Hamon onlayn. 80 va 90-yillarda ishga tushgan va hali ham onlayn saytlar borligini bilasizmi?

Internet mislsiz taraqqiy etgan davrimizda veb-resurslarning son-sanog‘i yo‘q. Istalgan mavzu va sohaga oid sayt tarmoqda, albatta, bor. Biroq ularning aksariyati 2010-yillardan keyin ochilgan. 90 va ayniqsa 80-yillarda esa jahon bo‘ylab sanoqli saytlar bor edi xolos. Albatta, o‘tgan 20–30 yil muddat ichida o‘sha ilk “qadimgi” saytlarning aksariyati faoliyatini to‘xtatgan. Biroq hozirda “boboy” bo‘lib qolgan, ya‘ni 80 va 90-yillardan buyon to‘xtamay ishlab kelayotgan saytlar hali ham mavjud. Quyida ular haqida qisqacha hikoya qilamiz.

1. “Symbolics.com” – 1985-yilning 15-martida ro‘yxatdan o‘tgan. Ya‘ni u ancha-munchamizdan ham katta. Bu sayt AQShning Texas shtati, Dallas shahrida joylashgan kompyuter ishlab chiqaruvchi firmaga tegishli bo‘lib, hanuz onlayn bo‘lishiga qaramay, unda oxirgi marta 2010-yilda ma’lumot yangilangan ekan.

2. “Itcorp.com” – 1986-yilning 18-sentabrida ro‘yxatdan o‘tgan. Juda jo‘n dizayn va g‘aribgina kontent bilan bo‘lsa-da, mazkur sayt mana 33 yildirki barqaror ishlab turibdi. Hozirgi eng tanbal-dangasa veb-dizayner ham bunaqa zerikarli interfeys qilmagan bo‘lardi. Biroq ish 1986-yilda bajarilganini e’tiborga oling va hammasi joyiga tushadi. U paytlar veb-dasturchi kasbining o‘zi bo‘lmagan va sayt yaratuvchilarining qo‘lida bugungidek maxsus platforma dasturlar bo‘lmagan.

3. “Vortex.com” – 1986-yilning 27-oktabrida ro‘yxatdan o‘tgan. Bu sayt dizayni ham ancha arxaik, ya’ni “qadimiy”. Uni Loren Vaynshteyn ismli odam yaratgan va portal internetda ishlash qoidalarini targ‘ib qilishga mo‘ljallangan. Unda oxirgi marotaba 2017-yilda ma’lumot yangilangan ekan.

4. “Tic.com” – 1987-yil, aprel. Bu Texas internet konsalting jamoasiga qarashli bo‘lib, so‘nggi bor 2004-yilda firma egalarining biografiyasi haqidagi ma’lumot joylanishidan keyin yangilanmay qo‘ygan. Shunga qaramay, u hamon onlayn!

5. “Toad.com” – 1987-yilda ro‘yxatdan o‘tgan yana bir “eramizdan avvalgi” sayt. U Electronic Frontier Foundation tashkilotining ta’sischilaridan bo‘lmish Jon Gilmorning o‘ziga ma’qul kelgan internet sahifalarini joylab borgan onlayn kolleksiyasi bo‘lgan shekilli. Unda amaldorlar qonunni suiiste’mol qilishi, qoidalardan o‘z manfaati yo‘lida foydalanishiga qarshi kurashga oid bir necha maqolalarga havolalar berilgan.

6. “Cfg.com” – 1987-yilga oid yana bir sayt. 2000-yil boshida so‘nggi marta ma’lumot yangilangach, bu “bulturgi” sayt ham faollikni to‘xtatgan. Biroq u ham hozirgacha onlayn. Sayt Caine, Farber & Gordon firmasiga tegishli bo‘lib, firmaning o‘zi 1970-yilda tashkil qilingan va operatsion tizimlar va kompyuter dasturlari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Bu sayt o‘chmay ishlab turishi uchun, 2000-yildagi Millenium operatsion tizimi o‘rnatilgan kompyuter kifoya.

7. “Purple.com” – hozirda yotoqxona yumshoq to‘shamalari va jihozlari ishlab chiqaradigan korxonaga tegishli. Biroq o‘tgan yili ham bu domen egasi noma’lum edi va u 1994-yildan buyon shunchaki pushti rangli fon bilan ishlab turgandi. Shuningdek, saytni 1,5 million dollarga sotib olish mumkinligi haqidagi e’lon mavjud bo‘lgan. Kim bilsin, uning hozirgi egasi Purple Innovations uni haqiqatan ham shuncha pulga sotib olgandir?

8. “Milk.com” – bu domenni 1994-yilda ro‘yxatdan o‘tkazib qo‘ygan odam ham anoyi bo‘lmagan shekilli. U qisqa, lo‘nda va juda oson ushbu domeni o‘shanda arzimagan pulga ro‘yxatdan o‘tkazib olgan bo‘lsa ajab emas. Tushunarliki, uni qandaydir sut mahsulotlari ishlab chiqaruvchi yirik korxona ham sotib olishi mumkin edi. Biroq 1994-yilda har bir korxona o‘z saytiga ega bo‘lishi kerakligi haqida uncha-muncha rahbarda tasavvur ham bo‘lmagan. Hozirda bu domeni 10 million dollarga sotishni reja qilgan egasi hamon o‘z saytini onlayn saqlab turibdi. Saytda “ko‘p uchraydigan savollar” hamda “havolalar” bo‘limlari bor xolos. Qiziqsangiz, bir kirib ko‘ring!

9. “Acme.com” ham 1994-yilda ochilgan sayt. Uning egasi ham saytning antik interfeysini o‘z holida saqlab kelmoqda. Saytning o‘zida yozilishicha, bu 1972-yildan buyon bepul dasturiy ta’minot yetkazib beradigan va 1991-yildan beri internetda ishlayotgan ACME Laboratories nomli tashkilotning sayti ekan.

10. “Spacejam.com” – Warner Bros savdo belgisiga qarashli sayt. Unda, studiyaning multfilm qahramonlari haqida interaktiv ma’lumot olish mumkin. Warner Bros 1996-yilda ishga tushirgan bu saytni ataylab o‘chirmay kelyapti, shekilli. U ham bir kun kelib kompaniyaning “tarixiy mulki”ga aylansa ajabmas.

11. “Toastytech.com” – qaysidir bir erinmagan zot 1998-yilda yaratgan sayt. U Microsoft asoschisi Bill Geyts va, xususan, uning Internet Explorer brauzerini “fosh qilishga” mo‘ljallangan sayt bo‘lgan. Qizig‘i shundaki, u ham hamon onlayn va Bill Geyts “o‘zinikilar” orqali uni o‘chirtirib yubormagan! Saytda “Internet Explorer – shayton!” degan xitob markaziy o‘rin tutadi va u Bill Geytsning kompyuter dasturlari bozorida nohalol o‘yin qilib, hammaga o‘z mahsulotini xira reklama orqali “tiqishtirayotgani” haqida troll usulida, uni kulgiga olgan tarzda fosh qiladi. Kim bo‘lsa ham muallif, haqiqatan ham, erinmagan zot ekan...

Muzaffar Qosimov tayyorladi.