Жорий йилнинг 25 май куни “Тирилиш” нашри томонидан таржима қилинган ва чоп этилган француз файласуфи Шарл Луи Монтескиэнинг “Қонунлар руҳи” асарининг тақдимоти бўлиб ўтди.
Тадбирда бир қанча сиёсатшунос, иқтисодчи ва тарихчи олимлар иштирок этди. Китоб таржимони ва муҳаррири — сиёсатшунос Ҳамид Содиқ асарнинг моҳияти ва ўзбек жамияти учун аҳамияти ҳақида тўхталиб ўтди.
“Дастлаб, китобнинг аҳамияти ҳақида тўхталиб ўцам. Бунинг учун мен иккита йўналишни танладим. Биринчи йўналиш — фрагментлик масаласи. Фрагментлик нима? Бизнинг ҳаётимиз смартфонимиздаги фрагмент лавҳаларга ўхшаб қолган. Яъни қисқа видеолар асосий вақтимизни олади. Ҳаётимиз ҳам шундай фрагмент кўринишда давом этади ва биз атрофимиздаги ижтимоий муносабатларни фрагменталлик асосида тушунишга мослашиб қоламиз. Ҳатто, бу қараш сиёсий тафаккур даражасига кўтарилган. Масалан кимдир билан гаплашсангиз, унда маълум бир сиёсий билимлар бўйича маълум фрагмент билимлар бор. Биз таржима қилаётган китоблар ҳам сиёсат оламининг маълум бир фрагментларини очиб беришга хизмат қилади.
Ҳозир жамиятимизда сиёсий “конструкция” (тузилиш)ни тўлиқ тушунтириб бера оладиган китобга эҳтиёж мавжуд. Француз файласуфи Шарл Луи Монтескиэ ўзининг 20 йиллик меҳнати орқали бизга айнан шундай китобни тақдим қилади. Монтескиэ “Қонунлар руҳи” асарида табиий қонунлардан тортиб, давлатни қандай вужудга келиши, унинг табиати ва уни ҳаракатга келтирувчи принципларини тушунтиради. Яъни бизга у давлатнинг аниқ тузилишини тавсия қилади.
Ушбу китоб “сиёсий олам қандай”, деган саволга тўлиқ жавоб беришга ҳаракат қилади. Мисол учун, деспотик (чексиз куч ва диктатура бошқарувининг асосий хусусиятларидан бири — таҳр.) давлатларнинг қонундан ташқарида ҳаракат қилиш табиати ҳеч қачон ўзгармайди. Ҳозир ҳам ўзгармаяпти. Ё бўлмаса, институционал қўрқув масаласини олайлик. Қўрқув Монтескиэ даврида ҳам, Совет Иттифоқи даврида ҳам ва бугун ҳам ўзгармаган. Биламизки, қўрқув — деспотик давлатларнинг асосий принципи ҳисобланади. Яъни қўрқувларимиз маълум бир ҳокимиятни ушлаб туришга хизмат қилади”, — деди сиёсатшунос.
Таржимон Монтескиэнинг китобидан иқтибос келтириб, деспотик давлатларда барча деспот(диктатор)нинг пошнасининг тагида тенг бўлишини таъкидлади.
Шарл Луи Монтескиэ “деспотик давлатларда ҳамма тенгдир, фақат улар қул сифатида тенг бўлади”, дея ёзади. Яъни Монтескиэ деспотик давлатларда барча деспот (диктатор)нинг пошнасининг тагида тангдир демоқда. Деспотик мамлакатларда деспотнинг пошнаси – бу институционал пошна ҳисобланади. Ва у парламент вазифасини бажаради. Мана шу нуқтаи назардан бу китоб бизни маълум маънода тинчлантиради. Яъни китоб орқали биз нимага таъсир кўрсата оламиз ва нимага таъсир кўрсата олмаймиз, деган саволга жавоб топамиз.
Монтескиэ ъКоммод ва Калигула даври (иккиси ҳам Рим империясининг императорлари – таҳр)да инсонлар тиран (золим – таҳр)га тош отар эди, лекин ҳеч ким тирания (бу индивидуал бошқарувга асосланган бошқарув шакли – таҳр)га тош отмас эдиъ, деб ёзган. Хўш, тиран билан шуғулланиш керакми ёки тирания билан? Табиийки, тирания билан шуғулланиш керак. Чунки тиранни ҳокимиятдан бир кунда олиб ташласа бўлади. Лекин тирания бир кунда кетмайди.
Бу бизга тинимсиз меҳнат қилиш ва ҳаётимизни бир тизгинга солиш масаласини ўргатади. Биз тиранияга қарши кураш учун, деспотик давлатларнинг асосий принципи бўлган қўрқувдан воз кечишимиз керак. Мана шу мавзу “Қонунлар руҳи” китобининг фалсафий жиҳатлари ҳисобланади”, — дейди сиёсатшунос Ҳамид Содиқ.
Олим фикрида давом этиб, бугун жамиятнинг уйғониш нуқтаси инсонларнинг тафаккур тарзи эканлигини, жамият вақт ўтгани сайин сиёсий иммунитет ва суверенитет масаласини унутиб бораётганини таъкидлади.
“Жамият ўлароқ ҳали қиладиган ишларимиз жуда кўп. Бугун уйғонишнинг битта мураккаб томони бор. Олдинги уйғониш босқичларида битта хусусият бизникига ўхшамаган. Бу — тўқлик. Совет Иттифоқи вужудга келаётганида халққа тўқлик таклиф қилинган. Биз бугун уйғониш нуқтасини тафаккур тарзимиздан бошлашимиз керак. Бугун барчамиз тўқмиз. Ҳатто, автомобиль борасида ҳам бошимизни оғритишимиз керак бўлмай қолди. Масалан Хитой бизга “электромобиль яратаман деб бошингизни қотириб ўтирманг”, дея бизни электромобилларга кўмиб ташлади. Агар истеъмолчи жамият бўлиб қолсак, бу сиёсий туртки бермайди. Бугун дунё сиз истеъмол қилмоқчи бўлган барча нарсани етказиб бермоқда. Балки жамият маълум маънода истеъмолдан бир оз тийилишимиз ҳам керакдир?!
Тасаввур қилинг, ёш боланинг хонаси ўйинчоқлар билан тўлдириб ташланган. Яна хонага ўйинчоқлар ташланмоқда. Бу ўйинчоқлар нима учун, деб савол берсак, ўйнаш учун! дея жавоб беришмоқда. Яъни ўйлама, фақат ўйна! Бу бизни чалғитмоқда ва вақт ўтгани сайин биз сиёсий иммунитет ва суверенитет масаласини аста-секин унутмоқдамиз”, — деди сиёсатшунос.
Изоҳ (0)