Тарихан биринчи космик кема ичида вазнсизлик ҳолатида муаллақ парвоз қилиш имконияти 1962 йилнинг 11 августида Восток-3 космик кемасида фазога парвоз қилган учинчи космонавт Николаевга берилган эди. «Дарё» сана муносабати билан Андриан Николаевнинг ҳаёти ва фаолияти ҳақида ҳикоя қилади.
60 йиллар космосни забт этиш эрасини бошлаб берган эди. Биз аввалроқ «Дарё»да Юрий Гагарин ҳамда Валентина Терешкованинг парвозлари ҳақида ҳикоя қилган эдик. Гагарин энг биринчи космонавт бўлса, Терешкова биринчи аёл космонавт бўлган эди. Гагариндан кейин Герман Титов ҳам коинотга парвоз қилган ва иккинчи космонавт сифатида тарихга кирган. Бироқ буларнинг барчаси учинчи космонавт – Андриан Николаевга ҳавас қилган бўлса керак. Нега дейсизми?
Андриан Григоревич Николаев 1929 йилда Чувашистонда туғилган ва чуваш тилида гапирган. Аввалига унинг фамилияси Григорев бўлган. Ўша замонда фамилияни чувашлар ўз отасининг исмидан олиб қўя қоларди. Кейинчалик бобосининг исмини ўзига фамилия қилиб олган Николаев ўрмончилик техникумида таълим олган. Бўлажак космонавтнинг отаси колхозда отбоқар, онаси эса сут соғувчи бўлган. Ўрмончилик техникумидан кейин ҳарбий учувчиларни тайёрловчи билим юртига ўқишга кириб, кейинчалик ҳарбий ҳаво кучлари муҳандислари академиясини ҳам тамомлаган. Жисмонан чиниққан, бақувват йигит бўлган Андриан Николаевни ўша Юрий Гагарин ҳамда Герман Титовлар билан бирга 1960 йилдаги энг биринчи космонавтлар отрядига қабул қилинган.
Хўш, Гагарин ҳам, Титов ҳам, Терешкова ҳам Николаевга нима учун ҳавас қилган дейсиз? Гап шундаки, Гагарин ва Титов космосга парвоз қилганида ўзи ўтирган ўриндиққа маҳкамлаб қўйилган ҳолда учган. Яъни улар ўрнидан қимирлай олмаган ва парвознинг тўлиқ таассуротини, айниқса, космик кема ичида вазнсизлик ҳолатида муаллақ парвоз қилиш ҳолатини ўзида туя олмаган.
Тарихан биринчи бундай имконият 1962 йилнинг 11 августида Восток-3 космик кемасида фазога парвоз қилган учинчи космонавт Николаевга берилган эди ва унинг кемаси орбитага чиқиши билан у ўриндиқдан ўзини-ўзи ечиб, рул бошқарувини ўз қўлига олган. Унинг биринчи қилган иши бортдан узилган элтувчи ракетани фотосуратга тушириш бўлган ва кейин у яна тарихий эксперимент – орбитада душман сунъий йўлдошларини тутиш борасидаги ҳарбий синов-тажриба машқларини бажарган (у билан бирга орбитада яна бир космик кема – Павел Попович бошқарувидаги Восток-4 ҳам ўша пайтда тажрибада қатнашган).
Николаев рул бошқаруви орқали шартли равишда «рақиб» сунъий йўлдошига беш километргача яқинлашишга муваффақ бўлган. Жами тўрт кун давомида орбитада бўлган Николаев 64 бора сайёрамиз атрофини айланиб чиқиб, 15 август санасида эсон-омон ерга қайтиб қўнган. У ҳам кўпчилик бошқа космонавтлар сингари Қозоғистон ҳудудига келиб қўнган. Аниқроқ айтадиган бўлсак, у Қарағанда яқинига парашют орқали оҳиста тушиб келган бўлиб, уни кутиб олиб, зарурият бўлса тиббий ёрдам кўрсатиши керак бўлган врач ҳам бу жойга парашютда сакраб етиб келмоқчи бўлган. Лекин тақдир ҳазилини қарангки, врачнинг ўзи сакраш пайтида қалтис ҳаракат қилиб қўйгани боис унинг ўзига тиббий ёрдам зарур бўлиб қолган ва Ерга қайтган космонавт Николаевнинг биринчи қилган иши ўша врачга биринчи тез тиббий ёрдам кўрсатишдан иборат бўлган.
