ҳимоя қилайлик», деб Грузияга қарши уруш эълон қилишди.
Уруш бошланганидан сўнг бир неча соат ичида Россия армияси Жанубий Осетиядан Грузия қўшинларини қувиб чиқариб, пойтахт Тбилисига томон ҳаракатлана бошлади. 145 миллион аҳолиси ва шунга яраша армияси бор Россияга қарши аҳолиси 3 миллионли Грузия уруш ҳам қила олмасди, қаршилик ҳам кўрсата олмасди. Амалда шундай бўлди ҳам. Кейинчалик ўша пайтда Грузия президенти бўлган Михаил Саакашвили «биз ўшанда Россия уруш эълон қилишини умуман кутмаганмиз. Халқаро қонун-қоидаларга кўра Россия бундай қилиши мумкин эмас эди. Чунки Жанубий Осетия муаммоси Грузиянинг ички иши эди. Аммо Россия бундай деб ўйламас экан», деган эди.
Тбилисига озгина қолганда Сакашвили сиёсий обрўсига бир умрлик путур етказган ишни қилишга мажбур бўлди – Грузия Россиядан енгилгани ҳақидаги ҳужжатларга имзо қўйиб берди.
Воқеалар бу билан тугамади. Икки давлат бир-бирига ашаддий душман бўлиб қолганди. Сабаби, грузинлар ўзларига тегишли бўлган муаммога расмий Москва аралашганини ва «ватандошларни ҳимоя қилиш» баҳонасида Грузияга бостириб кирганини ҳазм қила олмади. Грузинларни-ку Россияга ва русларга бўлган нафрати, ўша нафратнинг кучайиш сабаблари бирмунча тушунарли: Россия Грузияга сабабсиз бостириб кирди. Аммо Саакашвили Грузия енгилгани ҳақидаги ҳужжатга қўл қўйганидан кейин ҳам Россия нега Грузияга қарши душманликни давом эттирган, бу бироз тушунарсиз ҳолат.
Ўшандан кейин Россия Грузияни ҳам сиёсий, ҳам иқтисодий тарафдан сиқа бошлади. Аввало мамлакатдан Грузия фуқаролари қувиб чиқарилди. Сўнг грузин виноларини, бошқа маҳсулотларини мамлакатга олиб кириб сотиш тақиқланди. Кремль хўжайинларининг хаёлига «Грузия асосий маҳсулотларини ва шу жумладан виносини бизга сотяпти. Одамлари ишлаб, савдо қилиб, Россиядан нон топяпти. Россияда ишлаб, савдо қилиб юрган одамларини қувсак, виносини Россияга олиб киришга тақиқ қўйсак, грузинлар тоғ-тошлар орасида очдан ўлиб кетади ёки олдимизга кечирим сўраб ялиниб келади" деган фикр келган бўлса не ажаб. Лекин улар бир нарсани билмади: грузинларда ер бўлмаслиги ёки кам бўлиши мумкин. Аммо грузиннинг ор-номуси ҳамда Россия билан муносабатларнинг салбий тажрибаси бор ва шу туфайли бу мамлакат ҳеч қачон Россиянинг олдига ялиниб бормайди. Ялиниб бормади ҳам. Кавказдаги тоғлар орасидаги бу юрт яшаш ва ривожланишнинг Россиясиз вариантларини қидирди ва уни муваффақиятли тарзда топиб, тараққий топди.
Қисқаси, Грузия ўша машъум урушдан кейин чўкиб қолмади. Аксинча, мамлакатда коррупцияга қарши самарали ишлар олиб борилиб (эътибор беринг, «коррупцияга қарши курашиб», демаяпман, балки «коррупцияга қарши самарали ишлар олиб борилиб» деяпман), бунинг натижасида мамлакат қисқа вақтда коррупцияни деярли йўқотиб, турли соҳаларда жуда ривожланди. Айниқса туризм соҳасида ўтказилган коррупцияга қарши ишлар ва бошқа турли ислоҳотлар натижасида Грузия сайёҳлик тизими ҳар томонлама тараққий этди. Буни 2018 йилда 3 миллион аҳолиси бор Грузияга 8 миллиондан ошиқ сайёҳ келгани ҳам тасдиқлаб турибди.
