2025-yil 21-iyun kuni tunda AQSHning Missuri shtatidagi Uaytmen havo bazasidan 7 ta B-2 Spirit turidagi strategik bombardimonchi samolyotlar havoga ko‘tarildi. Ularga Eronning Natanz va Fordodagi yadroviy infratuzilmasiga zarba berish vazifasi yuklatilgan edi. Vazifa muvaffaqiyatli tarzda amalga oshirildi.
Ushbu maqolada ayni kunlarda ko‘p tilga olinayotgan, har biri qariyb 2 milliard dollar turuvchi, AQSH harbiy strategiyasining yadrosi — B-2 Spirit strategik bombardimonchi samolyotning yaratilish tarixi, xususiyatlari va bu samolyotlar ishtirokida o‘tgan harbiy missiyalar haqida so‘z yuritiladi.
Loyihaning kelib chiqishi
B-2 Spirit’ning yaratilish ildizlari AQSH va Sovet Ittifoqi o‘rtasida kechgan “Sovuq urush” davriga borib taqalsa-da, aslida bu bombardimonchi samolyot Ikkinchi jahon urushi davrida nemislar tomonidan ishlab chiqilgan Horten Ho 229 samolyotining g‘oyaviy merosxo‘ri hisoblanadi.
Bu shuni ko‘rsatadiki, AQSH Ikkinchi jahon urushidan keyin nemis texnologiyalarini chuqur o‘rgangan va ularni o‘zining yangi avlod harbiy loyihalariga qo‘llagan.
60-yillarda AQSH Sovet Ittifoqiga qarshi ehtimoliy global yadro urushiga bor kuchi bilan tayyorlanayotgan edi. Shunday bir sharoitda dushman havo mudofaasini aylanib o‘ta oladigan, strategik zarba bera oladigan, radarlar deyarli ilg‘ay olmaydigan, ko‘rinmas samolyotga ehtiyoj tug‘ildi.
Bu zarurat asosida Northrop Grumman kompaniyasi tomonidan Advanced Technology Bomber (ATB) dasturi ishlab chiqiladi. Natijada 1989-yil 22-noyabrda B-2 Spirit ilk parvozini amalga oshirdi. AQSHning Missuri shtatidagi Uaytmen harbiy-havo bazasi — B-2 samolyotlari saqlanadigan yagona baza hisoblanadi.
Dizayn va texnik jihatlar
B-2 Spirit dizayni texnologik jihatdan ilg‘or bo‘lib, u flying wing – uchuvchi qanot shaklida yaratilgan. Bu shakl aerodinamik qarshilikni kamaytiradi, yonilg‘i sarfini pasaytiradi va eng asosiysi – radar to‘lqinlarini sochib yuboradi.
AQSH harbiy-havo kuchlari ma’lumotlariga ko‘ra, B-2 ning uchish masofasi taxminan 11 000 kmni tashkil etadi. Ya’ni samolyot AQSHdan parvoz qilgan holda yonilg‘i quymasdan Yevropaning istalgan nuqtasi, Yaqin Sharq, Osiyoning katta qismi va hatto Afrika markazigacha yetib bora oladi.
B-2 samolyotining ikki kishilik ekipaji avtomatlashtirilgan tizimlar yordamida boshqaradi. Samolyot havoda har olti soatda bir marta yonilg‘i bilan to‘ldiriladi va bu vaqt ichida qariyb 50 tonna yonilg‘i qabul qilishi mumkin.
Samolyotda ikkita ichki bombalar bo‘linmasi mavjud bo‘lib, unda o‘q-dorilar aylanadigan start qurilmasi va ikki bombani ushlab turuvchi moslama joylashtirilgan.
B-2 Spirit jami 18 tonnagacha og‘irlikdagi o‘q-dorilarni tashishga qodir. Samolyotga bunkerlar ajali hisoblangan GBU-57 bombasidan 2 ta joylashtirish mumkin.
Bombalarni samolyotning ichki qismga joylashtirilishi — ularning tashqi qismlarga joylashtirilishiga nisbatan radarga kamroq seziluvchanlikni ta’minlaydi.
Harbiy amaliyotlar
B-2 Spirit ilk bor 1999-yilda NATOning Yugoslaviyadagi harbiy operatsiyalari paytida amaliy jangovar vazifaga jalb etilgan. Keyinchalik u Afg‘oniston (2001), Iroq (2003) va Liviya (2011) kabi harbiy operatsiyalarda ishtirok etgan. Bu davlatlar qatoriga Eron ham qo‘shildi.
B-2 ning o‘ziga xos jihati – u dunyodagi istalgan nuqtaga 24 soat ichida zarba bera olish imkoniga ega. Buning uchun AQSHning global harbiy bazalar tarmog‘i, havodagi yoqilg‘i quyish tizimi va razvedka vositalari xizmat qiladi.
Strategik ahamiyati
Bugungi kunda global tahdidlar fonida – ayniqsa Xitoy va Rossiyaning harbiy salohiyati oshib borayotgan bir paytda – B-2 Spirit AQSHning yadro uchlik strategiyasida muhim o‘rin egallaydi.
U yerga joylashtirilgan raketalar va suvosti kemalari bilan birga, har qanday dushman ustiga zarba berish imkoniyatini kafolatlaydi.
Shuningdek, B-2 ning mavjudligi diplomatik siyosatga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Chunki bu samolyot strategik ogohlantiruvchi vosita sifatida ishlatiladi. U AQSHga har qanday mojaroni boshlashdan avval dushmaniga o‘z kuchini namoyish imkoniyatini beradi.
B-2 Spirit – dunyodagi eng qimmat harbiy samolyotlardan biri hisoblanadi. Har bir samolyotning narxi — 2 milliard dollarga yaqin.
B-2 ning ekspluatatsiyasi va texnik xizmat ko‘rsatish juda murakkab. Shu tufayli Pentagon 2030-yillarda B-2 ni yangi avlod B-21 Raider bombardimonchilari bilan almashtirishni rejalashtirmoqda.
Izoh (0)