АҚШ тўққизинчи округи апелляция суди «Наруто Слейтерга қарши» ишини кўриб чиқмоқда. Наруто — индонезиялик пахмоқ павиан, унинг ҳуқуқларини RETA ҳимоя қилмоқда, Слейтер — фотограф, павиан бир нечта селфи олган фотоаппаратнинг эгаси. Мазкур чалкаш воқеа ҳақида Meduza ҳикоя қилади.
2011 йилнинг июнида ёввойи табиатни суратга олишга ихтисослашган британиялик фотограф Дэвид Слейтер Тангкоко қўриқхонасида яшовчи маймунларни суратга олиш учун Индонезиянинг Сулавеси оролига йўл олди. Слейтернинг оролга ташрифдан бош мақсади у одамларга жуда ўхшаш деб ҳисоблайдиган пахмоқ павианларни суратга олиш эди. Фотограф бир неча кунни улар орасида ўтказди ва уларнинг ишончига кирди. Унинг сўзларига қараганда, иккинчи куни маймунлар уни гуруҳига қабул қилган ва унга тегиниш, ҳатто тараб қўйишни бошлаган. Шунда Слейтерда фотоаппаратни уларнинг қўлига бериш ғояси пайдо бўлган.
Бу ғоя натижасида Слейтернинг Wildlife Personalities («Ёввойи шахслар») фотоальбомига кирган бир қатор ажойиб суратлар пайдо бўлди. Суратлардан бири — кулиб турган павианнинг селфиси бошқаларидан кўпроқ шуҳратга эришди. Слейтер суратни Caters News фотоагентлигига тақдим қилди, бироқ кўпчилик унинг бу суратга ҳеч қандай ҳуқуқи йўқлигини таъкидлай бошлади. Дастлаб бу ҳақда ёзган Techdirt блоги қонун нуқтаи назаридан Слейтер сурат муаллифи ҳисоблана олмаслигини таъкидлади.
Шундан кейин кулиб турган павианнинг сурати ҳар ким фойдаланиши мумкин бўлган текин суратлар архиви — «Викиомбор»га жойланди. Слейтернинг сўзларига қараганда, шу лаҳзадан эътиборан ундан суратга бўлган ҳуқуқни харид қилишдан тўхташди. Биринчи йили у сурат орқасидан икки минг фунт ишлаган эди. Фотограф Wikimedia жамғармасидан суратни эркин фойдаланишдан олиб қўйиш, ҳеч бўлмаганда, ундан фойдаланганлик учун ҳақ тўлашга эришишга уринди. Ташкилот эса фотограф сурат муаллифи эмаслиги ва унга нисбатан ҳеч қандай ҳуқуқларни илгари сура олмаслигини белгилади. Бу ғаройиб ҳуқуқий можаро ҳанузгача ўз ечимини топгани йўқ.
2014 йилда АҚШ муаллифлик ҳуқуқи бюроси инсон томонидан олинмаган сурат умуман олганда муаллифлик ҳуқуқи объекти бўла олмаслигини белгилади. Шу билан бирга бир қатор британиялик адвокатлар сурат муаллифи деб ҳисобланиш учун шунчаки тугмани босиш кифоя қилмаслиги, фотограф унга тегишли қурилмани ўз қўли билан ўрнатган, унинг фокуси, ёруғлиги ва бошқаларини созлаган бўлса, суратга олинган барча нарсанинг ҳуқуқий эгаси ҳисобланишини таъкидламоқда.
Мазкур воқеа унга RETA аралашгандан сўнг янада чалкашиб кетди. 2015 йилнинг сентябрида ташкилот селфини олган маймуннинг муаллифлик ҳуқуқини суд тартибида белгилашга қарор қилди ва маймуннинг номидан фотограф ва фотокитобни чоп этган нашриётга қарши судга даъво киритди. Ҳайвонот олами ҳимоячиларининг фикрича, павианнинг одам эмаслиги, у фотограф бўла олмаслигини англатмайди, шунинг учун суд маймунни муаллифлик ҳуқуқи объекти деб топиши лозим. Бундан ташқари, улар маймун селфисидан келган барча даромад Сулавеси оролидаги қўриқхонага ўтказилиши лозим деб ҳисоблайди. Сурат туфайли сайёҳларнинг керагидан ортиқ эътиборига тушган пахмоқ павианларнинг хавф остида қолганлиги бунга сабаб қилиб кўрсатилмоқда.
Судда приматолог Анте Энгельхардт фотограф-павиан вакили сифатида қатнашмоқда.
«Мазкур ҳолатда фотокамера нима эканлигини доим билган Наруто онгли равишда уни қўлга олиб, объективдаги ўз аксига қараб, турли қиёфага кира бошлаган ва бир вақтнинг ўзида суратга олиш тугмасини босган. Суратга бўлган ҳуқуқни маймунга тақдим этиш орқали суд тарихда биринчи марта ҳайвонни ҳуқуқ эгаси деб тан олиши мумкин», — дейди RETA вакили Жефф Керр.
Жавобгарларнинг фикрича, RETA даъвогар идентификациясида янглишган. Энгельхардт Нарутони у туғилган вақтдан (2008 йилдан) буён билишига қарамасдан, нашриёт ва Дэвид Слейтер у адашганлиги — суратдаги павиан аслида Элла лақабли урғочи павиан эканлигини таъкидламоқда. Ҳимоя стратегияси селфи Нарутога тегишли эмаслиги ва у Слейтерни судга бериш ҳуқуқига эга эмаслигига асосланмоқда.
Суд 13 июль куни ҳар иккала томонни тинглаб, қарор қабул қилиш учун бир кун вақт олди.