Ўқитувчиларга имтиёзли автокредит ва ипотека кредити бериш шартлари қанақа?

«Turon 24» журналисти Аброр Зоҳидов Ўзбекистонда ўқитувчиларга имтиёзли автокредит ва ипотека кредити бериш шартлари билан таништирди. Қуйида ушбу мақола эътиборингизга ҳавола этилади.

Жорий йилнинг 14 августида Ўзбекистон президентининг «Ёшларни маънавий-ахлоқий ва жисмоний баркамол этиб тарбиялаш, уларга таълим-тарбия бериш тизимини сифат жиҳатидан янги босқичга кўтариш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарори имзоланган.

Қарорнинг учинчи бандида «умумий ўрта таълим муассасалари ходимларининг базавий тариф ставкалари:

— 2018 йил 1 сентябрдан: бошланғич синф ўқитувчилари учун 1,1 баравар; юқори синф ўқитувчилари учун ўртача 1,24 бараваргача; директор, унинг ўринбосарлари ва ахборот-ресурс маркази (кутубхона) мудирлари ва кутубхоначилари учун 1,1 баравар оширилсин

— 2019 йил 1 январдан: олий тоифали ўқитувчилар учун 1,25 баравар; биринчи тоифали ўқитувчилар учун 1,2 баравар; иккинчи тоифали ўқитувчилар учун 1,15 баравар; мутахассис ўқитувчилар учун 1,1 баравар; директор, унинг ўринбосарлари, ахборот-ресурс маркази (кутубхона) мудирлари ва кутубхоначилари учун 1,1 баравар оширилсин», – дея қайд қилинган.

Шунингдек, бу қарорнинг ўнинчи бандида ўқитувчиларга имтиёзли автокредит бериш ҳақида сўз боради.

«Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги томонидан тақдим этилган рўйхат бўйича халқ таълими тизимидаги педагог ходимларга истеъмол кредитлари, шу жумладан, автотранспорт сотиб олиш учун махсус жамғарма ҳисобидан қуйидаги шартларда кредитлар бериш тартиби ўрнатилсин: кредитни бериш муддати – 1 йил имтиёзли давр билан 5 йил; дастлабки бадал суммаси – сотиб олинаётган автотранспорт қийматининг 25 фоизи; кредит учун фоиз ставкаси — Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг қайта молиялаштириш ставкасидан кўп бўлмаган миқдорда», – дейилади бу бандда.

Куни кеча, 2 октябрь куни «regulation.gov.uz» сайтида президент қарори ижросини таъминлаш бўйича ўқитувчиларга узоқ муддатли имтиёзли кредит асосида уй бериш ҳақидаги ҳужжат лойиҳаси эълон қилинди. Таъкидлаш шарт, ушбу ҳужжат ҳали лойиҳа бўлиб, у ўзгариши, тасдиқланиши ёки рад этилиши мумкин. Бу бўйича муҳокамалар 17 октябргача давом этади.

Демак, агар бу лойиҳа ўзгаришсиз қабул қилинса:

• ўқитувчиларга ипотека кредити 3 йиллик имтиёзли давр билан 20 йил муддатга берилади;
• дастлабки 5 йилда 7 фоиз, қолган 15 йилда МБнинг қайта молиялаш ставкаси ҳисобида фоиз олинади;
• бошланғич бадал уй-жой қийматининг 10 фоизи ҳисобида тўланади;
• кредит халқ таълими тизимида камида 15 йиллик стажга эга, уйга муҳтож ўқитувчиларга берилади.

Яшаш учун турар жойи мавжудларга ҳам кредит ажратилади, фақат:

• ижарада ёки бировнинг уйида турса;
• битта уйда (квартирада) бошқа оила билан бирга яшаса;
• кўп болали оила бўлса;
• фарзанд тарбиялаётган ёлғиз ота ёки она учун;
• 1-гуруҳ ногирони бор оила бўлса;
• турар жой майдони мавжуд меъёрларга мос келмаса (бир киши учун 16 квадрат метрдан, аравачали ногиронлар учун 23 квадрат метрдан кам бўлса).

Мазкур ипотека имтиёзидан фойдаланиш истагида бўлганлардан қуйидаги ҳужжатлар қабул қилинади:

1. Ариза;
2. Меҳнат стажини тасдиқловчи ҳужжатлар;
3. Талабгор ишловчи таълим муассасаси педагогик кенгашининг далолатномаси;
4. Оилавий шароити имтиёзли кредит олишга мос келишини тасдиқловчи ҳужжатлар.

Барча ҳужжатлар жамланиб ҳудудий комиссияга тақдим этилади ва комиссия аризаларни келиб тушиш тартиби бўйича кўриб чиқади.

Шу ўринда айрим тушунчаларга аниқлик киритиш талаб этилади.