Таққослаш учун: 33 миллионли Ўзбекистон 2025 йилга борибгина мамлакатга ташриф буюрадиган сайёҳлар сонини 7 миллионга етказмоқчи. 2018 йилда эса мамлакатимизга 3 миллион атрофида сайёҳ келган.
Шундай қилиб, Россия санкциялари остида қолган, асосий экспорти Россияга қаратилган, фуқаролари асосан Россияга бориб ишлаб ёки савдо қилиб, асосий пул оқими Россиядан келаётган Грузия Россияга боғланиб қолмасдан, том маънода «очдан ўлмай» яшай олишини, берк ҳудуд бўлса ҳам, Россиясиз инқирозга учраш уёқда турсин, ривожланиб кетиши мумкинлигини бутун дунёга исботлади.
Бу гапларни нега ёзяпман? Баъзида ижтимоий тармоқларда Россиянинг сиёсий ўйинлари ҳақида баҳслашганда, ёвлашса жуда майдалашиб кетиши ҳақида ёзаман. Эслайлик, Туркияда мамлакат ҳаво ҳудудини бузиб кирган рус самолёти уриб туширилганда, Россия ҳарбий транспорт самолёти Афғонистондан қайта туриб Тожикистон ҳаво ҳудудини рухсатсиз бузиб кириб мажбурий қўнганда, ҳар икки ҳолатда ҳам айб Россиялик ҳарбий учувчиларда эканлигига қарамай, тезда бу икки мамлакатга қарши иқтисодий санкциялар эълон қилинди. Аввалига Туркияга саёҳатга борадиганларга чипта сотилмади, кейинчалик бу самара бермагандан кейин парвозлар тўхтатилди, сўнг Туркияга учиш бутунлай тақиқланди. Россияда юрган турк ва тожик ишчилари, талабалари бу мамлакатда қонуний ўқиб, ишлаб юрган бўлса ҳам Россиядан депортация қилина бошланди. Ўшанда энг майда ҳолатларгача душманлик қилинди. Бироз ўтиб вазият изга тушганидан кейин эса Россия раҳбарлари Туркия раҳбарлари билан ҳам, Тожикистон раҳбарлари билан ҳам яна яқин ҳамкор бўлиб, оғиз-бурун ўпишиб кетаверди. Айтмоқчи бўлганим, Россия ким биландир ёвлашса жуда майдалашиб, ўқиб юрган талабани депортация қиладиган даражада паст кетади.
Ана шу майдалашиб, паст кетиб ёвлашиш шу кунларда Грузия билан такрор содир бўлмоқда.
Хабарингиз бор, бундан бир неча кун олдин Грузия пойтахти Тбилиси шаҳрида иш бошлаган «Парламентлараро православ ассамблеяси» йиғини катта можаро билан тугади. Гап шундаки, бу ассамблеяга аъзо бўлган Россия делегацияси раҳбари, ассамблея раиси, россиялик депутат Гаврилов Грузия парламентида иш бошлаган ассамблея мажлисида ушбу мамлакат парламенти раиси курсисига ўтирди ва рус тилида маъруза бошлади. Бундан жаҳли чиққан Грузия мухолиф партияларининг парламентдаги вакиллари жанжал бошлади ва Гавриловни бошидан сув қуйиб, қўлидан нутқ ёзилган қоғозни тортиб олишга уринди. Шундан сўнг Гаврилов бошлиқ Россия делегацияси аввал меҳмонхонага, сўнг Россияга қараб қочиб қолди.
Бу воқеадан сўнг қайноққон грузинлар ўша куни тундаёқ ҳукуматга қарши намойишларни бошлаб юборди. Тбилисида ҳукуматни истеъфосини талаб қилиб кўп минг кишилик намойишлар бошланди. Акциянинг иккинчи кунида намойишчилар орасида бўлган кимлардир «Россия 24» телеканали мухбири ва операторини калтаклади. Кеча эса футбол ўйинида грузин футбол жамоалари «Россия – оккупант» деб ёзилган футболкада майдонга тушиб келди.
