Киев Россия билан кенг кўламли уруш бошидан буён ҳукуматга қарши энг йирик намойишларга гувоҳ бўлди. Улар Украина парламенти аввал кузатилмаган шошқалоқлик билан овозга қўйган, президент Зеленский эса хавотир ва танқидларга қарамай, имзолаган қонунга эътироз билдиришди. Гап танқидчилар мамлакатнинг коррупцияга қарши органлари мустақиллигини заифлаштиришига ишонаётган 12414-сонли қонун лойиҳаси ҳақида. У коррупцияга қарши икки асосий мустақил идора Коррупцияга қарши миллий бюро (НАБУ) ва Коррупцияга қарши махсус прокуратура (СAPО) устидан назоратни бош прокуратурага ўтказишни назарда тутади.
Қонун лойиҳаси аввалбошидан турли шубҳа-гумонларни уйғотди. Боиси у 22 июль куни эрталаб соат 8:00 да шошилинч чақирилган қўмита йиғилишида тақдим этилди. Лекин унда қўмита раиси ҳам, аъзоларнинг аксарияти ҳам йўқ эди. Парламентда Зеленский партияси ҳукмронлиги боис, лойиҳани 263 депутат маъқуллади, атиги 13 нафари эса қарши чиқди. Куннинг иккинчи ярмига келиб, ҳужжат имзолаш учун президент офисига юборилди.
Эндиликда Зеленскийга содиқ бош прокурор Руслан Кравченко коррупция ишларини бошқа терговчиларга ўтказиш ёки уларни ёпиш ваколатига эга бўлади. Танқидчилар бу коррупцияга қарши ислоҳотларни заифлаштириб, мамлакатнинг келажагига соя солади, деган фикрда.
Зеленский украиналиклар учун анъанавий мурожаатида мазкур қонунни ҳимоя қилиб, ҳар иккала идора ҳам “ишлашда давом этиши”ни айтди. Тузилмавий ўзгаришларни эса “Россия таъсиридан тозаланиш”зарурлиги билан изоҳлади. Шу билан бирга, Зеленский, коррупцияга қарши кураш тизимининг самарадорлигини танқид қилиб, айрим ишлар “йиллар давомида осилиб қолганини” таъкидлади. Бундан ташқари, у қонунни бузганлар учун Бош прокурор томонидан “муқаррар жазо” таъминлашини билдирди.
Украина ҳукумати ҳам НАБУ ваколатларининг қисқартирилишини Россия таъсири билан изоҳлади. Қонун қабул қилинишидан бир кун олдин Украина Хавфсизлик хизмати ва Бош прокуратура ташкилот идорасида тинтув ўтказган ва буни рус жосусларини аниқлаш бўйича амалиёт сифатида кўрсатган эди.
Мазкур қонун Украинанинг иттифоқчиларида хавотир уйғотди. Европа Иттифоқининг кенгайиш бўйича комиссари Марта Кос Х (собиқ Twitter) тармоғида пост қолдириб, ўзининг жиддий хавотирда эканини билдирди. Шунингдек у “НАБУ мустақиллигини ҳимоя қилувчи асосий кафолатларнинг бекор бўлиши ортга ташланган жиддий қадам экани”ни айтди.
Қонун Украина президенти томонидан имзолангач норозилик намойишига қатнашган 18 ёшли Владислава Кирстюк бу мамлакат истиқболига хавф солишини таъкидлади.
“Мен 2014 йилда Россия қўллови билан босиб олинган ҳудудда болалигимни ўтказганман. Барча ҳокимият бир одамда тўпланганда нима бўлишини биламан. Ҳамма нарса сизга қарши ишлайди. Ушбу тажрибани бу ерда ҳам қайтармоқчи эмасмиз”, деган у.
Коррупцияга қарши мустақил органлар ваколатларининг қисқартирилиши нафақат Ғарб сиёсий доиралари ва Украина жамоатчилиги, балки бир вақтлар президент жамоасида ишлаган ва ҳозирда расмий рутба эгаллаб турган амалдорларни ҳам ҳайратга солди.
2020- йилдан 2024 йилга қадар Украина Ташқи ишлар вазири сифатида фаолият кўрсатган, шу билан бир вақтда Украина Миллий хавфсизлик ва мудофаа кенгаши аъзоси ҳисобланган Дмитрий Кулеба ҳужжат имзоланган 22 июлни “Украина учун ёмон кун” деб атади. Собиқ вазир, шунингдек президент “халқ тарафида туриш ёки аксинча” вариантларидан бирини танлаши кераклигини айтди. Ҳарбий разведка хизмати (ҲУР) раҳбари Кирилл Буданов эса “умумий душман турганда, ички қарама-қаршиликлар очиқ мулоқот орқали бартараф этилиши” кераклигини таъкидлади.
The Economist нашри қонун лойиҳасининг шошилинч тарзда имзоланганига диққат қаратиб, ўзининг Киевдаги манбаларидан изоҳ олди. Улардан бири юз бераётган жараёнлар ортида Зеленский таъкидлаганидан бошқачароқ мотив борлигини даъво қилди. Иддаога кўра, НАБУ президент девонига яқин шахсларнинг шубҳали битимлари юзасидан тергов ишлари очгани боис мазкур қонун ташаббуси илгари сурилган.
Журналнинг яна бир манбаси Зеленский “жавобгарлик сўралмайдиган даврда имкониятдан фойдаланиб қолишга қарор қилгани, Дональд Трампни қисман ўз томонига оғдиргач, энди ички масалаларга эътибор қаратаётганини иддао қилди. Қонун ортида қандай амбициялар турганидан қатъий назар, у мамлакатнинг Европа Иттифоқига йўлини мураккаблаштиради.
Қолаверса, кенг кўламли босқинга қарши 2022 йилдан буён жанг қилаётган жамият кайфиятига салбий таъсир қилади. “Биз Европани танладик, автократияни эмас”, “Отам бу учун жон бермаган” каби ёзувларни кўтариб, намойишга чиққан аҳоли Зеленскийга нисбатан қўллов камайиши мумкинлигига далолатдир.
Янги қонун билан ваколатлари чекланган ҳар икки ташкилот 2014 йилги Майдан воқеаларидан сўнг Ғарб талаби билан тузилган бўлиб, Украина давлатчилигини Европа стандартлари билан уйғунлаштиришга хизмат қилиши кўзда тутилган эди. Икки агентлик уруш пайтида ишини янада кучайтириб, қонунчилар, вазирлар ва Зеленский маъмуриятининг собиқ раҳбарига қарши айбловлар қўйди.
Изоҳ (0)