1918 йил 1 декабрда Руминия давлати қиролликдан демократик давлатга айланди. Шу сана муносабати билан «Дарё» анъанавий тарих рукнида Дракуланинг ватани сифатида танилган ушбу давлатнинг бугунги чегараларда бирлашиши ҳақида ҳикоя қилади
Биринчи жаҳон урушидан сўнг Парижда бўлган минтақавий душманларнинг намойишкорона ярашуви мунозараларни сусайтирмади. Кўплаб Европа мамлакатлари учун уруш ғалабаси шов-шувли байрамдек кўринди. Аммо улар орасида 1918 йилда урушда мағлуб бўлган, лекин шу билан бирга ўз ҳудудини икки баравар ошириб олган Руминия ҳам бор.
Биринчи жаҳон урушининг бошларида Руминия Германия билан иттифоқ тузди ва урушни ўз тарафидан бошлашга мажбур бўлди. Руминия ҳукмрон доираларининг иштаҳаси шунчаки чегарасиз эди. 1914 йил августдан бошлаб ҳукумат ва Руминия жамияти ривожланаётган дунё қирғинини жуда диққат билан кузатиб борди. Улар четда туриб кимга қўшилиш, ким ғолиб бўлишини ва бу қандай вақтда амалга оширилиши кераклигини диққат билан тарозига солди.
Оқибатда, Руминия ҳукумати иттифоқ шартномасини бажармади ва Германия томонида Биринчи жаҳон урушига кирмади. 1914 йил сентябрь ойида Руминия Россия билан шартнома имзолади, унга кўра, у руминлар яшаган Австрия-Венгрия ҳудудларини эгаллаш ҳуқуқига танқидий қарашини баён қилган эди.
Трансилваниянинг Руминияга қўшилиши (Руминияда бу 1918 йилги Буюк бирлашма деб аталади) 1918 йил 1 декабрда Австрия-Венгриянинг парчаланиши пайтида бошланди. Бу сиёсий воқеа руминларнинг Альба-Иулия шаҳрида бўлиб ўтган конгрессида делегатлар аввалги Венгрия Трансильваниясига қўшилишга қарор қилди. Венгрияга алоҳида жойлаштирилган Трансильваниянинг Руминияга кириши, Венгриядаги социалистик тўнтариш, венгерлар ва чехословакияликлар ўртасидаги ҳудудий низолар Чехословакия-Венгрия урушининг бошланишига олиб келди.
1919 йилда Трансильванияда Руминия-Венгрия фронти очилди ва ўша йилнинг ёзида руминлар Будапештга етиб келди. Венгрияда социалистик ҳукумат қулади ва Австрия-Венгриянинг парчаланиши ва Биринчи жаҳон урушида Венгриянинг мағлуб бўлишини ҳужжатлаштирган Трианон шартномаси имзолангандан сўнг Трансильвания ниҳоят Руминия таркибига кирди. Шундай қилиб Руминия қироллиги ташкил топди.
Руминиянинг Биринчи жаҳон урушидаги иштироки
Биринчи жаҳон урушидан олдин Руминияда бошқарув конституциявий монархия бўлган эди. Қирол Чарльз Германияда 1871 йилдан буён ҳукмронлик қилиб келган Гогенцоллерн сулоласидан чиққан. 1881 йилда Руминия парламенти Руминияни қироллик деб эълон қилди. Руминиянинг сиёсати иккиланган эди. У Германия ва Австрия-Венгрия ёрдами билан 1878 йилги Берлин шартномаси бўйича Россияга бериб юборилган Бессарабияни қайтариб беришга умид қилди.Шу мақсадда Руминия 1883 йилда Германия ва Австрия-Венгрия билан яширин иттифоқ тузди ва унга биноан Россияга қарши уларнинг тарафини олишга ваъда берди. Шу билан бирга, Руминия буржуазияси ўзининг бой темир йўл тармоғи ва ноёб ёғоч манбаларига эга Буковина билан Трансильванияни эгаллаш вазифасини қўйди. Ушбу вазифаларни фақат Австрия-Венгрияга қарши уруш натижасида амалга ошириш мумкин эди.
Биринчи жаҳон урушида Руминия Германия ва Австрия-Венгрия билан иттифоқ шартномасига қарамай, дастлаб бетарафлик позициясини эгаллади. Кейин мамлакат ҳукумати ҳар икки томон билан бир вақтнинг ўзида очиқ музокараларга киришди, ҳудудий товон пули, кафолатлар, қуролли кучлар томонидан қўллаб-қувватланишини ва урушга кириши учун катта кредит талаб қилди. Иккала томон ҳам Руминиянинг урушда иштирок этишига катта аҳамият бериб, ваъдаларни яхшигина берди.