Николаев кейинчалик, аниқроғи, 1970 йилда яна бир бора фазога парвоз қилди. У ўшанда Союз-9 космик кемасида яна бир фазогир – Севастянов билан бирга орбитада нақ 18 сутка парвозда бўлган. Ер атрофини жами 286 марта айланиб чиққан ўша космик парвозда коинотда узоқ муддат бўлиш борасидаги мутлақ рекорд ҳам ўрнатилган эди. Чунки бундан аввалги энг узоқ парвоз атиги беш сутка бўларди холос.
Бироқ рекорд – рекорд билан, лекин айнан шу иккинчи парвоз космонавтика учун жуда кўп нарсаларни очиб берган. Хусусан, 18 кун мобайнида вазнсизлик ҳолатида бўлган космонавтнинг юраги ҳажман 12 фоизга қисқаргани, суякларда кальций ва калий моддалари йўқ даражада камайиб кетгани маълум бўлган. Улар оёқда ўзи мустақил тура олмайдиган бўлиб қолган. Демак, бунча узоқ муддат орбитада бўлишнинг саломатлик учун хатарли экани ойдинлашган ва кейинги космик парвозларда фазогирларнинг айнан орбитанинг ўзида жисмоний машқларни мунтазам бажариши кераклиги маълум бўлган.
Акс ҳолда, Ерга қайтгач, улар ҳам худди Николаев сингари ўзи тура олмайдиган бўлиб қолиши мумкин экан. Космонавтикада ҳозир ҳам бу ҳолат, яъни узоқ муддат мобайнида вазнсизликда бўлиш туфайли тана физиологиясининг ўзгаришини «Николаев эффекти» дейилади. Унга кўра, агар коинотдаги парвоз вақтида фазогирлар муайян жисмоний машқларни бажариб турмаса, қон айланиши бузилиши ва юрак аритмияси юзага келиши илмий далилланган.
Николаевнинг тақдири яна шуниси билан қизиқки, унинг хотини ҳам космонавт бўлган. Бу ўша – биринчи космонавт аёл Валентина Терешкова бўлиб, 1963–1982 йиллар давомида улар никоҳда бўлган.
Космонавтлик фаолияти якунлангач, кейинчалик Николаев Юрий Гагарин номидаги фазогирларни тайёрлаш маркази бошлиғининг ўринбосари бўлиб ишлади. РСФСР парламентнинг бир неча мандатларида депутат ҳам бўлди. 1969 йилда Брежневга қилинган суиқасд пайтида жиноятчи адашиб айнан Николаевни ўққа тутган эди. Ўшанда учинчи космонавт бўксасидан ўқ еди ва бир муддат даволанишга мажбур бўлди.
Шунга қарамай у тез оёққа туриб, юқорида ҳам айтиб ўтилгандек, 1970 йилда иккинчи бор парвоз ҳам қилди. Андриан Николаев учинчи бора ҳам космосга учишни режа қилди ва тайёрланаётган совет-америка қўшма парвозлари лойиҳасига қабул қилинишини кутган. Лекин бу пайтда аллақачон ёши улғайиб қолган космонавтга рад жавоби берилди ва космик дастурда ёшларга кўпроқ имконият беришга қарор қилинди.
Андриан Николаев икки бора Совет Иттифоқи қаҳрамони, «Олтин юлдуз» медали ва яна жуда кўп орден ва медалларга сазовор бўлган. Ўша замон таомилига кўра, Николаевга парвоздан кейин дарҳол яна бошқа социалистик мамлакатларнинг ҳам фахрий унвон ва медаллари берила бошлаган. Жумладан, Болгария, Монголия, Вьетнам, Венгрия ва Чехословакиядан мукофотлар топширилган бўлса, шунингдек, Миср, Индонезия ва Непал давлатлари ҳам Николаевни тақдирлагани қизиқ.
Музаффар Қосимов тайёрлади.
Изоҳ (0)