Сомон йўлининг диски қийшиқ эканлиги аниқланди

Хитой ва Австралия университетларида ишловчи олимлар бизнинг галактикамиз — Сомон йўлининг янги уч ўлчовли 3D-харитасини тузиб, ноодатий хулосага келди. Бу хулосалар ҳақида физик олим Пўлат Тожимуродов ҳикоя қилади.

Мавжуд моделларга кўра, спиралсимон галактикалар икки қисмдан иборат бўлади — галактиканинг марказий қисми «янчилган шар» — эллипсоид шаклида бўлиб, унинг спирал «енглари» бир текисликда ясси диск сифатида жойлашади. Шундан келиб чиқиб спиралсимон галактикаларни диск ёки линза шаклида бўлади дейишади.

Хитойлик астрономлар NASA’нинг WISE миссияси маълумотларида анча кўп сефеид юлдузлар маълумотлари борлигига эътибор қилган. Сефеид юлдузлар физик ўзгарувчан юлдузларнинг махсус тури бўлиб, улар ёрқинлигининг тебраниш даврига қараб уларгача бўлган масофани катта аниқлик билан ҳисоблаб топиш мумкин. Тадқиқотчилар 1339 та сефеид юлдузгача бўлган масофа ва йўналишларни аниқлаб, уларни уч ўлчовли графикда тасвирлаган. Натижада ҳосил бўлган харитада спираллар жойлашган сирт ясси бўлмай, S ҳарфи (ёки интеграл белгиси) шаклида эгрилангани кўриниб турибди.

Бундай эгрилик аввал Сомон йўлидаги водород гази тақсимотини ўрганишда ҳам кузатилган. Бироқ газ дискининг ўлчами юлдузлар дискиникидан салкам икки баробар катта, ва юлдузлар тақсимоти газники билан айнан мос келиши шарт эмас. Олимлар буни ҳам текшириб кўриш учун аввалги водород чизиғидаги кузатишлар маълумотларини сефеидлар бўйича олинган харита билан солиштириб кўрган. Ҳар икки маълумот галактика марказидан 15 килопарсек (463 000 триллион километр) масофагача жуда яхши мос келади.

Кашфиётнинг яна бир қизиқ жойи — дискнинг эгрилиги доимий эмас, у вақт ўтиши билан аста-секин «бурилиб» боради.

Тадқиқотчилар бундай эгриликнинг сабабларини ҳали ўрганиб чиқишмаган, бироқ, тахминларга кўра бунинг сабаби галактика ички қисми айланишининг спирал дискка таъсирида бўлиши мумкин.

Тадқиқот натижалари 4 февралда Nature Astronomy журналида чоп этилган.

Қизил ва кўк нуқталар инфрақизил ва оптик диапазонда топилган сефеид юлдузларни билдиради. Қора «учбурчак» — Қуёш, қора чизиқ эса дискнинг эгриланмаган жойи (нодал чизиқ). Ўнг томонда хаританинг YZ ва XY текисликларга проекцияси тасвирланган.