Урушнинг бошида қирол Чарльз вафот этди. Унинг тахтга инглиз малика билан турмуш қурган ўғли Фердинанд келди. Бу Буюк Британиянинг Бухарестдаги партиясининг таъсирини кучайтирди, аммо Руминия ҳукмрон доираларига қарши курашишга қатъий қарор қилмади, чунки мамлакат жуда заиф армияга эга эди. Фақат 1916 йилда, А.А.Брусиловнинг ёрқин ютуғи ва Вердундаги немис қўшинлари мағлуб бўлгандан сўнг, Руминия немис блокига қарши чиқди.
Урушдан кейинги мамлакатнинг иқтисодий ва сиёсий ҳаёти
Руминиянинг Германияга қарши ўйини унинг тўлиқ мағлубияти билан якунланди. Германия-Австрия қўшинлари мамлакатнинг катта қисмини эгаллаб олиб, Руминия қўшинларини Молдавияга чекинишга мажбур қилди. Германия ҳужуми рус қўшинлари томонидан тўхтатилди. Россия қуролли кучларининг тўртдан бирини Руминияга ёрдам бериш учун юборди. Россия Руминия армиясини қайта ташкил этишга, уни озиқ-овқат билан таъминлашга мажбур бўлди.Германия ва Австрия-Венгриянинг мағлубияти Руминияга Трансильвания ва Буковинани эгаллашга имкон берди. Версал шартномасига биноан Руминия ушбу икки соҳани олди. У Бессарабияни ундан ҳам олдинроқ, 1918 йил март ойида у ўз ҳудудига қўшин олиб кирганида босиб олди. Руминия мақсадга эришди. Унинг ҳудуди икки баравар, аҳолиси эса 7,7 миллиондан 17,5 миллион кишига кўпайган эди.
Руминиянинг бир қисми бўлган Трансильвания ва Банат бой энергия ва хом ашёга эга бўлиб, ривожланган саноат тармоқларига (тоғ-кон, металлургия, металлга ишлов бериш ва бошқалар) эга бўлган. Бундан ташқари, Руминияда нефть саноати ривожланган. Бироқ, у аграр мамлакат бўлиб қолди. Аҳолининг 80 фоизи қишлоқда, атиги 20 фоизи шаҳарларда яшади. Руминия иқтисодиётининг асосини ўша йилларда қишлоқ хўжалиги ташкил этди.
Австрия-Венгрия вилоятлари қўшиб олиниши ва Бессарабия қўлга олиниши билан Руминия кўп миллатли давлатга айланди, унда руминлар аҳолининг 58 фоизини, қолган миллатлар эса 42 фоизни ташкил этди. Уч миллион украинлар (Буковина), руслар, молдованлар, 1,5 миллионга яқин венгерлар (Трансильвания), 800 минг немислар (Банат) ва бошқалар бор эди. Миллий озчиликлар зўравонлик билан рималлаштириш ва камситишларга дучор бўлди.
Урушдан сўнг Руминияда ҳукумат ва парламент низоси бошланди, унда турли хилдаги гуруҳлар қатнашиб, давлат хазинасидаги улушлари учун курашди. Деҳқонларнинг йирик қўзғолонлари ва ишчиларнинг ўз ҳуқуқлари учун норозиликлари бу курашнинг кучайишига ёрдам берди.
Мамлакатда ҳокимиятни ўзаро тақсимлайдиган учта асосий сиёсий гуруҳ – саранистлар, Халқ партияси ва Миллий либерал партиялар мавжуд эди. Сайловлар оралиғида улар бир хил бош ҳакам ролини ўйнайдиган қирол ҳокимияти билан алмаштирилди ва моҳиятан сиёсий ҳаётда тўртинчи, аммо етакчи куч эди.
Сиёсий партиялар орасида энг таъсирчанлари йирик саноатчилар ва банкирлар томонидан қўллаб-қувватланган Миллий либерал партия эди. Миллий либераллар 1921 йилдан 1926 йилгача ҳокимият тепасида эди, партия раҳбари I. Братиану икки марта Бош вазир этиб сайланди (1921 ва 1927 йилларда).
Қишлоқ хўжалигидаги ислоҳотлар
Миллий либераллар ҳукуматининг хизматлари 1921 йилда аграр ислоҳотни амалга ошириш эди. Аграр ислоҳот тўғрисидаги фармонга биноан қирол, давлат ва черков ерларининг бир қисми, шунингдек, икки миллион гектар ер эгалари ерлари тўлови эвазига четлаштирилди. Аграр ислоҳот Руминиянинг қишлоқ хўжалигини ўзгартириб, бой деҳқонларнинг қудратли қатламини яратди. ХХ асрнинг 20 йиллари охирига келиб, уларнинг ерларининг 66 фоизи уй эгаларидан тортиб олинди.
Аграр ислоҳот ички бозорни кенгайтиришга, ишчи кучининг шаҳарларга кириб келишини ташкил қилишга, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини кўпайтиришга имкон берди. Бу саноат ишлаб чиқаришига таъсир қилиш учун кўп вақт талаб қилмади. Ҳукумат тўғридан-тўғри ва билвосита солиқларни ошириш орқали саноат ўсишини рағбатлантирди. Натижада, урушдан олдинги саноат даражаси 1924 йилда аллақачон ошиб кетди.
