Ўйинлар, ўйинчоқлар, мултфильмлар, кўрсатувлар, кийимлар, ўқув қуроллари, уй анжомлари ўзида ахборот сақловчи психологик омиллар бўлиб, кундалик ҳаётда ҳар бир инсон ва айниқса, фарзандлар дуч келаётган реал воқелик билан чамбарчас боғлиқдир.
Бугунги кунда, бола информацион оқимлар таъсирида ўсаётган даврда ота-оналар, маҳсулот ишлаб чиқарувчилар ҳамда кенг жамоатчилик олдида муҳим масала турибди. Яъни«Биз болаларга қандай кийимлар харид қиляпмиз?», «Қайси мултфильмларни томоша қиляпти?», «Қандай уй жиҳозлари, ўқиш қуролларини харид қилиб беряпмиз?». Бу каби саволларга ўз вақтида жавоб олинмаса, кейинчалик: «Фарзандимиз нима учун уришқоқ, бемеҳр?,«Фарзандим ўзгариб қоляпти...», «Илгари бундай эмас эди-ку...», «Ғалати ҳаракатлар қиляпти...» деган иккиламчи фикрлар юзага келиши мумкин.
Қуйида «Оила» маркази томонидан олиб борилаётган «Болаларни уларнинг соғлиғи ва ахлоқига зарар етказувчи маълумотлардан ҳимоя қилиш» номли тадқиқотнинг хорижий амалиётни ўрганиш натижаларини сизга ҳавола этамиз. Хулоса эса ўзингиздан.
Америкалик психологларнинг таъкидлашича, телекўрсатув ва мултфильмларни ортиқча кўриш болада ҳадик ва ҳаяжонни юзага келтиради. Болани шахс сифатида ривожланишини, айниқса, мустақил фикрлаш қобилиятини тормозлайди. Болалар энг таъсирчан ва ҳимояланмаган томошабин бўлиб, агар ота-оналар 9 ойлик болани ўзлари билан бўладиган жонли мулоқотни телевизор билан бўладиган мулоқотга алмаштиришса, 20% болада ривожланиш ортда қолар экан. Агар телекўрсатувларни кўриш шу тарзда давом этаверса, 3 ёшга етганда ривожланишда ўз тенгдошларига нисбатан 1 йилга ортда қолиб кетар экан. Бундан ташқари, 12 ёшга борганда болалар телевизор орқали 100 мингта зўравонлик ва қотилликлар гувоҳига айланиб қолар экан. Шунингдек, психологик кузатувлардан кўринадики, ҳозирги даврда 4 ёшдаги болаларнинг 25 %ида нутқида нуқсонлар кузатилмоқда. Таққослаш учун ушбу фактга мурожаат қилиш ўринли: 20-асрнинг 70 йилларида нутқида нуқсон шу ёшдаги болаларнинг фақатгина 4 %ида кузатилган экан.
Машҳур канадалик психолог А.Бандура оммавий ахборот воситаларини инсон шахсига таъсирини тадқиқ этган. Тажрибада 3-7-ёш болалар иштирок этишган, уларга катта одам томонидан қўғирчоққа негатив муносабатни ифода этилган қисқа метражли мултфильмлар кўрсатилган. Мултфильмни кўриб бўлгач, болаларга 10-20 минут ўйнаш имконияти берилган. Энг эътиборли томони шундаки, болаларнинг аксарият қисми актёр томонидан кўрсатилган фильм лавҳасидаги агрессияни такрорлашга ҳаракат қилганлиги кузатилди. Чунки у кўрган мултфильмидаги қаҳрамон образига ўзини қўйиб идрок этади. Ўзини мултфильм қаҳрамони билан таққослаш ва андоза олиш орқали у яхши ёки ёмон иллатларни ўзига сингдиради. Унинг фикрига кўра, ғарб киномаҳсулотлари туфайли жуда кўп болалар жоҳил, урушқоқ, қаҳри қаттиқ бўлиб қолаётганлиги ва нормал инсоний ҳислардан анча йироқ бўлиб қолишлари кўринар экан. Экранда болани кузатадиган бундай негатив вазиятлари бола учун гўёки низоли вазиятларда қўллаши зарур бўлган модел бўлиб хизмат қилиши мумкин экан.
Америка медицина ассоциацияси томонидан ўтказилган тадқиқотларда бола ривожланишига оммавий ахборот воситаларининг таъсири ўрганилган. Тадқиқотчилар хулосасига кўра, телекўрсатувлар орқали болалар 91% эпизодларида жинсий муносабатлар шоҳиди бўлишар экан. Уларнинг таъкидлашича, бундай кўрсатувларни кўргач, бола виртуал олам билан реал олам чегарасини билмай қолади. Бундан ташқари, ёшларнинг 58 %и актёрларнинг хатти-ҳаракатини такрорлашга, 37,5% ўсмирлари эса ноўрин ахлоққа зид ҳаракатларни амалга оширишга интилар экан.
Юқорида келтирилган хориж тажрибаси маълумотларидан кўринадики, биз ҳам глобаллашув жараёнида фарзандларимиз тарбиясига таъсир этувчи информацион оқимлардан огоҳ бўлишимиз, болалар учун яратиладиган барча маҳсулотларни психологик таъсир қуроли сифатида кўришни ёддан чиқармаслигимиз керак.
«Оила» маркази матбуот хизмати
Реклама ҳуқуқи асосида.
Изоҳ (0)