Isroil va Eron o‘rtasida 12 kun davom etgan qurolli to‘qnashuv har ikki tomon uchun xarajatlarning keskin oshishiga sabab bo‘ldi. Mamlakatlarning hech biri sarflangan xarajatlarni rasman e’lon qilmagan, ammo mavjud ma’lumotlar zarar ko‘lamini taxminan baholash imkonini beradi.
Isroil xarajatlari
Yahudiy davlatining kunlik harbiy xarajatlari jangovar harakatlar shiddatiga qarab 800 million dollardan oshadi. Faol operatsiyalarning dastlabki ikki kunida taxminan 1,45 milliard dollar sarflangan, deb yozadi The Wall Street Journal (WSJ) nashri.
Eng katta xarajat Eron tomonidan uchirilgan raketalarni tutib olishga ketgan. Masalan, David’s Sling va Arrow 3 kabi havo mudofaasi tizimlarining har bir raketasi Isroilga 700 ming dollar atrofida tushadi. Ayrim kunlarda birgina havo mudofaasiga 200 million dollargacha mablag‘ sarflagan.
Shuningdek, F-35 qiruvchi samolyotlari tomonidan amalga oshirilgan uzoq masofali (1300 km dan ortiq) jangovar parvozlar ham xarajatlarga olib kelgan. Har bir samolyotning bir soatlik parvozi taxminan 10 ming dollar turadi. Bunda boshqariluvchi o‘q-dorilar narxi hisobga olinmagan.
Agar Isroil sulhni bekor qilib, mojaroni davom ettirsa, Isroilning bir oylik harbiy xarajatlari 12 milliard dollarga yetishi mumkin, deydi Aarondagi Iqtisodiy siyosat instituti.
Qo‘shimcha iqtisodiy zarar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- Hayfada joylashgan eng yirik neftni qayta ishlash zavodi vaqtincha yopildi
- Ben-Gurion xalqaro aeroporti faoliyati to‘xtatildi
- Qurilish ishlari to‘xtatildi, infratuzilmalarga zarar yetdi
Isroil Soliq boshqarmasi ma’lumotiga ko‘ra, 1,2 milliard dollardan ortiq mulkiy zarar uchun 35 mingdan ziyod ariza kelib tushgan va ularning soni ortishda davom etmoqda. Taxminan 9 ming fuqaro o‘z uylaridan evakuatsiya qilingan.
Eronning xarajatlari
Eron ham, rasmiy raqamlar yo‘qligiga qaramay, milliardlab dollarlik katta yo‘qotishlarga uchradi. Shundoq ham og‘ir sanksiyalar bosimi ostida bo‘lgan mamlakat iqtisodiyoti qo‘shimcha bosimni boshdan kechirmoqda.
Isroil razvedkasi hisob-kitoblariga ko‘ra, Shehab yoki Sejjil tipidagi bitta o‘rta masofali raketani uchirish taxminan 5-6 million dollarga tushadi. Urushning atigi bir haftasi ichida Eron 370 ta shunday raketani uchirgan, ya’ni birgina o‘rta masofali raketalar uchun deyarli 2 milliard dollar sarflangan.
Yahudiy davlati va AQSH hujumi oqibatida Eronning Fordo, Natanz va Isfahondagi asosiy yadroviy obyektlarga zarar yetgan. Fordo majmuasi Amerikaning GBU-57 teshib o‘tuvchi bombalari bilan kuchli zarbaga uchragan. Yer osti infratuzilmasi va sentrifugalar shikastlangan. Mutaxassislar bu joydagi zarar “juda katta” deya baholamoqda, lekin obyektning chuqur joylashgani sababli aniq miqdorni aniqlash qiyin.
Bir dona IR-1 rusumli Eron sentrifugasining narxi 50 ming dollardan oshadi. Yangi va samarador IR-2m, IR-4, IR-5, IR-6 modellari esa texnologik murakkabligi sababli 100 000 dollar yoki undan ham qimmatroq turadi.
Isroil hujumi boshlanishidan oldin Natanzdagi zavodda uranni 60 foizgacha boyitadigan qariyb 50 mingta IR-4 va IR-6 ilg‘or sentrifugalari ishlab turgan. Isroil va Amerika zarbalari obyektni va u yerdagi barcha sentrifugalarni butunlay yo‘q qilishi mumkin edi. Shu tariqa Natanzdagi bitta obyektga yetkazilgan zarar 5 milliard dollardan oshib ketishi ehtimoli bor.
Eron hujumlardan keyingi iqtisodiy yo‘qotishlar
Eron yadro obyektlariga qilingan hujumlar nafaqat milliardlab dollarlik murakkab infratuzilmani qayta tiklash zaruratini yuzaga keltirdi, balki mamlakatning operatsion salohiyatiga ham katta zarba berdi. Sentrifugalar, uranni boyitish tizimlari va xavfsizlikka olingan inshootlarni tiklash — uzoq vaqt, katta mablag‘ va yuqori texnik ekspertiza talab qiladi.
Shu bilan birga, evakuatsiya, yadroviy materiallarni tashish, qo‘riqlashni kuchaytirish va sug‘urta xavfini oshirish uchun qo‘shimcha xarajatlar yuzaga keladi. Eron tomoni rasmiy moliyaviy hisob-kitoblarni taqdim etmagan bo‘lsa-da, xalqaro ekspertlarning umumiy fikriga ko‘ra, zarar nihoyatda jiddiy va uni bartaraf etish uchun katta miqdorda mablag‘ sarflanishi lozim.
Izoh (0)