Pandemiya oqibatida yuzaga kelgan inqiroz O‘zbekistonda 20 yildan ko‘proq vaqt ichida birinchi marta kambag‘allik darajasini oshirdi — Jahon banki
Koronavirus pandemiyasi tufayli yuzaga kelgan global iqtisodiy tanazzulga qaramasdan, O‘zbekiston 2020-yilda iqtisodiy o‘sishni namoyish etadigan Yevropa va Markaziy Osiyo mintaqasidagi ikkita davlatdan biri bo‘lishi prognoz qilinmoqda. “Gazeta.uz”ning xabar berishicha, bu haqda Jahon banki mintaqaviy iqtisodiy tahlilining 7-oktabr kuni e’lon qilingan nashrida aytilgan.
Jahon bankining ta’kidlashicha, koronavirus (COVID-19) pandemiyasi Sovet Ittifoqi parchalanishidan so‘ng tiklangan O‘zbekiston iqtisodiyoti duch kelgan eng og‘ir inqiroz bo‘ldi. Bu holat mamlakat yalpi ichki mahsulotining o‘sishiga salbiy ta’sir ko‘rsatdi va fuqarolarning bandligi, farovonligi va daromadlarining pasayishiga olib keldi.
2020-yilning birinchi yarmida YaIM o‘sishi deyarli nolga teng bo‘ldi, 2019-yilning birinchi yarmida esa bu ko‘rsatkich 5,8 foizni tashkil etgan edi. Shu davrda asosiy kapitalga investitsiyalar 12,8 foizga kamaydi. Ishsizlik darajasi 2020-yilning birinchi choragidagi 9,4 foizdan ikkinchi chorakda 15 foizgacha keskin ko‘tarildi.
“Bozor islohotlari iqtisodiyotda resurslardan yanada samarali foydalanish va xususiy sektorni rivojlantirish uchun rag‘batlantirishni kuchaytirgani sababli O‘zbekiston iqtisodiyoti bo‘yicha prognozlar ijobiy bo‘lib qolmoqda. 2020-yil uchinchi choragida karantinning bekor qilinishi, qishloq xo‘jaligida barqaror ishlab chiqarish va pul o‘tkazmalarining qisman tiklanishi 2020-yilning ikkinchi yarmida birinchi yarim yilga nisbatan kuchliroq iqtisodiy faollikka olib keladi”, — deyiladi bayonotda.
YaIMning yillik o‘sishi bu yil 0,4 foizdan 0,8 foizgacha, bo‘lishi kutilmoqda. Bu 2019-yilgi ko‘rsatkich — 5,6 foizga nisbatan sezilarli darajada past. Shu bilan birga, O‘zbekiston va Tojikiston 2020-yilda YaIMning ijobiy o‘sishini kutayotgan Yevropa va Markaziy Osiyo mintaqasidagi 23 davlat orasida yagona davlatlarga aylanadi. Mamlakat bo‘ylab karantin qayta kiritilmasa, 2021-yilda O‘zbekiston YaIM o‘sishi 4,8 foizdan 5,0 foizgacha bo‘lishi prognoz qilinmoqda.
Pul o‘tkazmalarining qisqarishi va tashqi savdo defitsitining kengayishi to‘lov balansi joriy hisobining defitsitini 2020-yilning birinchi yarmida YaIMning 7,7 foiziga yetkazdi. Jahon ta’minot zanjiridagi uzilishlar va yirik mahsulotlar narxlarining pasayishi tufayli shu davrda eksport 22,6 foizga kamaydi (tabiiy gaz, metallar). Chet davlatlarda olib kelinadigan mashina, uskunalar va yarim tayyor mahsulotlar hajmining keskin pasayishi tufayli import 15 foizga kamaydi.
Davlat budjetiga tushumlarning kam yig‘ilishi va inqirozga qarshi katta xarajatlar 2020-yil birinchi yarmida budjet kamomadi YaIMning 5 foizgacha o‘sishiga olib keldi. Yalpi ichki mahsulotning 2,5 foizi sog‘liqni saqlash sohasiga qo‘shimcha xarajatlar, kam ta’minlanganlar uchun pul o‘tkazmalarining ko‘paytirilishi, jamoat ishlarining kengayishi va korxonalarni qo‘llab-quvvatlash uchun yo‘naltirildi. Oltin eksportining ko‘payishi natijasida tushumning kuchli o‘sishiga qaramay, zaif iqtisodiy sharoitlar va soliqlarni kechiktirish natijasida YaIM ulushi sifatida hisoblanadigan davlat daromadlarining yiliga ikki foizga pasayishi kuzatildi.
“Pandemiya natijasida yuzaga kelgan inqiroz O‘zbekiston yalpi ichki mahsulotining o‘sishini 2020-yilda deyarli to‘xtatib qo‘ydi va yigirma yildan ko‘proq vaqt ichida birinchi marta qashshoqlik darajasini oshirdi. Pandemiyaning iqtisodiy, ijtimoiy va aholi sog‘lig‘iga ta’sirini yumshatish uchun hukumat bir qator inqirozga qarshi choralar ko‘rdi. Mavjud sinovlar va qiyinchiliklarga qaramay, iqtisodiy o‘sishning yuqori sur’atlariga erishish va fuqarolarning turmush farovonligini oshirish maqsadida mamlakat rahbariyati iqtisodiyotning muhim tarmoqlarida islohotlarni davom ettirishni qat’iy niyat qilganligini tasdiqladi. Pandemiya tugagandan so‘ng, iqtisodiy tiklanishni ta’minlash va uni yana-da barqaror va inklyuziv qilish juda muhimdir”, — degan Jahon bankining O‘zbekistondagi vakolatxonasi rahbari Marko Mantovanelli.
2020-yilda YaIMning 7,5 foiz miqdorida prognoz qilinadigan davlat budjeti taqchilligi inqirozga qarshi xarajatlarni bosqichma-bosqich qisqartirish va davlat budjetiga tushumlarni ko‘paytirish oqibatida 2021−2022 yillarda kamayadi. O‘rta muddatli istiqbolda davlat budjeti taqchilligining kamayishi prognoz qilinmoqda.
2020-yilda va keyingi o‘rta muddatli istiqbolda defitsit asosan tashqi qarzlarni ko‘paytirish hisobiga moliyalashtiriladi. 2020-yilda tashqi davlat qarzi YaIMning 34,7 foizigacha ko‘tarilishi taxmin qilinmoqda. Garchi u 2017-yildan beri YaIMga nisbatan foizda ko‘paygan bo‘lsada, o‘rta muddatli istiqbolda barqarorlashishi kutilmoqda.
Mavzuga doir:
- O‘zbekiston hukumati inqirozdan keyingi davrda iqtisodiyotni ikki bosqichda tiklash dasturini tasdiqladi
- Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki O‘zbekistonning YaIM bo‘yicha 2021-yil prognozini pasaytirdi
- Osiyo taraqqiyot banki 2020-yilda O‘zbekistonda iqtisodiy o‘sish 0,5 foizgacha pasayishini prognoz qildi