Арзон уйлар – Ўзбекистон Президенти ва ҳукумати тасдиқлаган дастурлар бўйича қурилган намунали уйлар ва кўп хонадонли уйлардаги квартиралар.

Ипотека кредити – арзон уй харид қилиш учун берилган узоқ муддатли имтиёзли ипотека кредити.

Имтиёзли давр – ипотека кредитининг асосий қарзи тўланмайдиган давр. Қарз олувчи – Ўзбекистон халқ таълими тизимида фаолият олиб борувчи, мазкур имтиёзли ипотека кредитини олиш талабларига мос келувчи, зарур иш стажига эга педагог.

Дастлабки бадал – кредит олувчининг уй қийматининг 10 фоизини ташкил қилувчи шахсий маблағи.

Ўқитувчилар ипотека кредити асосида олаётган арзон уй қиймати дастлабки бадал тўланаётган кунда амалда бўлган минимал маош қийматининг 1500 баробаридан кўп бўлиши мумкин эмас.

Қисқача шартлар мана шулардан иборат. Мазкур ҳужжатнинг тўлиқ матни билан «regulation.gov.uz» сайти орқали танишиш мумкин. Қизиқ жиҳати шуки, ҳужжат лойиҳаси рус тилида эълон қилинган.

Ўқитувчиларга шунча имкониятлар яратилмоқда. Хўш, уларнинг маошлари бундай кредитларни олиш учун етарлими? Ҳисоблаб чиқамиз.

Ҳисоблаш учун ўқитувчиларнинг 2019 йилнинг 1 январидан бошлаб оладиган, яъни иккинчи бор ошириладиган маошларини асос қилиб оламиз. Чунки бу вақтга келиб арзон уй олиш учун имтиёзли ипотека кредити бўйича ҳужжат ҳам қабул қилиб бўлиниши мумкин.

Демак, Молия вазирлиги маълумотларига кўра, 2019 йилнинг 1 январидан бошлаб олий тоифали ўқитувчи барча устамалар билан бирга 2 миллион 380 минг сўм, биринчи тоифали ўқитувчи 2 миллион 176 минг сўм, иккинчи тоифали ўқитувчи 1 миллион 978 минг сўм, тоифасиз ўқитувчи 1 миллион 793 минг сўм маош олади.

Ўқитувчининг ўртача маошини 2 миллион сўм деб оламиз. Энди энг қизиқ савол – ўқитувчи ўз маошига ҳам автокредит, ҳам ипотека кредити олиши мумкинми?

Ўқитувчилар одатда камтар инсонлардир. Captiva, Malibu’ларни орзу ҳам қилишмайди. Оддийгина Spark’нинг баҳоси 70 миллион сўм атрофида. Унинг 25 фоизи 17,5 миллион сўм бўлади.

Белгиланган чекловга кўра, ўқитувчи учун арзон уй қиймати энг кам иш ҳақининг 1500 баробаридан кўп бўлиши мумкин эмас. Бу бугунги кун ҳисобида тақрибан 275 миллион сўм демакдир. Унинг ўн фоизи 27,5 миллион сўмга тенг. Ўқитувчи дастлабки бадалларни (45 миллион сўм) тўлаш учун камида 22 ой (деярли икки йил) ҳеч қандай харажат қилмай маошини тўплаши лозим бўлади. Бу орада ЭКИҲ ҳам бир неча марта ўзгариши аниқ.

Ундан кейин ҳатто имтиёзли даврда бу икки кредитнинг фақат фоизини тўлаб туриш учун ўқитувчининг 2 миллион сўм маоши аранг етади. Чунки автомобиль учун кредитнинг фақат фоизи ойига 750 минг сўм, уй учун кредитнинг фақат фоизи тақрибан 1 миллион 250 минг сўм.

Демак, ўқитувчи ҳозирча қайсидир кредитдан воз кечиши ёки яқинларининг кўмагига суяниши керак бўлади.

Албатта, қабул қилинаётган ҳужжатларга скептик кўз билан қараш, паст баҳо бериш ярамайди. Чунки яқин-яқингача ҳам ўқитувчилар маошларнинг бу қадар ошишини, бундай имтиёзларни орзу ҳам қилмаган эди. Бу таълим тизими бўйича ислоҳотларнинг илк қадамлари, дастлабки босқичидир. Қолаверса, кредитларнинг миллий валютада тақдим қилиниши, юқори инфляция суръати бир қатор иқтисодий устунликлар беради.

Энг муҳими, бу узоқ йиллардан буён ўз бошпанасига ва шахсий машинасига эга бўлмаган устоз ва мураббийлар учун катта имкониятдир.

Келажакда Ўзбекистон ўқитувчилари яна жамиятнинг энг обрўли, моддий жиҳатдан таъминланган қатламига айланади, албатта.