Geologlar inklar Machu-Pikchu shahrini qurish uchun ulkan toshlarni qanday qilib yuqoriga olib chiqqanini aniqladi

Zamonaviy peruliklar “biz sir saqlashni bilamiz, buni Machu-Pikchu misolida ko‘ring” degan hazil gapni aytadi. Buning sababi, baland tog‘ cho‘qqisida joylashgan ushbu shaharni ular haqiqatan ham 1911-yilgacha, ya’ni samolyotlar tog‘lar ustidan ucha boshlagan zamonlargacha o‘zgalar ko‘zidan pana tuta olgan. Machu-Pikchuni “bulutlar qo‘ynidagi shahar” ham deyishadi. Chunki u haqiqatan ham tog‘ning eng baland cho‘qqisida – 2 450 metr balandlikda joylashgan. Uni uchuvchilar ko‘rib qolgandan keyin 1911-yilning 24-iyulida Yel universiteti professori Uilyam Bingem yetib borib, mavjudligini aniqlagan. Bungacha esa shahar deyarli 400 yil mobaynida ko‘zdan pana bo‘lib, oxirgi marta bu yerda XVI asrda ink imperiyasi hindulari turli marosimlar o‘tkazgan va asosan o‘zlarining Quyosh ma’budi Intiga ibodat qilish bilan mashg‘ul bo‘lgan.

Janubiy Amerikani xonavayron qilgan ispan konkistadorlarining qadami bu joylarga yetib kelmagan bo‘lsa-da, keyinchalik bu shahar ham bo‘shab qolgan. U XV asrda inklar imperatori Pachuketek Yupanki tomonidan barpo etilgani haqida tarixiy dalillar bor. Shahar shunday noqulay joyda – tog‘ cho‘qqisida barpo etilganidan tashqari uning bino va inshootlari o‘zaro o‘ta mustahkam va katta aniqlikda jipslashib turuvchi tosh devorlardan qurilgani ham kishini hayratga soladi. Boz ustiga, uni uch tomonidan chuqur dara o‘rab turadi va shaharga chiqish joyi faqat bir tarafda, juda tor tog‘ so‘qmog‘idan boradi.

Shahar eng gullagan davrida ham uncha katta bo‘lmagan. Unda taxminan 1 200 kishi istiqomat qilgan. Shunga qaramay, unda ta’minot va ayniqsa kanalizatsiya tizimi o‘ta mohirona bajarilgan. Tosh devorlarni ko‘rib esa har qanday mohir usta quruvchi ham tan bermay iloji yo‘q. Bunday toshlarni qanday qilib shunday tik tog‘ cho‘qqisiga tashib chiqishgani va ayniqsa ularga qanday usul bilan shunchalik mohirona ishlov bera olishgani juda sirli faktdir. Axir u qurilgan zamonlarda nafaqat hindularda, balki o‘zini “eng taraqqiy etgan madaniyat” deb hisoblagan yevropaliklarda ham na yuk ko‘targich kran, na tosh taroshlash stanogi bo‘lgan.

Aftidan, Braziliyaning Rio-Grande-du-Sul federal universiteti olimi Rualdo Mengat boshchiligidagi ilmiy guruh buning sirini aniqlagan ko‘rinadi. Harholda ularning 23-sentabr kuni Feniks shahrida bo‘lib o‘tgan Amerika geologiya jamiyati yig‘ilishidagi ma’ruzasidan shunday xulosa kelib chiqmoqda. Bu haqda tashkilot saytida kichik maqola ham e’lon qilgan.

Ta’kidlanishicha, Machu-Pikchuning bunday g‘alati va ajib joylashuvi sababi uning qoq tagida bo‘lgan tektonik plitalar tutashuviga bog‘liq ekan. Bu joyda, chuqur yer qa’ridagi tog‘ tagida tektonik plitalarning bir-biri bilan to‘qnashuvlari sodir bo‘lgani uchun million yillar mobaynida toshlar tabiiy ravishda qurilish uchun qulay o‘lcham va shakllarga kelib qolgan ekan. Yoriqlardan esa toshni qazib olish va unga ishlov berish ancha oson bo‘lgan. Ya’ni inklar toshni pastdan tashib chiqmagan va unga maxsus sayqallab ishlov berishga uncha ko‘p mashaqqat sarflamagan ekan. Tabiatning o‘zi ularga tayyor dastyor bo‘lgan. Ink ustalari mavjud toshlardan shu darajada mohirona foydalanganki, toshlar xuddi pazzl donalaridek bir-biriga o‘ta ideal kirishib, mustahkam o‘rnashgan. Machu-Pikchuning barcha binolaridagi devorlarda toshlar hech qanday zichlovchi-yopishtiruvchi qorishmasiz, shundoq o‘zaro jips joylashtirish orqali barpo qilingan. Bu ham hech qanday tasodif emasligini Rualdo Mengat alohida ta’kidlagan.

Ekspeditsiya sun’iy yo‘ldosh yuborgan tasvirlarni o‘zidagi geologik tadqiqot materiallari bilan uyg‘unlashtirib, mahalliy tog‘ qa’rining geologik yoriqlari xaritasini tuzib chiqqan. Unga ko‘ra, aynan Machu-Pikchu tagida, tog‘ ichkarisida, shimoliy-sharqdan janubi-g‘arbga yo‘nalgan yoriq bilan shimoliy-g‘arbdan janubiy-sharqqa yo‘nalgan yer osti tektonik yoriqlari uchrashar ekan. Ayrim yoriqlarning uzunligi 175 kilometrgacha borishi aniqlangan. Qizig‘i shundaki, Rualdo Mengat ekspeditsiyasi shundan keyin inklarning boshqa shaharlarini, xususan, Olyantaytanbo, Kusko va Pisak ostidagi tog‘ geologiyasini ham o‘rgangan. Ma’lum bo‘lishicha, inklar bu shaharlarni ham aynan shunday tektonik yoriqlar to‘qnashgan joylar ustida qurgan ekan! Ular orasida aynan Machu-Pikchu eng sifatli qurilgan tosh-shahar bo‘lib, shaharning kanalizatsiya tizimi ham aynan o‘sha yoriqlarga suvni yo‘naltirish evaziga ta’minlangan. Bu ayniqsa Machu-Pikchu joylashgan hududda tez-tez sodir bo‘ladigan tropik sharros yomg‘irlar mavsumida o‘ta muhimdir.

Yuqorida ham aytilganidek, Machu-Pikchu XX asr boshigacha o‘zga ko‘zlardan panada bo‘lgan va shu sababli ham juda yaxshi saqlangan. 1911-yilda bu joyga Yel ekspeditsiyasi yetib kelishidan oldin uni kimsasiz bo‘lsa kerak degan xayol bilan yo‘lga chiqqan edi. Chunki shaharning mavjudligini samolyotdan ko‘rib qilinmagunicha u haqda hatto Peru hukumatining o‘zi ham hech narsa bilmagan. Biroq Bingem ekspeditsiyasining o‘zi Machu-Pikchuni topa olmagan. Shundan keyin ular mahalliy hindular orasidan bir o‘smir bola yo‘lboshlovchiligida toqqa chiqqan va shaharni topgan. Bu yerda dehqonlarning kichik jamoasi yashayotganini ko‘rishgan. Ular olimga bu yerdagi manzilni hech kim bilmasligini va shu sababli ularni hech kim soliq, harbiy xizmat va hokazolar bilan bezovta qilmasligini aytishgan.