АҚШ 15 млрд долларга Россиядан орол сотиб олмоқчи

АҚШ Россиядан 15 миллиард долларга Командор оролларини сотиб олиш эҳтимолини ўрганмоқда. Бу таклиф АҚШ армияси подполковниги Жеффри М. Фриц томонидан илгари сурилган. Бу ҳақда Breaking Defence хабар берди.

Фрицнинг фикрича, ташаббус Арктикада Хитойнинг сувости фаоллигини назорат қилиш ва 1867 йилдан бери халқаро чегара билан ажралган Алеут халқини бирлаштиришга хизмат қилади. Командор оролларини қўлга киритиш ортидан АҚШ Алеут ороллари билан бирга ягона “гидролокацион қалқон” яратиши мумкин. Бу тизим Беринг бўғози орқали Арктикага йўл оладиган Хитой сувости кемаларини кузатишда муҳим рол ўйнаши кутилмоқда. Фрит таклиф қилаётган 15 миллиард долларлик битим қуйидагича тақсимланади:

• 6,5 миллиард доллар — эксклюзив иқтисодий зона учун,
• 4 миллиард доллар — табиий ресурслар,
• 2,5 миллиард доллар — биологик хилма-хиллик,
• 2 миллиард доллар — инфратузилма учун.

Потенциал хариднинг эксклюзив иқтисодий зонаси Калифорния ҳудудига тенг бўлиб, АҚШга денгиз зонасини 3,8 фоизга кенгайтириш имконини беради. Командор ороллари стратегик жиҳатдан бир қатор афзалликларга эга:

• Осиё ва Шимолий Америка ўртасидаги муҳим денгиз йўллари яқинида жойлашган,
• аҳоли сони жуда кам (тахминан 676 киши),
• муз қопламаси ўртача бўлиб, сувости кузатув ускуналарини жойлаштириш учун қулай,
• Россия учун эса географик жиҳатдан узоқ ва ҳарбий аҳамияти паст.

Агар ороллар АҚШга ўца, бу ерда замонавий кузатув тизимлари, жумладан, гидролокаторлар, сунъий йўлдош ва акустик сенсорларни ўрнатиш режалаштирилган. Бу чора АҚШ президентининг 2025 йил апрель ойида қабул қилган Арктика сув йўллари хавфсизлиги стратегиясига мос келади.

Фриц, шунингдек, Алеут халқининг бирлашувига ҳам урғу бермоқда. Ҳозирда АҚШда 15 мингдан ортиқ алеут яшайди, Россиянинг Беринг оролида эса атиги 350 киши қолган. Унинг сўзларига кўра, бу келишув БМТнинг туб халқлар ҳуқуқлари тўғрисидаги декларациясининг 36-моддасига мувофиқ бўлиб, у чегаралар билан ажралган жамоаларга ўзаро алоқани сақлаб қолиш ҳуқуқини кафолатлайди.

Шу билан бирга, бундай битимни амалга ошириш мураккаб бўлиши кутилмоқда. Россияга катта миқдорда пул ўтказилиши Украинадаги уруш фонида санкциялар сиёсатининг заифлашуви сифатида қабул қилиниши мумкин. Бу АҚШнинг баъзи иттифоқчиларида норозилик уйғотади.

Россия оролларнинг рамзий ва стратегик аҳамиятини ҳисобга олиб, уни сотмаслиги ҳам мумкин. Фриснинг таъкидлашича, ороллар чекланган оператив қийматга эга ва Москвага минтақада АҚШ ва Хитой ўртасидаги мувозанатни таъминлашда дастак бўлиши мумкин.