“Афғонлар биз билан уришмаслик учун сувдан ричаг сифатида фойдаланяпти” — сиёсатшунос Ҳамид Содиқ

“‘Толибон’ билан уришиб бўлмайди, келишиш керак”, дейди сиёсатшунос Ҳамид Содиқ “Ватандош TV” клубининг Қўштепа каналига оид мулоқотида.

Жорий йил 14 май куни клубда Афғонистон қураётган Қўштепа канали тўғрисида суҳбатлашилди. Маълумотларга кўра, канал Амударё сувининг бешдан бир қисмини “тортиб олади”. Бу ҳолат дарё сувидан фойдаланувчи мамлакатлар ўртасида низо келтириб чиқариши мумкин.

Кеча, 12 июнь куни мазкур мулоқотдан видеопарча эълон қилинди. Унда сиёсатшунос Ҳамид Содиқ фикрлари ўрин олган.

Либерал тафаккур ҳақида

Ҳамид Содиқ фикрича, либерал қарашдагилар учун мамлакатда институтлар муҳим. Агар у бўлмаса, субъект ҳам бўлмайди.

“Либералларда сиёсий институтлар биринчи ўринда туради. Улар ‘агар бизнинг кўринишимизда бўлмасанг, сен билан уришамиз’, дейди. Шунинг учун ҳам Фарҳод ака ва бу ердаги бошқа сиёсий фикрлар билдираётганлар ‘агар ечим бўлмаса, уришамиз’, деяпти (сиёсатшунос Фарҳод Толипов Амударёдан сув олишга афғонларнинг ҳақи йўқлиги, тинчлик учун урушга тайёр туриш кераклигини айтганди— таҳр.).

Уруша олмайсизлар. ‘Толибон’ билан уришиб бўлмайди. Либерал қарашда уруш энг ёмон нарса. Уруш энг охирги чора. Ким билан уришиш мумкин? ‘Урушдан ҳам ёмонроқ нарсани олиб келса, уришиш мумкин’, дейди либерал давлат. Ва сув масаласида уришиш мумкин. Шунинг учун мана шунақа конструкт шакллантириляпти. Истеъмол муҳимми ёки институтлар муҳимми, деган конструктда фикрлайдиган бўлсак, мен истеъмол муҳим, деган бўлардим”, деди таҳлилчи.

“Либераллар афғонларни ўлдирди”

Ҳамид Содиқ фикрини давом эттириб, Афғонистоннинг 40 миллион аҳолиси борлигини унутмаслик зарурлигини таъкидлади. Шу билан бирга, сиёсатшунос инсон ҳуқуқлари байроқдорлари қуролсиз аҳолини ўлдирганини айтди.

“Бутун дунёнинг либерал маркази бўлган АҚШ инсон ҳуқуқларининг энг катта ‘байроқдори’. Яна бир жиҳатини айтаман, лекин бу пул билан таъминланаётганларнинг эсидан чиқади. 2001–2021 йиллар. 20 йил. 100 нафар ҳарбий, 46 319 нафар маҳаллий аҳоли, яъни қурол кўтармаганлар. Шуларнинг учдан икки қисми аёллар билан болалар эди. Уларни либераллар, инсон ҳуқуқлари бўйича гапираётганлар ўлдирди. Нима учун либераллар ўлдирса, биз инсон ҳуқуқлари ҳақида эшитмаймиз? 46 мингдан ортиқ одамни Европа ва Американинг аскарлари ўлдирди. Тушуняпсизми? Нима учун унутасиз”, дея савол қўйди эксперт.

“Ақлга сиғмайдиган иш қилинган”

Ҳамид Содиқ ўзбеклар афғонлар билан икки марта уришганини эслади. Сиёсатшунос сўзларига кўра, бу ақлга сиғмайдиган ҳодисалар бўлган.

“Биринчиси, СССР келган пайтда ‘Толибон’: ‘ўртоқлар, бизлар мусулмон давлатларимиз. Бир-биримиз билан уришмайлик. Душманлар билан қўшилиб кирманглар’, деб айтди. Ўша пайтда аҳволимиз оғир эди. Чунки мустамлака эдик. Кирдик ва афғонлар билан уришдик.

Иккинчисида мустақил эдик. Афғонлар мана худди иккинчи спикеримиз сингари: ‘ўртоқлар, бу ақлга сиғмайдиган нарса’, деди. ‘Бизларга уруш билан киришингиз, яъни душманларимизга ерингизни бериб туришингиз, ақлга сиғмайдиган иш’, дейишди. Ақлга сиғмайдиган ишни биринчи биз қилдик.

Афғонлар ҳали бизларга мутлақо таҳдид қилган эмас. Агар фактик, реал нуқтайи назардан қарайдиган бўлсак, биз тескариси, афғонларга икки марта уруш билан кирганмиз. Умар ёки Охунзода сўзи билан бошланса, бизлар учун одам эмас, улар ҳеч нарсани тушунмайди, деб ўйлаймиз. Лекин ҳозирги ҳукумат тўғри йўлдан боряпти. Мирзиёевни мен мутлақо қўллайдиган йўналишларидан бири — бу Афғонистон масаласи. Кўп масалаларда очиқ танқид қиламан, лекин Афғонистон масаласида биз улар билан келишишимиз керак”, деди мутахассис.

“Афғонлар битимларга амал қиляпти”

Ҳамид Содиқ 2016 йилдан бери Афғонистон битимларга амал қилиб келаётганини таъкидлади.

“Тўғри, битимга эришиш қийин. Лекин нима битим қилган бўлсак, улар амал қилиб келмоқда. Яъни уларни ъбутунлай манқурт, ҳеч нарсани тушунмайдиган халқъ, деб ўйлаш керак эмас. Ҳа, қийин бўлади, лекин битимларга эришишимиз керак. Улар сувдан фойдаланиши лозим.

Яна бир жиҳатни унутмайлик: уруш афғонларнинг қон-қонигача, маданиятигача сингиб кетган. Уларнинг иқтисоди ҳам, сиёсати ҳам — уруш. Қўшиқлари ҳам уруш, кинолари ҳам уруш. Чунки шунақа давлат. Қаранг, афғонлар биз билан уришмаслик учун ундан сал яхшироқ нарсани қўллаяпти — сув билан ричаг қиляпти. Бу балки нотўғридир. Лекин шунинг атрофида маълум бир деҳқончилик билан боғлиқ инфраструктура яратилса, улар бизлар билан уришмаслиги мумкин. Мен биламан, либерал тафаккурдаги одамларга жуда ҳам қийин бўлади. Чунки улар афғонларни субъект деб тан олмайди”, деди эксперт.

Маълумот учун, Қўштепа узунлиги 285 километрли, эни 100 метрли, чуқурлиги ўртача 8 метр бўладиган йирик канал. Унинг қурилиши келгуси тўрт йил ичида якунланиши кутилмоқда. Аввалроқ гидролог Собир Қодиров ХХ асрда нефть учун кураш авж олган бўлса, XXI асрда бу кураш сув учун бўлмоқда.