Ўз ўрнида, Россия ҳам қараб турмаяпти. Аввалига ўз фуқароларини Грузияга бормай туришга чақирди. Сўнг сайёҳлик фирмалардан Грузияга саёҳатларни ташкиллаштирмай туришни сўради. Унданам кейин сайёҳлик операторларига Грузияга сайёҳлар олиб боришни тақиқлади. Энг сўнгида эса Грузия самолётлари Россия ҳудудига, Россия самолётлари Грузия ҳудудига учишини тақиқлаб қўйди. Шунингдек, кеча «Россельхознадзор» Грузиядан Россияга келаётган ва шу пайтгача келтирилган турли маҳсулотлар сифатини, талабга жавоб беришини «яхшилаб текшириш» ишлари бошланишини маълум қилди. Эртага Россия томонидан грузинларга қарши яна ниманидир тақиқ қўйилса ажабланмайман. Чунки Россия энг майда деталларгача ишлатиб ёвлашади. Одати шунақа.
Шу ерда савол туғилади: хўш, нега Грузия мухолиф партияси ёки намойишчилар Россия давлат Думаси депутати ва ўша ассамблеяга Россия делегацияси раҳбари сифатида ташриф буюрган Гавриловга бунчалик қаттиқ реакция билдирди? Уни қувиб солди.
Сабаби шу экан-ки, депутат Гаврилов шу пайтгача ўз чиқишларида доим Грузиянинг ҳудудий яхлитлигига хавф соладиган гаплар ҳамда бугунги кунда ўзини Грузиядан бир томонлама мустақил деб эълон қилган Жанубий Осетия ва Абхазияни мустақил бўлишини қўллаб-қувватлаб гапириб келган экан. Яна бир муҳим томони, бу инсон 1992–1993 йилларда Абхазия Грузиядан мустақил бўлиш учун бош кўтариб чиққанда ўртада содир бўлган ҳарбий ҳаракатларда Абхазия томонида туриб Грузияга қарши жанг қилган экан. Албатта, буни Гавриловнинг ўзи рад этди. Аммо уни бу ишда айблаётганлар қўлларида етарлича далиллар борлигини ва Гавриловни асосли айблаётганларини таъкидламоқда.
Гаврилов ҳақидаги гапларни ўқир эканман, «унда ҳам бет йўқ эканда» деб қўйдим беихтиёр. Грузиядаги тадбирга Россия делегацияси раҳбари сифатида келиш ёки уни делегация раҳбари қилиб жўнатиш учун ҳақиқатан қалин бет керак.
Грузия мухолифати ёки бошқа сиёсатчилари бўлиб ўтган ҳодисага баҳо берар экан, Россия Грузия ҳақида танқид ва фисқ-фасод гапларни гапириб юрган депутатни шу мамлакатнинг ўзига йиғинга раҳбар қилиб жўнатиши аввалдан режалаштирилган провокация деб баҳолади. Уларнинг фикрича, Россия раҳбарияти Гавриловни ушбу йиғинга жўнатиб, Тбилисида Россияга қарши тартибсизликлар юз беришини, бунинг оқибатида мамлакатда сиёсий инқироз юзага келиши мумкинлигини яхши билган ва шу учун ҳам жўрттага бу йиғинга Гавриловни жўнатган.
Албатта, бу айбловларни расмий Москва рад этиб чиқди. Нима бўлганда ҳам, анча йиллардан бери Грузияга қарши гапириб келган депутатни Грузиядаги тадбирга билиб туриб юборилиши барибир жуда шубҳали.
Ҳозир таранглашиб турган Россия–Грузия муносабатлари вақт ўтиши билан ҳовурлар босилиб, юмшайди. Аммо асорати барибир қолади. Ҳозир Россиянинг Грузияга нисбатан қўллаётган чоралари Россия учун нима наф беради-ю, Грузияга нима зарар етказади, билмайман. Билганим шуки, Кавказдаги бу кичик мамлакат бир марта Россиянинг кучли босими ва санкцияларига дуч келиб, уни муваффақиятли енгиб чиқди. Бу сафар ҳам Россия қанчалик босим ўтказмасин, енгиб чиқа олади. Чунки у Грузия.
Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назарига мос келмаслиги мумкин.
Изоҳ (0)