1927 йил июлда қирол Фердинанд вафот этди ва унинг кичик ўғли Майкл (Михай) тахтга ўтириши керак эди. Бироқ тахтга даъвогар, икки йил олдин сургун қилинган Карол (Карл) мамлакатга қайтиб келди. У тўнтариш қилиб, ўзини қирол деб эълон қилди.
Сиёсий инқироз
Тез орада бошланган 1929 йилдан 1932 йилгача давом этган иқтисодий инқироз уни янада оғирлаштирди. Инқирозни бартараф этиш учун «тикланиш режаси» ишлаб чиқилди, у асосан иш ҳақининг пасайишига ва иш куни давомийлигини оширишга қисқартирилди. Бу ишчилар орасида катта норозиликни уйғотди, уларнинг турмуш даражаси аллақачон Европада энг паст даражага етган эди. 1933 йил январь февраль ойларида иш ташлашлар темир йўлларни ва нефть саноатини қамраб олди.Бир қатор жойларда темир йўлчилар устахоналарни эгаллаб олди ва ўзини ўзи ҳимоя қилиш бўлинмаларини ташкил этди. Ҳукумат ишчиларга қарши курашиш учун ўз қўшинларини юборди. Бухарестда полиция ва қўшинлар билан тўқнашувда 400 киши ҳалок бўлди ва икки минг киши ҳибсга олинди.
Қиролнинг шахсий ҳокимияти
Ҳукмдор доиралар ўзларининг халққа қарши қуролли гуруҳларини тузди. Бутун Руминия реакцияси шоҳ Карол атрофида тўпланди. Унинг ёрдами билан Руминияда фашистик темир гвардия отрядлари тузилиши керак эди. Руминия икки лагерга бўлинди ва улар ўртасидаги зиддиятлар Иккинчи жаҳон уруши бошлангунга қадар йўқолмади. 1933 йил ноябрдан 1937 йил охиригача Руминия ҳукумати шаклланди ва унга миллий либераллар раҳбарлик қилди, улар ишчилар оммасига нисбатан репрессив сиёсатини кучайтирди. Мамлакатда фашистик хавф ўсишда давом этди. Реакцион доиралар меҳнаткаш халқ ҳаракатларига қарши янада қатъиятли чоралар кўришни талаб қилди.
1937 йилда нацистлар свастика кийишга рухсат олди. 1937 йил 10 февралда Руминияда қиролнинг шахсий ҳокимияти режими ўрнатилди. Барча демократик эркинликлар бекор қилинди, парламент тарқатиб юборилди, касаба уюшмалари ва сиёсий партиялар тақиқланди. Ягона Миллий тикланиш фронти партияси ташкил этилиши эълон қилинди, фақат у сайловларда иштирок этиши мумкин эди. 1939 йил март ойида Руминия Германия билан «иқтисодий муносабатларни мустаҳкамлаш тўғрисида» шартнома имзолади, унга кўра, Руминия иқтисодиёти ва сиёсати немис фашизмининг тўлиқ назорати остида эди. Ушбу келишув ёрдамида Руминия Германиядан Венгриянинг Трансильванияни қайтаришга уринишларига қарши кафолат сўради.
Руминия ҳукмрон доираларининг ташқи сиёсати урушдан кейинги ҳудудларни эгаллашни сақлашга қаратилган эди. Бунга эса фақат ғарб давлатлари кафил бўлиши мумкин эди, шунинг учун Руминия ўзининг ҳудудий яхлитлигини ваъда қиладиган ҳар қандай иттифоқ ва келишувларнинг комбинациясига рози бўлди ва шу орқали ҳудудларини сақлаб қолишга эришди.
Дракуланинг ватани
Ирландиялик ёзувчи Брам Стокернинг «Дракула» (1897) романидаги хаёлий вампир граф Дракула машҳурлиги билан кўплаб ижобий адабий қаҳрамонлардан устун туради. Сабаби, вампир қаҳрамон бутун дунёда севимли қаҳрамонга айланган.Брасовдан 30 км узоқликда жойлашган 1382 йилда қурилган Трансильваниянинг Валахия билан энг хавфли ва нотинч чегараси ўтган Турку дарёси водийсидаги жарликнинг тепасида чегара Теутон мудофаа қалъаси сифатида қурилган Бран қалъаси мавжуд.
Ушбу қалъа Руминиядаги энг кўп ташриф буюрилган туризм жойи ҳисобланади. Афсоналарда айнан шу қасрда граф Дракула ёки Валахия ҳукмдори Влад Цепеш (Дракула) яшаган дейишади.
Абдулазизхон Акрамов тайёрлади.
Изоҳ (0)