Президент маҳаллийлаштиришдаги кўзбўямачилик ҳақида гапирган эди. У — иссиқхоналар, томлар, болалар майдончаларида ҳам бор

Президент Шавкат Мирзиёев экспорт-импорт масаласига бағишланган сўнгги видеоселектор йиғилишида эски йилларда қабул қилинган маҳаллийлаштириш дастурларини танқид қилди. Давлат раҳбари 2017 йил давомида импорт қилинган кир ювиш кукунлари, атир совунлар, қурилиш материаллари, шоколад маҳсулотларининг бир неча ўн миллион долларлик қийматини танқидга асос қилиб кўрсатиб, жумладан шундай деди: «Бу ҳолат ўтган йилларда қабул қилинган маҳаллийлаштириш дастурларининг ҳеч қандай асосларга эга эмаслигини, фақатгина кўзбўямачилик ва имтиёз олиш учун хизмат қилганидан далолат эмасми?».

Фурсати келиб, эҳтимол, маҳаллийлаштириш дастурининг бошқа камчиликлари ҳам ошкор этилар, лекин куни кеча энг юқори минбардан туриб айтилган камчилик — балки буни иллат дейиш керакдир? — нафақат маҳаллийлаштириш дастурида, балки ҳаётимизнинг бошқа жабҳаларида ҳам асосий, чамамда. Масалан, мактаб ва олийгоҳларнинг фаолияти гўёки «комиссиядан комиссиягача» йўлга қўйилган — комиссия ташриф буюрадиган куни ҳаммадан формада келиш ва одобли бўлиш сўралади. Ёки бир аср аввал ҳам жадидчи боболаримизнинг танқид нишони бўлган ва орадан 100 қовун пишиғи ўтса-да ўзгармаган тўйларимизни олайлик — ўзимизга келганида бу томошаларни «орзу-ҳавас» деб ниқоблаймиз (ўнлаб юртдошларимизнинг аксарияти шу орзу, шу ҳавас йўлида шаҳид бўлгани бир кун ҳам сабоқ бўлмайди), телевидениедаги дабдабали ток-шоуларга таклиф қилиб қолишса, бу тантаналарни «хўжакўрсин»га уюштирилишини айтишдан уялмаймиз.

Хуллас, 1787 йили рус императрицаси Екатерина II бир неча йил аввал Усмонли салтанатидан босиб олинган Украина жануби ва Қримни томоша қилиш учун саёҳатга чиқади. Бу ташрифга Қримнинг россиялик фотиҳи княз Григорий Потёмкин катта тайёргарлик кўради — ростдан ҳам бутун бошли шаҳарлар, узундан-узоқ йўллар қурилади. Бироқ, афсоналарга кўра, княз вақтида ҳамма ишларга ҳам улгурмайди ва кўзбўямачиликка қўл уради — қиролича юрадиган йўлдан узоқда, бироқ кўзга кўринарли масофада сохта, декоратив қишлоқлар қурилади («чизилади», дейилса ҳам тўғри), узоқ-узоқлардан бечора деҳқонлар олиб келиниб, худди шу қишлоқларнинг аҳлидек кўрсатилади. Императрица яқиндагина биёбон бўлиб ётган жойларнинг «бугун обод, фаровон юрт»га айланганини кўриб, жуда қувонади ва князни фахрий унвони билан тақдирлайди. Князнинг ўз даври учун инновацион ёлғонини эса келажак авлод «Потёмкин қишлоқлари» деган ном билан фанга киритади.

Ҳозир бундай «қишлоқлар»ни Тошкентдан ҳам топиш мумкин: тунука девор билан кўздан пана қилинган эски маҳаллалар, арчаларнинг сурати туширилган баннер ортига яширилган қурилиш майдонлари, сатҳни худди ғишт терилгандек қилиб кўрсатадиган сурат билан тўлдирилган бозор панжаралари, узоқдан қараса деразаси бордек, яқинроқ келганда эса аслида сурат экани ойдинлашадиган чала қурилган биноларни кўрган чиқарсиз. Мана шуларнинг деярли бари аксарият ҳолларда раҳбарларни чалғитиш учун вақт, куч ва маблағ сарфланиб қуриладиган «Потёмкин қишлоқлари»дир. Президент айтганидек, кўзбўямачилик.

Бир неча кун аввал «Troll.uz» лойиҳаси Фарғонадаги бинолар томининг фақат йўлга қараган қисми бўялганига доир суратларни эълон қилди. Лойиҳа муаллифи аввалроқ Бухоронинг Афросиёб кўчаси ёқасидаги кўп қаватли иморатларнинг томлари ҳам шундай бўялганини ёзган. «Фақат Президент учун бўялган томлар. Ҳаммаёқда #xo‘жакўрсин», — деб аччиқланганди «Troll.uz» лойиҳаси муаллифи. Бу яккам-дуккам ҳолатлар эмас. Шунга ўхшаш — катта йўл бўйидаги биноларнинг фақат йўлга қараган қисми таъмирланиши, йўлларнинг фақат раҳбарлар ўтадиган бўлаклари тартибга келтирилиши каби воқеалар ҳақида аввал ҳам ижтимоий тармоқларда кўп чиқишлар қилинган.

Бошқа бир мисол. Президент Шавкат Мирзиёев январь ойида Қашқадарё вилоятига сафари вақти иссиқхоналарда лимон ва унаби етиштириш лойиҳалари билан танишган эди. Орадан бир ой ўтиб, «Kun.uz» сайтида Қашқадарёдаги ташландиқ бир иссиқхона видеоси эълон қилинди. Сайт таҳририятининг ҳудуд аҳолисига асосланиб ёзишича, Президентнинг Қашқадарёга ташрифи арафасида вилоятдаги йўл ёқаларида «қўлбола иссиқхоналар» қурилган, энди эса қаровсиз ётибди. «Хўжакўрсинга, бунинг устига вақт, маблағ ва куч сарфлаб барпо қилинган бу иссиқхоналарда лимон кўчатлари қовжирай бошлаган», — деб ёзади сайт.

Чилонзор-6 даҳасида фақат Президент кортежи ўтган вақтдагина ишлаган болалар майдончаси — январь ойида ижтимоий тармоқларда энг кўп муҳокама қилинган воқеалардан бири. Тошкент вилоятига йўл олган Президент кортежи Чилонзордан ўтган. «Xabar.uz»нинг ёзишича, автокарвон айнан қайси йўлдан юриши маълум бўлгач, мутасаддилар «зудлик билан атрофни ободонлаштиришга, шу пайтгача бажарилмаган ишларни хаспўшлашга уринган, катта йўл ёқасида сунъий болалар майдончаси қурилиб, спорт анжомлари ўрнатилган; ишлар номига, Президентнинг кўзига чиройли кўриниши учун қилинган». 5 январь куни лой устига «қурилган» болалар майдончаси 7 январь куни йиғиштириб олинган...

Бу — 2018 йилнинг атиги икки ойида «интернетга чиқиб кетган», жамоатчилик томонидан муҳокама қилинган, юзадаги кўзбўямачиликларнинг айримлари, холос. Шунинг ўзиёқ қўрқинчли. Шуниси қўрқинчлики, мутасаддилар халқни эмас, «Халқнинг ишончини қозониш учун тиним билмай ишлайлик!» деб ҳаракат қилаётган Президент олдида ҳам кўзбўямачилик қилишдан қўрқмаяпти. Ёки... қўрққанидан шундай қиляптимикин?

Ечим қаердадир шу оралиқда бўлса керак.

Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.